- अर्थनगरीतून… : महेश देशपांडे, आर्थिक घडामोडींचे अभ्यासक.
सरत्या आणि येत्या काळात महागाई कशी वाढली आणि वाढणार, याची चिंता अलीकडे सामान्यजनांमध्ये जास्त दिसते. भाज्या आणि धान्यामधील महागाईने आता मसाल्याच्या पदार्थांकडे मोर्चा वळवल्याने जिरे, हळद, मेथी, वेलची महागले आहे. दरम्यान, साखर कारखानदारांच्या कार्यक्षेत्रात पाऊस कमी झाल्यामुळे साखरेची चव बिघडणार आहे. याच सुमारास तांदळाच्या कोंडा निर्यातीवर बंदी घातल्याचे पडसादही उमटू शकतात.
भाज्या आणि धान्यामधील महागाईने आता मसाल्याच्या पदार्थांकडे मोर्चा वळवला आहे. म्हणूनच गेल्या काही काळात जिरे, हळद, मेथी, वेलची या मसाल्याच्या पदार्थांचा तडका महागला आहे. दरम्यान, साखर कारखानदारांच्या कार्यक्षेत्रात पाऊस कमी झाल्यामुळे साखरेची चव बिघडणार असल्याचा अंदाज व्यक्त केला जात आहे. याच सुमारास तांदळाच्या कोंडा निर्यातीवर बंदी घातली गेल्याचे पडसादही उमटणार आहेत.
जनतेवरील महागाईचा भार काही कमी होण्याचे नाव घेत नाही. हिरव्या भाज्यांच्या दरात घसरण सुरू होण्याअगोदर मसालेही महागले. त्यांच्या किमतीतही अनेक पटींनी वाढ झाली. त्यामुळे सर्वसामान्यांच्या स्वयंपाकघराचे बजेट बिघडले आहे. मसाल्यांमध्ये जिरे सर्वात महाग आहे. त्याची किंमत अनेक पटींनी वाढली आहे. त्यामुळे गोरगरिबांना डाळींमध्ये जिरे टाकणे कठीण झाले आहे. त्याचबरोबर येत्या काळात मसाले आणखी महाग होऊ शकतात, असे व्यापारी आणि दुकानदारांचे म्हणणे आहे. जिऱ्याबरोबरच मेथी, काळी वेलची, मिरची, हळद, कोथिंबीरही चांगलीच महागली आहे. काही महिन्यांपूर्वीपर्यंत बाजारात जिऱ्याचा दर २०० रुपये किलो होता. आता त्याची किंमत ७०० रुपये किलोच्या पुढे गेली आहे. उत्तर प्रदेशमधील बहराइचमध्ये एक किलो जिऱ्याचा भाव ७०० रुपयांवरून ७२० रुपयांवर पोहोचला आहे. त्याचबरोबर येत्या काळात जिरे आणखी महाग होऊ शकतात, असे दुकानदारांचे म्हणणे आहे. नवीन पीक आल्यानंतरच हे भाव खाली येऊ शकतील.
सध्या हळदही चांगलीच महागली आहे. तिच्या किमतीने १३ वर्षांमधली उंची गाठली आहे. विशेष म्हणजे महिनाभरातच तुरीच्या दरात ४२ टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. त्याचवेळी, तीन महिन्यांमध्ये तिची किंमत ७६ टक्क्यांनी वाढली आहे. महाराष्ट्रातील हिंगोली येथील कुरुंदा बाजारात हळद १२ हजार रुपये प्रति क्विंटल दराने विकली जात आहे; मात्र काही महिन्यांपूर्वी तिचा दर दहा हजार रुपये प्रति क्विंटलपेक्षा कमी होता. सध्या किरकोळ बाजारात एक किलो हळदीचा दर दीडशे रुपयांच्या आसपास आहे. मोठ्या वेलचीच्या दरात शंभर रुपयांनी वाढ झाली आहे. त्याचबरोबर किरकोळ बाजारात लाल मिरची चांगलीच महागली आहे. तिची किंमतही बंपर वाढली आहे. म्हणूनच उत्तर प्रदेशमधील बहराईचमध्ये १५० रुपये किलो दराने मिळणारी लाल मिरची आता २८० रुपये किलोने विकली जात आहे. तसेच अजवाईन, मेथी, लवंग, मोठी वेलचीही महाग झाली आहे. सेलरीचा भाव १५० रुपये प्रति किलो दरावरून २२० रुपये किलो झाला आहे. मेथीच्या दरातही २० रुपयांची वाढ झाली आहे. आता ती १२० रुपये किलो दराने विकली जात आहे. त्याचप्रमाणे लवंगीचा भावही ९०० रुपये किलो झाला आहे. दुसरीकडे, मोठी वेलची १२०० रुपये प्रति किलो दराने विकली जात आहे. पूर्वी तिचा दर एक हजार रुपये किलो होता.
राज्यात आणि देशात अनेक भागांमध्ये जोरदार पाऊस होत आहे. अनेक ठिकाणी तर पूरपरिस्थिती निर्माण झाली आहे; मात्र साखर उत्पादन करणाऱ्या क्षेत्रात समाधानकारक पाऊस होत नसल्याचा परिणाम साखर उत्पादनावर होण्याची शक्यता आहे. परिणामी, शेतकरी आणि साखर कारखान्याचे आर्थिक गणित बिघडू शकतेच; पण साखरेच्या दरावरही याचा परिणाम होण्याची शक्यता आहे. सध्या राज्यात आणि देशात सर्वदूर पाऊस पडत आहे; मात्र साखर कारखानदारी पट्ट्यात अद्यापही दमदार पावसाची प्रतीक्षा आहे. ऊस हे पीक प्रामुख्याने मुबलक पाण्यावर अवलंबून असते. पावसाळ्यात मशागतीसोबतच खतांच्या मात्रेसोबत पाण्याची गरज असते. लांबलेल्या पावसाचा फटका नवीन ऊस लागवडीसोबतच खोडव्याला, पर्यायाने साखर उत्पादनाला बसणार आहे. यामुळे यंदा राज्यात साखरेचे उत्पादन घटण्याची शक्यता आहे. पश्चिम महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्हा वगळता साखर कारखानदारी असणाऱ्या अहमदनगर, नाशिक, पुणे या जिल्ह्यासह सोलापूर जिल्ह्यातील काही भागात पावसाचे प्रमाण कमी आहे.
एकट्या अहमदनगर जिल्ह्याचा विचार केला, तर गेल्या वर्षी ३५ हजार हेक्टरवर ऊसाची लागवड झाली होती. यंदा मात्र केवळ ११ हजार ९११ हेक्टरवरच ऊसाची लागवड झाली. एकट्या अहमदनगर जिल्ह्यात सध्या १२.५८ टक्के उसाची लागवड झाली आहे. नाशिक, पुणे, सोलापूर जिल्ह्यातही ऊस क्षेत्रात समाधानकारक पाऊस नसल्याने लागवड क्षेत्र घटले आहे. याचा परिणाम साखर कारखान्यांवर, शेतकऱ्यांवर आणि साखरेच्या किमतीवरदेखील होणार आहे. जून-जुलै महिना लोटला तरी दमदार पाऊस न झाल्याने ऊस लागवड घटली आहे. त्यामुळे साखर उत्पादनदेखील घटणार आहे. परिणामी, किमतीचा समतोल राखण्यासाठी सरकारकडून साखर निर्यातीवर बंदी घालण्यात आल्यास साखर कारखानदारांना शेतकऱ्यांच्या उसाला चांगला दर देता येणार नाही.
याच सुमारास गैर-बासमती तांदळाच्या निर्यातीवर बंदी घातल्यानंतर आता केंद्र सरकारने डी ऑइलयुक्त तांदळाच्या कोंडा निर्यातीवरही बंदी घालण्याचा निर्णय घेतला आहे. सरकारने ३० नोव्हेंबर २०२३ पर्यंत ही बंदी लागू केली आहे. तेलकट तांदळाच्या कोंड्याची निर्यात करणारा भारत हा जगातील सर्वात मोठा देश आहे. भारत दरवर्षी विदेशात दहा लाख टनांहून अधिक तांदूळ निर्यात करतो. अशा परिस्थितीत सरकारच्या या निर्णयाचा संपूर्ण जगावर परिणाम होणार आहे. तेलकट तांदळाचा कोंडा सामान्यतः पशुखाद्यासाठी वापरला जातो. याशिवाय याचा वापर अल्कोहोल बनवण्यासाठी आणि कोलेस्टेरॉल, हृदयरोग, लठ्ठपणा, उच्च रक्तदाब इत्यादी आजारांवर उपचार करण्यासाठीही केला जातो. विशेष म्हणजे गेल्या काही महिन्यांपासून भारतात दुधाच्या दरात प्रचंड वाढ झाली आहे. यामागचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे जनावरांच्या पेंढ्याच्या किमतीत झालेली प्रचंड वाढ. अशा परिस्थितीत तांदळाच्या किंमतीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी सरकारने तेलकट तांदळाच्या कोंड्याच्या निर्यातीवर बंदी घातली आहे.
गाई आणि म्हशींच्या चाऱ्याव्यतिरिक्त कुक्कुटपालन आणि मत्स्यपालन उद्योगातही भाताचा कोंडा वापरला जातो. प्राण्यांच्या अन्नामध्ये त्याचा २५ टक्के हिस्सा असतो. अशा परिस्थितीत त्याचा परिणाम दुधाच्या दरावरही दिसून यावा, यासाठी सरकार निर्यातीवर बंदी घालून दर नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न करत आहे. यापूर्वी २० जुलै रोजी बिगर बासमती तांदळाबाबत मोठा निर्णय घेत सरकारने निर्यातीवर बंदी घातली होती. देशात अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी सरकारने हा निर्णय घेतला होता. सरकारने सरकारी माध्यमातून तांदळाच्या निर्यातीवर बंदी घातलेली नाही, हे इथे लक्षात घेण्यासारखे आहे. अशा परिस्थितीत आगामी काळात विविध देश भारत सरकारशी बिगर बासमती तांदूळ खरेदीसाठी थेट व्यवहार करू शकतात. भारतातून निर्यात होणाऱ्या तांदळात पांढऱ्या बिगर बासमती तांदळाचा वाटा २५ टक्के आहे. या वर्षी जगभरात तांदळाचे उत्पादन घटले आहे. अशा परिस्थितीत देशात तांदळाची उपलब्धता सुनिश्चित करण्यासाठी आणि देशांतर्गत बाजारपेठेत तांदळाच्या किमतीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी केंद्र सरकारने हे पाऊल उचलले आहे.
आता एक वेगळी बातमी. ॲमेझॉनचे नाव आणि त्यामार्फत खरेदी न करणारी व्यक्ती सापडणे अलिकडे दुर्मीळच. ॲमेझॉन हे भारतातील ई-कॉमर्स क्षेत्रातील एक प्रसिद्ध नाव आहे. आता ॲमेझॉनने भारतात अनोखे स्टोअर सुरू केले आहे. हे ‘ॲमेझॉन इंडिया स्टोअर’ श्रीनगरच्या दल लेकमध्ये आहे. ते ॲमेझॉनचे भारतातील पहिले फ्लोटिंग स्टोअर आहे. ॲमेझॉन इंडियाने ‘आय हॅव स्पेस’ कार्यक्रमाचा भाग म्हणून हे ‘फ्लोटिंग स्टोअर’ सुरू केले आहे. हे स्टोअर दल लेक आणि निगेन तलावातील रहिवाशांना आणि व्यवसायांना सेवा प्रदान करते. या स्टोअरला भेट देऊन ग्राहकांना त्यांच्या वस्तूंची डिलिव्हरी घेता येणार आहे. ॲमेझॉन इंडियाने २०१५ मध्ये ‘आय हॅव स्पेस’ हा कार्यक्रम सुरू केला. या कार्यक्रमांतर्गत स्थानिक स्टोअर्स आणि व्यवसाय मालकांसोबत भागीदारी करण्यात आली. या कार्यक्रमात सामील होणाऱ्या स्टोअर्स आणि व्यवसायांना दोन ते चार किलोमीटरच्या परिघात उत्पादन वितरणाची सुविधा मिळते. ॲमेझॉनचा दावा आहे की, या कार्यक्रमांतर्गत देशातील ४२० हून अधिक शहरांमधील २८ हजारांहून अधिक किराणा दुकानांचा नेटवर्कमध्ये समावेश करण्यात आला आहे. दल सरोवर हे काश्मीरमधील सर्वात आकर्षक पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे. दरवर्षी मोठ्या संख्येने पर्यटक दल सरोवराला भेट देतात. आधीच हा तलाव त्याच्या अनोख्या बाजारपेठेसाठी प्रसिद्ध आहे. दल लेकमधील तरंगते मीना मार्केट आणि भाजी मार्केट पर्यटकांना खूप आवडते. जम्मू आणि काश्मीरच्या महसूल विभागाच्या आकडेवारीनुसार, दरवर्षी कोट्यवधी पर्यटक दल सरोवराला भेट देतात. येथे सुमारे दहा हजार कोटी रुपयांची अर्थव्यवस्था उभी राहिली आहे.
Get latest Marathi News, Maharashtra News and Latest Mumbai News from Politics, Sports, Entertainment, Business and local news from Mumbai and All cities of Maharashtra