राष्ट्रीय शेअर बाजार अर्थात NSE म्हणजे नेमके काय?

– डॉ. सर्वेश सुहास सोमण

नॅशनल स्टॉक एक्स्चेंज ऑफ इंडिया लिमिटेड हे देशातील आघाडीचे वित्तीय एक्सचेंज आहे, ज्याचे मुख्यालय मुंबईत आहे. हे १९९२ मध्ये समाविष्ट केले गेले आणि तेव्हापासून, देशभरातील गुंतवणूकदारांना व्यापार सुविधा देणारी प्रगत, स्वयंचलित, इलेक्ट्रॉनिक प्रणाली म्हणून विकसित झाली आहे. २०२१ मध्ये, ही एक्सचेंज सिस्टम तिच्या ट्रेडिंग व्हॉल्यूमच्या मेट्रिकनुसार जगात चौथ्या क्रमांकावर आहे.

NSE म्हणजे काय?

१९९४ मध्ये स्थापन झालेल्या एनएनइने देशाच्या भांडवली बाजारात पारदर्शकता आणण्यासाठी भारत सरकारच्या आदेशानुसार आपले कार्य सुरू केले. आघाडीच्या वित्तीय संस्थांच्या असेंब्लीद्वारे आणि फेरवानी समितीने तयार केलेल्या शिफारशींनुसार या स्टॉक एक्स्चेंजमध्ये जागतिक आणि देशांतर्गत गुंतवणूकदारांच्या विविध भागधारक मालमत्तांचा समावेश आहे. इलेक्ट्रॉनिक ट्रेडिंग सुविधा सुरू करणारे हे देशातील पहिले स्टॉक एक्स्चेंज होते, ज्यामुळे देशभरातील गुंतवणूकदारांना एकाच बेसमध्ये एकत्र करणे सुलभ झाले.

NSE ची कार्ये पार पाडण्याच्या विशिष्ट उद्देशाने एनएसइची स्थापना करण्यात आली इक्विटी, कर्ज आणि संकरीत साधनांसाठी देशव्यापी व्यापार प्रतिष्ठान तयार करणे चांगल्या संप्रेषण नेटवर्कद्वारे देशभरातील गुंतवणूकदारांना समान प्रवेश प्रदान करणे , इलेक्ट्रॉनिक ट्रेडिंग सिस्टीम वापरणे गुंतवणूकदारांना एक निष्पक्ष, कार्यक्षम आणि पारदर्शक सिक्युरिटीज मार्केट प्रदान करते. वेगवान सेटलमेंट सायकल, बुक एंट्री सेटलमेंट सिस्टम सक्षम करणे आणि सिक्युरिटीज मार्केटच्या नवीनतम आंतरराष्ट्रीय नियमांची पूर्तता करणे.

NSE ची वैशिष्ट्ये

आजच्या इतर प्रत्येक प्रमुख स्टॉक एक्स्चेंजप्रमाणे, एनएसई हे कोट-चालित बाजाराऐवजी ऑर्डर-चालित चालते. याव्यतिरिक्त, हे नॅशनल एक्सचेंज फॉर ऑटोमेटेड ट्रेडिंग (NEAT) नावाची संपूर्णपणे स्वयंचलित स्क्रीन-आधारित ट्रेडिंग सिस्टम सेवा देते. NEAT कडून प्राप्त झालेल्या प्रत्येक ऑर्डरला एक अद्वितीय क्रमांक दिला जातो. जर जुळणी झटपट सापडली नाही, तर ती ऑर्डर बुकमध्ये समाविष्ट केली जाते, जिथे जुळवल्या जाणाऱ्या ऑर्डरचा क्रम किंमत-वेळेच्या प्राधान्याच्या आधारावर स्थापित केला जातो. सिस्टममध्ये दोन ऑर्डर सबमिट केल्यास, सर्वोत्तम मूल्य असलेली ऑर्डर अधिक महत्त्वाची असते आणि जुनी ऑर्डर समान किमतीच्या ऑर्डरच्या आधी असते. सर्वात योग्य खरेदी ऑर्डरची तुलना करून ऑर्डर जुळवणे पूर्ण केले जाते, ज्याची सर्वात अविश्वसनीय किंमत आहे, सर्वोत्तम विक्री ऑर्डरसह, ज्याची किंमत सर्वात कमी आहे. विक्रेता सर्वोत्तम किंमत ऑफर करणाऱ्या खरेदीदारास विकण्यास प्राधान्य देतो आणि उलट संपूर्ण ऑर्डर मंजूर होईपर्यंत ऑर्डर अंशतः जुळल्या जाऊ शकतात, मॅच नेहमी ऑर्डरच्या पॅसिव्ह व्हॅल्यूवर अवलंबून असतात, मॅच होत असलेल्या सक्रिय किमतींवर नाही.

NSE स्टॉक एक्सचेंज कसे काम करते?

भारतातील या स्टॉक एक्स्चेंजद्वारे ट्रेडिंग इलेक्ट्रॉनिक लिमिट ऑर्डर बुकद्वारे केले जाते, जेथे ऑर्डर मॅचिंग ट्रेडिंग  कॉम्प्युटरद्वारे होते. या संपूर्ण प्रक्रियेत विशेषज्ञ किंवा बाजार निर्मात्यांचे हस्तक्षेप नसतात आणि ती पूर्णपणे ऑर्डरद्वारे चालविली जाते. जेव्हा गुंतवणूकदार मार्केट ऑर्डर देतात, तेव्हा ते आपोआप मर्यादेच्या ऑर्डरशी जुळते. अशा प्रकारे, विक्रेते आणि खरेदीदार या मार्केटमध्ये निनावी राहू शकतात. याव्यतिरिक्त, ऑर्डर-चालित बाजार व्यापार प्रणालीमध्ये प्रत्येक खरेदी आणि विक्री ऑर्डर प्रदर्शित करून गुंतवणूकदारांना अधिक पारदर्शकता प्रदान करते. NSE मधील या ऑर्डर स्टॉक ब्रोकर्स मार्फत दिल्या जातात, जे सहसा ग्राहकांना ऑनलाइन ट्रेडिंग सुविधा देतात. काही संस्थात्मक गुंतवणूकदार या “डायरेक्ट मार्केट ऍक्सेस” सुविधेचा वापर त्यांच्या ऑर्डर थेट ट्रेडिंग सिस्टममध्ये करण्यासाठी करू शकतात.
(सुचना: लेखकाची तसेच त्यांच्या जवळच्या नातेवाइकांची लेखात सुचवित असलेल्या कंपन्यांच्या शेअर्समध्ये कोणतीही गुंतवणूक नाही किंवा सुचविलेल्या कंपन्यांशी लेखकाचा कुठलाही संबंध नसून कंपनीकडून कोणतेही मानधन किंवा भेटवस्तू घेतलेली नाही)

samrajyainvestments@gmail.com