निरोगी शरीरासाठी नियमित व्यायाम गरजेचा…

शांतनू श्रीवास्तव

जसजसे वय वाढते तसतसे वाढत्या वयाचा परिणाम केवळ चेहऱ्यावरच नव्हे तर शरीराच्या इतर भागावरही दिसू लागतो. यात वेगळे असे काहीही नाही, ते पूर्णपणे नैसर्गिक आहे. काही लोक म्हणतील, मला त्याची पर्वा नाही आणि काही लोक असा युक्तिवाद करू शकतात की, हे पूर्णपणे नैसर्गिक आहे, याबद्दल काहीही केले जाऊ शकत नाही. पण काही लोक हे सत्य स्वीकारतील आणि म्हणतील, “होय, मला याची काळजी आहे आणि तंदुरुस्त राहण्याचा आणि माझ्या वयापेक्षा तरुण दिसण्याचा कोणता मार्ग आहे का? माझा ठाम विश्वास आहे की, जे लोक त्यांच्या वयापेक्षा चांगले आणि तरुण दिसण्याचा प्रयत्न करतात ते सामान्यतः सकारात्मक, महत्त्वाकांक्षी आणि उत्साही असतात. मी लोकांच्या या गटाला “आनंदी आणि शांत” म्हणणार आहे.

वयाची चाळिशी, पन्नाशी आणि त्याहून अधिक झाल्यावर त्याचा परिणाम चेहऱ्यावर स्पष्टपणे दिसू लागतो. स्नायू कमकुवत होऊ लागतात. अगदी सतर्कता, ताकद आणि चपळताही कमी होते. ही नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. पण “आनंदी आणि शांत” प्रकारचे लोक हे मान्य करत नाहीत. त्यांना ही वृद्धत्वाची प्रक्रिया शक्य तितकी कमी करायची असते किंवा वृद्धत्वाचे परिणाम आणि कारणे कमी करायची असतात. औषधाच्या अनेक प्रणाली, विशेषतः पारंपरिक औषध, वृद्धत्वाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी टिप देतात. यामध्ये योग आणि ध्यान हे उल्लेखनीय आहेत. खरं तर, या विषयावर इतर अनेक शिफारस केलेले पर्याय/पद्धती आहेत ज्याबद्दल नेटवर वाचता येते. असे असूनही गुरुत्वाकर्षण, मेंदू आणि नलिका ही संकल्पना अद्भुत आणि फायदेशीर आहे.

तुम्ही गुरुत्वाकर्षणाच्या अधीन आहात हे साधे सत्य तुम्हाला माहीत असणे आवश्यक आहे. तुमच्यावर गुरुत्वाकर्षण सतत कार्यरत असते. गुरुत्वाकर्षण सर्व काही पृथ्वीकडे खेचते आणि तुमचे शरीर त्याला अपवाद नाही. गुरुत्वाकर्षणाची खालची शक्ती तुमची त्वचा आणि स्नायू सैल करते, मग ती तुमच्या कपाळावरची त्वचा असो, डोळ्यांखाली, गाल किंवा स्नायू असो. त्याचे तीन परिणाम दिसून येतात. सुरकुत्या, चेहऱ्याच्या स्नायूंमध्ये शिथिलता आणि शरीराच्या स्नायूंमध्ये अशक्तपण. त्यामुळे वयानुसार तुमचा चेहराही बदलू लागतो. साहजिकच, मोठ्या वयात तुमच्यावर गुरुत्वाकर्षण अधिक वर्षे कार्य करत असल्याने तुमच्या चेहऱ्यावर आणि शरीरावर तरुणांपेक्षा जास्त परिणाम होतो आणि परिणामी तुमच्या शक्तीवरही विपरीत परिणाम होतो.

खरं तर समस्येचा पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा भाग ओळखल्यानंतर आणि परिभाषित केल्यानंतर आपल्याला गुरुत्वाकर्षणामुळे वृद्धत्वाचा घटक संबोधित करणे आवश्यक आहे. येथे काही विचार आहेत ज्यांचा तुम्हाला विचार करणे आवश्यक आहे. व्यायामाच्या कमतरतेमुळे स्नायू शोषून जातात आणि तुमच्या विचारापेक्षा लवकर कमकुवत होतात. व्यायामामुळे विश्रांतीच्या या प्रक्रियेचा सामना करण्यास मदत होते. कारण व्यायामामुळे रक्ताचे परिसंचरण वाढते आणि तुमचे स्नायू तंदुरुस्त, कडक आणि बळकट राहतात. त्यामुळे तुमचे हृदय तंदुरुस्त ठेवले जाते. तुमच्या मेंदूला ऑक्सिजन पुरवला जातो. तुमची तणाव पातळी कमी करण्यास मदत करतो आणि एंडोर्फिन, डोपामाइन सारखी निरोगी रसायने तयार करतो.

स्वत:ला निरोगी आणि बळकट ठेवण्यासाठी तुम्ही नियमित व्यायाम करावा. तुम्ही लहानपणापासूनच व्यायाम करायला सुरुवात केली तरी चालेल. पण जर तुम्ही व्यायाम केला नसेल तर काळजी करू नका, तुम्ही आता पण सुरू करू शकता. एकदा तुम्ही पन्नाशी ओलांडली की, तुमच्या शरीराच्या रचनेनुसार थोडा वेग कमी करा, पण सातत्य राखा. फिटनेस हा एक प्रवास आहे, हे लक्षात ठेवा. माझ्या वैयक्तिक अनुभवाच्या आधारे, मी सुचवू शकतो की, चाळिशीनंतर आदर्शपणे, तुम्ही दर आठवड्याला सुमारे २४० ते ३०० मिनिटे जोमाने व्यायाम करू शकता आणि पन्नासीनंतर, हा कालावधी दर आठवड्याला २०० ते २४० मिनिटे असावा. व्यायामाची ही मिनिटे अंदाजे ४ ते ५ दिवस किंवा आठवडे विभागली पाहिजेत.
तुमच्या शरीराला किती झोपेची गरज आहे, हे तुम्हाला माहीत असले पाहिजे. तुमच्या दैनंदिन नित्यक्रमात तुम्हाला किती तासांची झोप मिळेल याची खात्री करा.

मी स्वतः रोज ७ ते ८ तास झोपतो आणि प्रत्येकाला तितकेच झोपण्याची शिफारस करतो. काही अपवाद ठीक आहेत, जोपर्यंत ते फक्त अपवाद आहेत, त्यामुळे तुम्ही तुमच्या वाढदिवसाला किंवा नवीन वर्षाच्या दिवशी उशिरापर्यंत जागे राहिल्यास काळजी करू नका. तसेच, जेव्हा शक्य असेल तेव्हा दुपारी २० मिनिटे डुलकी घेण्याचा प्रयत्न करा. याने तुमचे स्नायू आणि मनाला आराम मिळण्यास खूप मदत होते. जर तुमच्या कामात नियमित प्रवासाचा समावेश असेल, तर तुम्हाला झोपेच्या कमतरतेचा त्रास होणे स्वाभाविक आहे. त्याची जास्त काळजी करू नका. प्रवास करताना तुम्हाला दररोज किती झोप येते हे लक्षात ठेवा. या तत्त्वाचा तिसरा आणि तितकाच महत्त्वाचा भाग म्हणजे बहुतेकवेळा निरोगी, संतुलित आणि पौष्टिक आहार घेणे आवश्यक आहे.

आपल्या स्वत:च्या विवेकबुद्धीचा वापर करा किंवा निरोगी आहारासाठी एखाद्या तज्ज्ञाचा सल्ला घ्या; परंतु मी शरीरासाठी पुरेशी प्रथिने आणि हाडांसाठी कॅल्शियमची शिफारस करतो. पूरक आहार शरीराला उपयुक्त आहे. आवश्यक असल्यास ते घेतले पाहिजे. तुम्हाला काही शंका असल्यास, डॉक्टर किंवा आहारतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या. थोडक्यात, “चांगला व्यायाम, चांगली झोप आणि चांगला आहार” नियमित घ्या. तुमच्या शरीरावर गुरुत्वाकर्षणाचा नकारात्मक प्रभाव कमी करण्याची ही गुरुकिल्ली आहे. तुमचा मेंदू तुम्ही कसे दिसता यात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. तुम्ही विचार करता तितके तरुण दिसता, फक्त तुमचे वय वाढत आहे, याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही स्वतःला म्हातारे समजू लागा आणि निस्तेज व्हा. तुमचे वय काहीही असो, तुम्ही निरोगी शरीर आणि मानसिक मेक-अपद्वारे तुमचे व्यक्तिमत्त्व आणि आत्मविश्वास वाढवू शकता. तुम्ही तुमच्या वयापेक्षा एक दशक लहान दिसण्याचा आणि अनुभवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.

सकाळी आणि संध्याकाळी १५ मिनिटे ध्यान करणे चांगले असते. तुम्ही हे घरी किंवा इतर कोठेही करू शकता, तथापि ध्यान करताना आपण विचलित होणार नाही याची काळजी घ्या. साहजिकच, ध्यान करताना तुम्ही तुमचा सेल फोन दूर ठेवावा किंवा सायलेंट ठेवा. ध्यान करताना विचारहीन अवस्थेत राहण्याचा प्रयत्न करा. तुम्हाला मानसिकदृष्ट्या निरोगी आणि आत्म-प्रेरित ठेवण्यासाठी सकारात्मक विचार करणे गरजेचे आहे. माझ्या मते, सकारात्मक विचार म्हणजे आनंदी चेहरा ठेवणे, हसणे आणि नेहमी चांगल्या मूडमध्ये असल्याचे भासवणे असा नाही; परंतु “प्रत्येक समस्येवर उपाय आहे” आणि “तो उपाय शोधणे शक्य आहे” हे जाणून घेणे. राग किंवा मत्सर यांसारख्या नकारात्मक विचारांचे अनावश्यक ओझे फेकून देणे, बाह्य घटकांना दोष न देता आपले अपयश स्वीकारणे आणि त्यांच्याकडून शिकणे, दयाळू आणि मदतनीस असणे हे काही मार्ग आहेत, ज्याद्वारे आपण आपल्या आजूबाजूला सकारात्मक वातावरण तयार करण्यास मदत करू शकतो. नियमित बॉडी मसाज किंवा कमीत कमी पाय, खांदे आणि मानेला मसाज केल्यास रक्ताभिसरण सुधारून शरीर टवटवीत होण्यास मदत होते. (लेखक आयआयटी कानपूरचे माजी विद्यार्थी आहेत.)

shantanu@ishangroup.co.in