मुंबई : स्वप्ननगरी म्हणून कायमच मुंबईकडे पाहिले जाते. त्यामुळे आर्थिक राजधानी असलेल्या मुंबई या शहराविषयी अनेकांना उत्सुकता आणि कुतुहल (Mumbai Darshan) आहे. घडाळ्याच्या काटावर सतत धावणाऱ्या या मुंबईमध्ये अनेक गोष्टी पर्यटकांचे लक्ष वेधून घेत असतात. यात मुंबईला लाभलेल्या ऐतिहासिक वास्तू कायमच पर्यटकांना खुणावत असतात. मुंबईमध्ये अशा काही वास्तू आहेत ज्या इंग्रजांच्या काळापासून येथे आहेत. त्यामुळे मुंबईला खूप मोठा ऐतिहासिक वारसा लाभला आहे. गेटवे ऑफ इंडिया सारखी अनेक ठिकाणं मुंबईचं वेगळंपण जपतात आणि मुंबईला खास आकर्षण बनवतात. येथे गर्दीच्या वेळेस रहदारी असते. बस, ट्रेन आणि मेट्रो हे प्रवासाचे सर्वात किफायतशीर मार्ग आहेत.
मुंबई हे शहर कधीच झोपत नाही. येथे प्रतिष्ठित जुन्या-जागतिक वास्तुकला, आधुनिक उंच इमारती, सांस्कृतिक आणि पारंपारिक संरचना आणि झोपडपट्ट्या यांचे अद्वितीय मिश्रण आहे. भारताची हि रोमांचक व्यावसायिक राजधानी जगभरातील पर्यटकांना आकर्षित करते. मुंबईत लोकल ट्रेन्स, स्ट्रीट फूड, हाय-एंड रेस्टॉरंट्स आहेत. मुंबईत भेट देण्यासारखी अनेक आश्चर्यकारक ठिकाणे आहेत जी तुमची भेट संस्मरणीय आणि मजेदार बनवतील. हिवाळ्यात, म्हणजे नोव्हेंबर ते मार्च हा कालावधी भेट देण्यासाठी योग्य वेळ आहे.
मुंबईत भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम पर्यटन ठिकाणे
गेटवे ऑफ इंडिया
पर्यटकांच्या आकर्षणाचे केंद्रबिंदू असलेले ठिकाण म्हणजे गेटवे ऑफ इंडिया. अनेक भारतीयांप्रमाणेच विदेशी नागरिक देखील खास या ठिकाणाला भेट देतात. इंग्लंडचे राजकुमार प्रिन्स ऑफ वेल्स (पाचवे जॉर्ज) भारत भेटीला आल्यामुळे त्यांच्या स्वागतासाठी हे प्रवेशद्वार तयार करण्यात आले होते.
गेटवे ऑफ इंडिया हे मुंबईतील सर्वोत्तम पर्यटन स्थळांपैकी एक असून अरबी समुद्राच्या काठावर अपोलो बंदर वॉटरफ्रंटवरील भव्य रचना ही शहराच्या वसाहतवादी भूतकाळाची साक्ष आहे. २६-मीटरचा बेसाल्ट आर्कवे रोमन विजयी कमानींच्या स्थापत्य शैलीला पारंपारिक हिंदू आणि मुस्लिम डिझाइनसह एकत्रित करतो. किंग जॉर्ज पंचम आणि क्वीन मेरी यांनी १९११ मध्ये ब्रिटीश भारताला भेट दिली तेव्हा त्यांचे स्वागत करण्यासाठी ते बांधण्यात आले होते. त्याच्या कमानीच्या मागे, अभ्यागतांना अरबी समुद्राकडे नेणाऱ्या पायऱ्या बांधण्यात आल्या आहेत. गेटवे ऑफ इंडिया वरून पर्यटक बोट राइड, फेरी राईड किंवा खाजगी यॉटचा आनंद घेऊ शकता. समुद्र, ताज हॉटेल, गोदी आणि बंदराची सुंदर दृश्ये टिपण्यासाठी हे योग्य ठिकाण आहे.
चौपाटी आणि जुहू बीच
मुंबईतील समुद्रकिनारे ही पर्यटनासाठी उत्तम ठिकाणे आहेत. मरीन ड्राईव्ह जवळील (गिरगाव चौपाटी) समुद्रकिनारा मुंबईतील सर्वात व्यस्त समुद्रकिनाऱ्यांपैकी एक आहे आणि येथे अनेक स्थानिक स्वादिष्ट पदार्थ मिळतात. दादर चौपाटीसह उपनगरातील जुहू बीच हा मुंबईतील सर्वाधिक गर्दीचा समुद्रकिनारा आहे. ६ किमी लांबीचा हा समुद्रकिनारा मुंबईतील सर्वात लांब समुद्रकिनारा आहे. गोराई बीच, वर्सोवा बीच, मार्वे मढ आणि अक्सा बीच येथेही पर्यटक भेट देऊ शकतात.
संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान
बोरिवलीतील संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान (एसजीएनपी) हे या शहराचे फुफ्फुस असल्याचे म्हटले जाते. शहराच्या परिसरात असलेले हे जगातील एकमेव राष्ट्रीय उद्यान आहे. हे मुंबईतील सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे. एकूण १०३ चौरस किलोमीटर क्षेत्रात पसरलेल्या, पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय ही या राष्ट्रीय उद्यानाची प्रशासकीय संस्था आहे. दरवर्षी येथे २ दशलक्षपेक्षा जास्त व्यक्ती भेट देतात. पर्यावरणीय पर्यटनाला चालना देण्यासाठी, हे संरक्षित जंगल असून येथे एक रोमांचकारी वाघ आणि सिंहाची सफारी उपलब्ध आहे. शेजारील तुंगारेश्वर अभयारण्यात अंदाजे ४० बिबटे आहेत. मुंगूस, चार शिंगे असलेला काळवीट, सांबर, उंदीर हरण, रानडुक्कर, वानर, माकड आणि पँथर यांसह इतर प्राणी आहेत. उद्यानात वनस्पतींच्या १,००० पेक्षा जास्त प्रजाती, सस्तन प्राण्यांच्या ४० प्रजाती आणि पक्षी, सरपटणारे प्राणी, मासे आणि कीटकांच्या मोठ्या प्रजाती आहेत.
कान्हेरी लेणी
बोरिवलीतील संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानाच्या आत पहिल्या आणि नवव्या शतकादरम्यान बांधण्यात आलेली कान्हेरी लेणी आहेत. जी संरक्षित पुरातत्व स्थळे आहेत. कान्हेरी हे १०९ विहार, प्रार्थनागृह, स्तूप, पाण्याचे टाके आणि निवासी सभागृहांचा समूह आहे. यामध्ये बुद्ध आणि बोधिसत्वांच्या सुशोभित मूर्ती कोरलेल्या आहेत. कान्हेरी लेणी हे बौद्ध भिक्खूंनी घडवलेले एक महत्त्वाचे बौद्ध शिक्षण केंद्र आणि तीर्थक्षेत्र होते.
नेहरू तारांगण
नेहरू सायन्स सेंटरचा एक भाग असलेले नेहरू तारांगण हे मुलांसाठी मुंबईत भेट देण्याच्या सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे. नेहरू तारांगणाची स्थापना १९७७ मध्ये वरळी येथे झाली आणि हे देशातील सर्वात प्रगत तारांगणांपैकी एक आहे. वास्तुविशारद जेएम कादरी यांनी डिझाइन केलेले दंडगोलाकार रचना आणि सुंदर पांढरा घुमट, वैज्ञानिक आणि खगोलशास्त्रीय शिक्षणासाठी एक प्रमुख ठिकाण आहे. सर्व उपक्रम तरुण मनांना विश्वाबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी आणि पर्यटकांना आकर्षित करण्यासाठी सौर मंडळाच्या शोद्वारे आयोजित केले जातात जिथे तुम्ही प्रत्येक ग्रहावरील तुमचे वजन मोजू शकता आणि स्पेसशिपचे मॉडेल तपासू शकता. प्लॅनेटेरियममध्ये एक थ्रीडी आयमॅक्स थिएटर आहे जे अतिरिक्त-मोठ्या स्वरूपातील चित्रपट त्रि-आयामी स्वरूपात प्रोजेक्ट करते. नेहरू तारांगणात तार्‍यांमध्ये रस असणाऱ्यांसाठी दुर्बिणी आहेत. नेहरू केंद्र संकुलात विविध प्रदर्शने, दालन आणि सभागृहे आहेत.
छत्रपती शिवाजी महाराज वास्तुसंग्रहालय
छत्रपती शिवाजी महाराज वास्तुसंग्रहालय, ज्याचे मूळ नाव प्रिन्स ऑफ वेल्स म्युझियम ऑफ वेस्टर्न इंडिया हे मुंबई (मुंबई) येथील एक संग्रहालय आहे, जे पर्यटकांसाठी आवश्यक आहे. संग्रहालयात ५०,००० हून अधिक कलावस्तू, कलाकृती आणि शिल्पे आहेत जी भारताचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा प्रदर्शित करतात. याला ग्रेड १ हेरिटेज बिल्डिंगचा दर्जा आणि इंडियन हेरिटेज सोसायटीने अर्बन हेरिटेज अवॉर्डमध्ये प्रथम पुरस्कार प्रदान केला आहे. या संग्रहालयात सिंधू खोऱ्यातील मातीची भांडी, मौर्य साम्राज्यातील हस्तकलेची बौद्ध शिल्पे, मुघलकालीन दागिन्यांच्या पेटीवरील जाळी, भारतीय लघुचित्रे, युरोपियन चित्रे, पोर्सिलेन आणि चीन, तिबेट आणि जपानमधील खजिना आहेत. कांस्य गॅलरीत ९व्या शतकापासून १७व्या शतकातील वस्तूंची प्रदर्शने ठेवली आहेत. कालियावर नाचणारा कृष्ण आणि अलंकृत चौकटीत उभा असलेला विष्णू हे उल्लेखनीय प्रदर्शन आहेत. नैसर्गिक इतिहास विभागात सरपटणारे प्राणी, सस्तन प्राणी, उभयचर प्राणी, पक्षी आणि मासे यांचा समावेश आहे. भारतीय शस्त्रे आणि चिलखत शस्त्रे, तलवारी आणि ढालींचे प्रदर्शन येथे पहायला मिळते.
राजाबाई टॉवर
लंडनमधील बिग बेन टॉवरप्रमाणे दिसणारी राजाबाई टॉवर ही वास्तू ब्रिटीश अभियंता जॉर्ज गिल्बर्ट स्कॉट यांच्या देखरेखीखाली तयार करण्यात आली. १८७० मध्ये हा टॉवर उभारण्यात आला असून त्याची उंची २३० फूट इतकी आहे.
बृहन्मुंबई महानगरपालिका
१८९३ मध्ये देशात पहिली बृहन्मुंबई महानगरपालिका स्थापन करण्यात आली. महानगरपालिकेची ही प्रचंड मोठी इमारत असून त्याची रचना अत्यंत कल्पकतेने करण्यात आली आहे.
फ्लोरा फाऊंटन/ हुतात्मा चौक
मुंबईतील आकर्षण म्हणून ओळखले जाणारे ठिकाण म्हणजे फ्लोरा फाऊंटन. आता ही वास्तू हुतात्मा चौक या नावाने प्रसिद्ध आहे. मुंबईतील फोर्ट विभागातील हा एक चौक असून इ.स.१८६४ मध्ये तो तयार करण्यात आला आहे. डेव्हिड ससून यांनी त्यांच्या मरण पावलेल्या फ्लोरा या मुलीच्या स्मरणार्थ हे स्मारक तयार केले होते. याच ठिकाणी मुंबईचा समावेश महाराष्ट्रात व्हावा यासाठी बलिदान देणाऱ्यांना आदरांजली वाहण्यासाठी हुतात्मा स्मारकाची निर्मिती करण्यात आली आहे.
मुंबई उच्च न्यायालय
मुंबईतील ऐतिहासिक वास्तू म्हणजे मुंबई उच्च न्यायालय. सर्वात जुन्या न्यायालयांपैकी एक म्हणून ते खासकरुन ओळखले जाते.
वीरमाता जिजाबाई भोसले प्राणीसंग्रहालय
मुलांसह पर्यटकांसाठी मुंबईतील एक आवश्यक ठिकाण म्हणजे भायखळा येथील प्राणीसंग्रहालय, अधिकृतपणे वीरमाता जिजाबाई भोसले उद्यान, मुंबई प्राणीसंग्रहालय म्हणून ओळखले जाते. १८६१ मध्ये स्थापित, हे मुंबईतील एकमेव प्राणीसंग्रहालय आहे आणि भारतातील सर्वात जुने प्राणीसंग्रहालय आहे. हे हत्ती, पाणघोडे, निळे बैल, बंगाल वाघ आणि बिबट्या, मगरी आणि अजगर यांसारख्या विविध पक्षी आणि प्राण्यांचे घर आहे. सोलमधील हम्बोल्ट पेंग्विन हे अलीकडील जोड्यांपैकी एक आहेत ज्यांना दक्षिण अमेरिकेतील नैसर्गिक अधिवास पुन्हा तयार करण्यासाठी थंड खोलीत ठेवण्यात आले आहे. नवीन डिझाईन केलेल्या किलबिलाट करणाऱ्या पक्ष्यांच्या पक्षीगृहातून जाणारा एक चिंचोळा रस्ता (वॉकथ्रू) आहे. पाणकोळी (पेलिकन), रोहित (फ्लेमिंगो), अल्बिनो कावळे, सारस (क्रेन), बगळे आणि करकोचे या भायखळा प्राणीसंग्रहालयातील जलचर विभागातील काही प्रजाती आहेत, ज्यांना राणीबाग प्राणीसंग्रहालय असेही म्हणतात. कॉम्प्लेक्समध्ये संग्रहालयासह सुमारे ५० एकर परिसरात पसरलेले एक सुंदर वनस्पति उद्यान आहे. बोटॅनिकल गार्डनमध्ये ३००० हून अधिक झाडे, औषधी वनस्पती आणि फुलांची झाडे आहेत. डॉ. भाऊ दाजी लाड म्युझियम (आधी व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट म्युझियम म्हणून ओळखले जात होते) मध्ये मुंबईच्या अनेक पुरातत्व कलाकृती, पुतळे आणि ऐतिहासिक छायाचित्रे आहेत, ज्यात काला घोडा पुतळा आणि एलिफंटा बेट गुहांमधील मूळ खडकात कापलेल्या हत्तीच्या पुतळ्याचा समावेश आहे.
आरबीआय मॉनेटरी संग्रहालय
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया मॉनेटरी म्युझियम हे मुंबईत भेट देण्याचे एक अनोखे ठिकाण आहे, तसेच हे देशातील पहिले मॉनेटरी म्युझियम आहे. संग्रहालयात भारतीय नाणे, कागदी चलन, आर्थिक साधने आणि आर्थिक कुतूहल यांच्या १०,००० हून अधिक प्रदर्शनांचा प्रातिनिधिक संग्रह आहे. प्रदर्शनात विविध राजवटी, मध्ययुगीन भारत, ब्रिटीशपूर्व, ब्रिटीश आणि आधुनिक काळातील भारतातील नाणी, वर्षानुवर्षे कागदी चलने, सोन्याचे बार आणि आर्थिक व्यवहाराची इतर साधने आहेत. प्राचीन पंच-चिन्हांकित नाण्यांपासून ते ख्रिस्तपूर्व ६व्या शतकातील नाण्यांपर्यंत, नाण्यांचा विभाग पाहण्यासारखा आहे. कागदी पैसे आणि आर्थिक साधनांची उत्क्रांती करन्सी नोट्स, पेपर बॉण्ड्स आणि प्रमाणपत्रांद्वारे स्पष्ट केली जाते. अभ्यागत महत्त्वाच्या कहाण्या, बँक सील आणि इतर संबंधित वस्तू देखील पाहू शकतात. आरबीआय मॉनेटरी म्युझियममध्ये विशेष कियॉस्क आहेत, जे चलनांची माहिती देतात.
ग्लोबल विपश्यना पॅगोडा
मुंबईच्या दुस-या टोकावर असलेल्या गोराई परिसरात ग्लोबल विपश्यना ही वास्तू आहे. गौतम बुद्धांच्या स्मृतीचिन्हांचा संग्रह आणि जपणूक करण्यासाठी याची निर्मिती करण्यात आली आहे. ही वास्तू प्रचंड मोठी आहे. ३२५ फूट उंचीची ही रचना ३० मजली इमारतीइतकी उंच आहे. त्यामुळे येथे एकाच वेळी ८ हजारांपर्यंत लोक सहज बसू शकतात. तसेच या वास्तूचे वैशिष्ट्य म्हणजे ती कोणत्याही आधारस्तंभाशिवाय उभी आहे. सोनेरी लेप असलेला घुमट दिव्य दिसतो. तणाव रहित अवस्था आणि शांतता शोधणार्‍यांसाठी इथे भेट देणे आवश्यक आहे. ठाणे जिल्ह्यातील भाईंदर येथून रस्त्याने आणि मुंबईतील गोराई खाडीच्या बाजूने फेरीने पॅगोडापर्यंत पोहोचता येते. हा पॅगोडा म्यानमारमधील यंगूनच्या श्वेडागन पॅगोडाची प्रतिकृती आहे, जे जगातील सर्वात उंच आहे आणि ध्यानाच्या गैर-सांप्रदायिक विपश्यना स्वरूपाचे जतन केल्याबद्दल भारताच्या म्यानमारच्या कृतज्ञतेचे चिन्ह म्हणून बांधले गेले आहे. फेब्रुवारी २००९ मध्ये भारताच्या माजी राष्ट्रपती प्रतिभा पाटील यांच्या हस्ते उद्घाटन करण्यात आले. त्याचा घुमट, ज्यामध्ये बुद्धाचे अवशेष आहेत, दगडांना जोडण्याच्या प्राचीन तंत्राचा वापर करून, आधाराशिवाय बांधले गेले. येथिल ध्यानमंडप हा जगातील सर्वात मोठा दगडी घुमट आहे, ज्याला खांबांचा आधार नाही.
मुंबई विद्यापीठ
भारतातील सर्वात जुन्या विद्यापीठांमध्ये मुंबई विद्यापीठाचा समावेश करण्यात येतो. मुंबईतील फोर्ट परिसरात या विद्यापीठाची मुख्य वास्तू असून सांताक्रुझ येथे दुसरे संकुलदेखील आहे. फोर्टमधील मुख्य इमारत गॉथिक शैलीत बांधले असून आहे.
हँगिंग गार्डन आणि कमला नेहरू पार्क
मुंबईत लहान मुले हँगिंग गार्डन आणि कमला नेहरू पार्कला भेट देऊ शकतात, जे म्हातारीचा बूट अर्थात शू पार्क म्हणून प्रसिद्ध आहे. तसेच, बोरीवली जवळचे सर्वात जुने मनोरंजन पार्क आणि वॉटर पार्क, एस्सेल वर्ल्ड आणि वॉटर किंगडमला भेट देणे मजेदार आहे. घाटकोपरच्या आर सिटी मॉलमध्ये असलेल्या किडझानियाला भेट देण्यासारखे आहे.