मधुरा कुलकर्णी
अनेक लोक सोन्याच्या गुंतवणुकीकडे परतावा देणारी गुंतवणूक म्हणून पाहतात. त्यामुळे सोन्याच्या दरात वाढ झाली आहे. त्याचबरोबर बँकांनी मोठ्या प्रमाणात सोन्याचे साठे करायला सुरुवात केल्याने जगभरातील अनेक बँकांमध्ये लाखो कोटी रुपयांचे सोने पडून आहे. मागणी वाढल्याने सोन्याला झळाळी आली. मात्र जास्त परताव्यासाठी सोन्यामध्ये गुंतवणूक करताना या व्यवहारातील जोखमीचे भान ठेवावे लागेल.
सोन्या-चांदीचे भाव सध्या विक्रमी पातळीवर आहेत. गुढीपाडवा आणि लग्नसराई यामुळे अलीकडच्या काळात सोन्याच्या भावात वाढ झाली, हे अनेक कारणांपैकी एक आहे. असे असले तरी, सोन्या-चांदीच्या भाववाढीमागे तेवढेच एकमेव कारण नाही. भारतीयांची सोन्यातील गुंतवणूक भावनिक असली, तरी आता अनेक लोक सोन्या-चांदीच्या गुंतवणुकीकडे परतावा देणारी गुंतवणूक म्हणून पाहतात. त्यामुळेही सोन्या-चांदीच्या दरात वाढ झाली आहे. त्याचबरोबर आणखी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे बँकांनी आता मोठ्या प्रमाणात सोन्याचे साठे करायला सुरुवात केली आहे. जगभरातील अनेक बँकांकडे लाखो कोटी रुपयांचे सोने पडून आहे. बाजारात मागणी जास्त झाल्याने सोन्याला झळाळी आली आहे. सोन्याचे भाव सध्या करासह ७५ हजार रुपये प्रति तोळा आहेत. अक्षय्यतृतीया आणि लग्नसराई समोर असल्याने सोन्याची मागणी वाढणार आहे; परंतु आता सोन्यातून जास्त परतावा मिळण्याच्या आशेने गुंतवणूक करताना जोखीम आहे, याचे भान ठेवावे लागेल. त्याचे कारण सोन्याच्या भावनिश्चितीत अमेरिकेच्या फेडरल बँकेचाही मोठा वाटा असतो.
सोन्या-चांदीचे भाव विक्रमी पातळीवर आहेत. सोन्या-चांदीच्या दरात वाढ होत राहील, असा अंदाज प्रत्येकजण व्यक्त करत आहे. काहीजण वर्षअखेरीस ७५ हजार रुपयांची पातळी मोजत आहेत. दिवाळीपर्यंत सोने स्वस्त होईल, असे कोणी म्हणत नाही; परंतु सोन्याच्या भावावर नजर ठेवून असणाऱ्यांचे म्हणणे थोडे वेगळे आहे. ते जाणून न घेतल्यास सोन्याच्या गुंतवणुकीतून नफा होण्याऐवजी नुकसानच वाट्याला येऊ शकते. जून महिन्यात सोन्याच्या भावात सहा ते सात हजार रुपयांची घसरण होऊ शकते असे म्हटले, तर त्याला वेड्यात काढले जाईल; परंतु असे वेडेच आपल्याला सावध करत असतात, हे लक्षात घेतले पाहिजे.
सोन्याच्या किमती वाढण्याला भू-राजकीय तणाव कारणीभूत आहे, हे अद्याप भल्याभल्यांच्या लक्षात आलेले नाही. मध्य पूर्वेत इराण हा देश इस्रायलच्या विरोधात उभा राहिला आहे. इस्रायलने इराणच्या दूतावासातील कर्मचाऱ्यांवर हल्ला केला. त्यात १३ जणांचा मृत्यू झाला. इराणने त्याला उत्तर दिल्यानंतर इस्रायलही पुढे सरसावला. यापुढील काळात या दोन देशांमध्ये युद्ध कधीही झडण्याची शक्यता आहे. या संभाव्य युद्धासाठी अमेरिकेलाही सतर्क करण्यात आले आहे. रशिया आणि युक्रेनमधील तणावही कमी झालेला नाही. अशा परिस्थितीत जागतिक बाजारात या युद्धाचे काय परिणाम होतील, हे पाहावे लागेल.
एकीकडे चीनची अर्थव्यवस्था संकटात असताना तिथल्या बँकांनी मात्र सोन्याचा साठा करून ठेवला आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे अमेरिकन सेंट्रल बँक असलेल्या फेडरल रिझर्व्हकडून संभाव्य व्याजदर कपातीची चर्चा अनेक दिवसांपासून होती. ती आता हवेत विरली आहे. आता सर्वात मोठा प्रश्न असा आहे की जून महिन्यात सोन्याचे भाव सध्याच्या पातळीपासून आठ ते दहा टक्क्यांनी घसरतील का? म्हणजे खरेच सोने सहा ते सात हजार रुपयांनी घसरेल का? अमेरिकेतील फेडरल रिझर्व्ह बँकेची सर्वात महत्त्वाची धोरण बैठक जूनमध्ये होणार आहे. या बैठकीत मध्यवर्ती बँकेच्या भूमिकेनुसार सोन्याचे भाव वाढणार की घसरणार हे ठरणार आहे. जूनच्या बैठकीत अमेरिकेच्या फेडरल रिझर्व्ह बँकेची भूमिका वेगळी राहिली, तर सोने स्वस्त होण्याची वाट पाहणाऱ्यांना मोठा दिलासा मिळेल. येत्या काही दिवसांमध्ये अमेरिकेतील महागाईचे आकडे सर्वांसमोर असतील. मागील महागाईचे आकडेही तीन टक्क्यांच्या वर होते. महागाई दोन टक्क्यांवर आणण्याचे अमेरिकेच्या फेडरल रिझर्व्ह बँकेचे उद्दिष्ट आहे. तथापि, गेल्या आठवड्यातील रोजगारवाढीच्या आकडेवारीमुळे गुंतवणूकदारांना थोडा दिलासा मिळाला आहे; पण अमेरिकन गुंतवणूकदार आगामी महागाईच्या आकडेवारीबाबत अजिबात आशावादी दिसत नाहीत. त्यामुळे अमेरिकेची फेडरल बँक चालू वर्षात आतापर्यंत व्याजदरात कोणतीही कपात करू शकलेली नाही.
गेल्या वर्षी, अमेरिकेच्या रिझर्व्ह फेडरलने तीन टक्के व्याजदर कपातीचे संकेत दिले होते. कॅलेंडर वर्षाचा एक चतुर्थांश कालावधी उलटून गेला आहे. मात्र व्याजदरात कपात केली गेलेली नाही. अमेरिकेची फेडरल रिझर्व्ह महागाई दरांवर लक्ष ठेवून आहे आणि व्याजदरात कपात करेल, असा आशावाद व्यक्त केला जात आहे. त्यामुळेच तर फेडरल रिझर्व्हच्या जूनच्या बैठकीकडे सर्वांचे लक्ष लागले आहे. केवळ अमेरिकन गुंतवणूकदारांचेच नाही, तर भारतासह संपूर्ण जगाचे डोळे जूनमध्ये होणाऱ्या अमेरिकन फेडरल रिझर्व्हच्या बैठकीकडे लागले आहेत. किंबहुना, काही तज्ज्ञांनी तर महागाईचे आकडे जूनपर्यंत खाली येणार नाहीत, असे सांगायला सुरुवात केली आहे. त्यामुळे अमेरिकन फेडरल रिझर्व्हला आपली व्याजदर कपातीची योजना ऑक्टोबरपर्यंत पुढे ढकलावी लागू शकते. दुसरीकडे, काही तज्ज्ञांचे असेही म्हणणे आहे की, जूनमध्ये २५ बेसिस पॉइंट कपात करून फेडरल रिझर्व्ह येत्या काही महिन्यांमध्ये आपली भूमिका कठोर ठेवू शकते. डॉलर निर्देशांक आणि रोखे उत्पन्नावर त्याचा विपरीत परिणाम होऊ शकतो. याचा अर्थ व्याजदरात कपात झाली तरी दोन्हीमध्ये वाढ होऊ शकते.
इथून सोन्याच्या दरात खरा खेळ पाहायला मिळतो. अमेरिकन फेडरल रिझर्व्हने जून महिन्यात व्याजदरात कोणताही बदल न केल्यास डॉलर निर्देशांक आणि रोखे उत्पन्न वाढेल. त्यानंतर सोन्याच्या दरात आठ ते दहा टक्क्यांची घसरण दिसून येऊ शकते. फेडरल रिझर्व्हने जूनमध्ये व्याजदरात २५ बेसिस पॉइंट्सची कपात केली आणि येत्या काही दिवसांसाठी व्याजदरांबाबत आपली भूमिका पुन्हा स्थिरावली तरी सोन्याच्या किमतीत घट दिसून येईल. सोन्याच्या दरामुळे व्याजदरात कपातीचा फायदा घेतला असल्याचे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. जूनमध्ये व्याजदरात कपात झाली तरी फारसा परिणाम होणार नाही. जून महिना सोन्यासाठी खूप मनोरंजक असणार आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे जूनच्या बैठकीत सोन्याच्या भावाचे भवितव्य ठरणार आहे. गेल्या १८० ते २०० दिवसांमध्ये सोन्याच्या भावात २७ टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. अशा स्थितीत सोन्याच्या दरात सुधारणा अपेक्षित आहे; मात्र या दुरुस्तीचा कोणताही घटक अद्याप समोर आलेला नाही. आंतरराष्ट्रीय भू-राजकीय तणावापासून चीनची खरेदी आणि फेडरलकडून होणारी संभाव्य कपात हे सोन्याच्या भाववाढीला समर्थन देत असल्याचे दिसते. अशा स्थितीत जूनच्या बैठकीत फेडरल रिझर्व्हची भूमिका सोन्याच्या किमती ठरवेल.
जूनमध्ये फेडरल रिझर्व्हची दरकपातीची शक्यता ५१.१ टक्क्यांवर आली आहे. याचा अर्थ फेडरल रिझर्व्हने जूनमध्ये व्याजदरात कोणतेही बदल न केल्यास सोन्याच्या किमतीत घसरण होईल. जूनच्या बैठकीमध्ये महागाईची आकडेवारी दाखवल्यानंतर फेडरल रिझर्व्हने दरावरील पॉज बटण पुन्हा दाबल्यास सोन्याच्या दरामध्ये सुधारणा होण्याचा ट्रिगर दाबला जाईल आणि किमती ८ ते १० टक्क्यांनी घसरतील. याचा अर्थ सध्याच्या पातळीवरून सोन्याच्या दरात सहा ते सात हजार रुपयांची घसरण दिसू शकते. म्हणजेच सोन्याचा भाव पुन्हा ६४ ते ६५ हजार रुपयांच्या दरम्यान घसरण्याची शक्यता आहे. देशातील फ्युचर्स मार्केटमध्ये सोन्याचा भाव ७५ हजार रुपये प्रति दहा ग्रॅमच्या आसपास पोहोचला आहे. हा सोन्याच्या दराचा नवा उच्चांक आहे. एप्रिल महिन्यात सोन्याच्या दरात सहा टक्क्यांनी वाढ झाली आहे, तर चालू वर्षात गुंतवणूकदारांनी सोन्याच्या किमतीत बारा टक्क्यांपर्यंत कमाई केली आहे. बँकांना आपल्याकडील सोने बाजारात आणायला भाग पाडले गेले आणि अमेरिकन फेडरल रिझर्व्हने दरकपातीची घोषणा केली नाही, तर सोन्याची झळाळी कमी होणार आहे.