सर्व्हे रँकिंग रिसर्चमधील प्रमुख मुद्दे पुढीलप्रमाणे -
२०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट्स हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेसच्या यादीत १०० नवीन कुटुंबांची भर पडली आहे, ज्यामुळे यादीत ३०० कुटुंबांचा समावेश झाला आहे.
भारतातील टॉप ३०० फॅमिली बिझनेसने गेल्या वर्षी दररोज ७१०० कोटी रुपये उत्पन्न निर्माण केले.
२०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट्स हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेसच्या यादीत आश्चर्यकारकपणे १.६ ट्रिलियन अमेरिकन डॉलर्स (१३४ लाख कोटी रुपये) मूल्य आहे, जे तुर्की आणि फिनलंडच्या एकत्रित जीडीपीला मागे टाकले.
२८.२ लाख कोटी रुपये मूल्य असलेले अंबानी कुटुंब सलग दुसऱ्या वर्षी २०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट्स हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेसच्या यादीत अव्वल स्थानावर
६.५ लाख कोटी रुपयांच्या एकूण मूल्यासह, १.१ लाख कोटी रुपयांनी वाढ करून, कुमार मंगलम बिर्ला कुटुंब एका स्थानावर चढून दुसरे स्थानावर
५.७ लाख कोटी रुपयांच्या मूल्यांकनासह, १ लाख कोटी रुपयांनी वाढून, जिंदाल कुटुंबाने पहिल्या तीनमध्ये प्रवेश केला आणि यादीत तिसऱ्या स्थानावर
सलग दुसऱ्या वर्षी, अदानी कुटुंबाने पहिल्या पिढीतील २० सर्वात मौल्यवान भारतीय कुटुंब व्यवसायांच्या यादीत अव्वल स्थान पटकावले आहे, ज्यांचे व्यवसाय १४ लाख कोटी रुपयांचे आहेत. सीरम इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियाचे व्यवस्थापन करणारे पूनावाला कुटुंब २.३ लाख कोटी रुपयांसह दुसऱ्या क्रमांकावर
शीर्ष तीन कुटुंब व्यवसायांचे मूल्य ४७१ अब्ज डॉलर्स (भारतीय रुपये ४०.४ लाख कोटी रुपये) आहे, जे ४.६ लाख कोटी रुपयांनी वाढून फिलीपिन्सच्या जीडीपीच्या समतुल्य आहे.
२.६ लाख कोटी रुपयांच्या मूल्यासह, अनिल अग्रवाल आणि कुटुंब सहा स्थानांनी वर चढून २०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेस लिस्टमधील टॉप १० मध्ये स्थान मिळवले. टॉप १० मध्ये प्रवेश करण्यासाठीची मर्यादा १८७०० कोटी रुपयांनी वाढून २.२ लाख कोटी रुपयांवर पोहोचली
२०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेस लिस्टमध्ये पात्र होण्यासाठीची मर्यादा १,१०० कोटी रुपये
टॉप ५० ची मर्यादा ३१% ने वाढून ५४७०० कोटी रुपयांवर पोहोचल
टॉप २०० ची मर्यादा २७०० कोटी रुपयांवरून ४६०० कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे, जी ७०% वाढ
एक नवीन विक्रम: १ अब्ज अमेरिकन डॉलर्स किंवा त्याहून अधिक किमतीची १६१ कुटुंबे, गेल्या वर्षीच्या तुलनेत ३७% जास्त.
एकत्रितपणे, भारतातील टॉप ३०० कुटुंबे २० लाखांहून अधिक लोकांना रोजगार देतात बहरीनच्या संपूर्ण लोकसंख्येपेक्षा जास्त!
टॉप ३०० कुटुंबांनी करांमध्ये १.८ लाख कोटी रुपयांचे योगदान दिले आहे, जे भारताच्या कॉर्पोरेट कर संकलनाच्या १५% आहे.
वारसाहक्कानंतर सर्वाधिक शेअर्सच्या किमतीत वाढ झालेल्या पहिल्या तीन कुटुंबांचे नेतृत्व अनिल गुप्ता कुटुंब करत आहे, ज्यांनी १११६ पट वाढ नोंदवली आहे. त्यानंतर बेनू बांगूर कुटुंबाचा क्रमांक लागतो, ज्यांच्या शेअर्सच्या किमतीत ६२७ पट वाढ झाली आहे आणि त्यानंतर धर्मपाल अग्रवाल कुटुंबाचा क्रमांक लागतो, ज्यांच्या शेअर्सच्या किमतीत ४५२ पट वाढ झाली आहे.
२०२५ च्या बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेसमध्ये समाविष्ट असलेल्या ७४% कंपन्या सूचीबद्ध आहेत.
८५८०० कोटी रुपयांच्या मूल्याच्या हल्दीरामच्या कुटुंबाने सलग दुसऱ्या वर्षी भारतातील सर्वात मौल्यवान अनलिस्टेड कंपनीचे स्थान पटकावले
२०२५ च्या बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेसच्या यादीत २२ कंपन्या सातने वाढून महिलांच्या नेतृत्वाखाली
२०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेस लिस्टमध्ये ६२ कंपन्या व्यावसायिक सीईओंच्या नेतृत्वाखाली गेल्या वर्षीच्या तुलनेत ९% ने वाढ
यादीतील ८९% कंपन्या भौतिक उत्पादने विकतात; ११% सेवा विकतात.
४०% कंपन्या ग्राहकांसमोर आहेत, ४९% बी२बी क्षेत्रात काम करतात आणि ११% दोन्ही सेवा पुरवतात.
२०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेस लिस्टमध्ये भारतातील ४५ शहरांमधील कुटुंबांचा समावेश आहे, ज्यामध्ये मुंबई (९१), एनसीआर (६२) आणि कोलकाता (२५) यांचा समावेश आहे.
औद्योगिक उत्पादने ४८ कंपन्यांसह आघाडीवर आहेत, जरी त्यांचे सरासरी मूल्य १६,४०० कोटी रुपये
२९ कंपन्यांसह ऑटोमोबाईल आणि ऑटो कंपोनंट क्षेत्राचे सरासरी मूल्य पहिल्या तीनमध्ये सर्वाधिक ५२,३२० कोटी रुपये
त्याखालोखाल रसायने आणि पेट्रोकेमिकल्स आहेत, ज्यामध्ये २७ कंपन्या आहेत ज्यांचे सरासरी मूल्य २९,९३३ कोटी रुपये
२०२५ बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया मोस्ट व्हॅल्युएबल फॅमिली बिझनेस लिस्टमध्ये, टॉप १० मध्ये कुटुंबांच्या एकूण मूल्याच्या जवळपास ५०%
१.५८ लाख कोटी रुपयांच्या मूल्यांकनासह वाडिया कुटुंब यादीतील सर्वात जुनी कुटुंब-संचालित कंपनी म्हणून उभे
एकूण ८ कुटुंब सदस्यांसह, मुथूट फायनान्स (१.०५ लाख कोटी रुपये), हल्दीराम स्नॅक्स (८५८०० कोटी रुपये) आणि बिकानेरवाला फूड्स (३९०० कोटी रुपये) यांचे त्यांच्या संचालक मंडळावर सर्वाधिक प्रतिनिधित्व
१४,००० कोटी रुपयांच्या मूल्यांकनावर, ९३ वर्षीय कनैयालाल मानेकलाल शेठ हे ग्रेट ईस्टर्न शिपिंगचे प्रतिनिधित्व करणारे सर्वात जुने सक्रिय कुटुंब व्यवसाय नेते म्हणून उदयास
या लाँचबद्दल बोलताना हुरुन इंडियाचे संस्थापक आणि मुख्य संशोधक अनस रहमान जुनैद म्हणाले,'भारतीय कुटुंब व्यवसाय हे आपल्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचे हृदय आहे, ज्यामध्ये लवचिकता, नावीन्य आणि उद्योजकतेचा खोलवर रुजलेला वारसा आ हे. या वर्षीची यादी ३०० कुटुंबांपर्यंत वाढली आहे, ज्यांची एकत्रित किंमत USD १.६ ट्रिलियन (सुमारे १३४ लाख कोटी रुपये) आहे - तुर्की आणि फिनलंडच्या एकत्रित सकल देशांतर्गत उत्पादन (GDP) पेक्षा जास्त आहे. टॉप २०० मध्ये प्रवेश करण्यासाठीचा निक षही वाढला आहे कटऑफ मूल्यांकन ७०% वार्षिक वाढले आहे. त्यांचा आर्थिक ठसा प्रचंड आहे: एकत्रितपणे त्यांनी गेल्या वर्षी दररोज अंदाजे ७,१०० कोटी रुपये मूल्य निर्माण केले आणि यापैकी जवळजवळ तीन-चतुर्थांश व्यवसायांचे मूल्य वर्षानुवर्षे वाढले, जे भारताच्या विकासाच्या कथेत त्यांचे चैतन्य अधोरेखित करते.'
खाजगी इक्विटी आता भारतातील कुटुंब व्यवसायांचे दरवाजे ठोठावत नाहीये ती बोर्डरूममध्येच आहे. हल्दीरामसारख्या दिग्गज कंपन्यांमधील अब्जावधी डॉलर्सच्या भागभांडवलापासून ते मेरिलमधील परिवर्तनकारी आरोग्यसेवा गुंतवणुकीपर्यंत, खाजगी इक्विटी भारतातील कुटुंब चालवणाऱ्या उद्योगांना प्रत्येक स्तरावर आकार देत आहे. गेल्या वर्षभरातच, टेमासेक, बेन कॅपिटल, क्रिस कॅपिटल, मल्टीपल्स सारख्या जागतिक गुंतवणूकदारांनी - आणि एडीआयए सारख्या सार्वभौम संपत्ती दिग्गजांनी मेरिलमध्ये २०० दशलक्ष डॉलर्सची गुंतवणूक करून - विस्तार अनलॉक करण्यासाठी, प्रशासनाचे व्यावसायिकीकरण करण्यासाठी आणि उत्तराधिकार संक्रमणांना जोडण्यासाठी प्रवर्तकांशी भागीदारी केली आहे. हे एका नवीन युगाचे चिन्ह आहे जिथे रुग्ण भांडवल पिढीच्या महत्त्वाकांक्षे ला पूर्ण करते.
या अहवालातील माहितीनुसार,'या यादीत भारतातील कुटुंब-चालित कंपन्यांच्या उत्पादन आणि त्यापुढील क्षेत्रीय क्षमतेवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. औद्योगिक उत्पादने कंपन्या ४८ नोंदींसह यादीतील सर्वात मोठा विभाग आहेत, तर ऑटोमोबाईल आणि ऑ टो कंपोनेंट क्षेत्राचे सरासरी मूल्यांकन सर्वाधिक आहे प्रति कंपनी सुमारे ५२३२० कोटी रुपये. फार्मास्युटिकल्स हा आणखी एक मजबूत गड आहे, २५ आघाडीच्या कुटुंब व्यवसायांचे सरासरी मूल्य प्रत्येकी ४१००० कोटी रुपयांपेक्षा जास्त आहे.कारखाने आणि फा र्मा ते ऑटोपर्यंतचे हे विविधीकरण (Diversification) कुटुंब व्यवसाय भारताच्या औद्योगिक कौशल्याला कसे चालना देतात,आपली जागतिक स्पर्धात्मकता आणि आर्थिक लवचिकता कशी वाढवतात हे अधोरेखित करते. उल्लेखनीय म्हणजेयापैकी बहुतेक उद्यो ग सार्वजनिकरित्या सूचीबद्ध आहेत (२२२ कंपन्या विरुद्ध ७८ सूचीबद्ध नसलेले), जे अधिक पारदर्शकता आणि संस्थात्मक प्रशासन दर्शवते.'
बार्कलेज प्रायव्हेट क्लायंट हुरुन इंडिया फॅमिली बिझनेस लिस्ट २०२५ मधील सुमारे १२० कुटुंबे ज्यात अरविंदचे डेनिम, भारत फोर्जचे ट्रक एक्सल आणि मेरिलची वैद्यकीय उपकरणे यांचा समावेश आहे. पुढील १२ महिन्यांत अब्जावधी डॉलर्सच्या निर्यात महसूला ला धोका निर्माण होऊ शकतो कारण अमेरिकेचे शुल्क ५०% पर्यंत वाढले आहे. ही लवचिकता आणि चपळतेची पिढीतून एकदा येणारी ताणतणाव चाचणी आहे. तरीही जर इतिहास मार्गदर्शक असेल.युद्धे, मंदी आणि साथीच्या आजारांमधून तर भारतातील बहुपि ढीतील (Multi Family) कुटुंब उद्योग धक्क्याला तोंड देण्यासाठी आणि परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी बहुतेकांपेक्षा चांगले तयार आहेत असे दोन्ही कंपन्यांनी एकत्रितपणे यावेळी नमूद केले आहे.
या सर्व्हतील माहितीनुसार,सर्वज्ञ भारतातील कुटुंब-चालित (Family Running) कंपन्या भांडवल उपयोजन आणि सामाजिक प्रभाव दोन्ही वाढवत आहेत. यापैकी १०० हून अधिक कुटुंबे हुरुन इंडिया फिलँथ्रॉपी लिस्ट २०२४ मध्ये देखील आहेत ज्यांनी गेल्या वर्षी एकत्रितपणे सुमारे ५१०० कोटी रुपयांचे दान केले आहे. बोर्डरूमच्या पलीकडे राष्ट्र उभारणीसाठी त्यांच्या वचनबद्धतेचा पुरावा असल्याचे यात म्हटले गेले. त्याच वेळी ते भविष्यात मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करत आहेत.या कुटुंबांनी फिनटेक, क्लीन टेक, ग्राहक ब्रँड आणि इतर क्षेत्रांमध्ये ६०० हून अधिक स्टार्टअप्सना पाठिंबा दिला आहे, ज्यामुळे पिढीजात वारसा आणि पुढच्या पिढीतील नवोपक्रमांमधील दरी भरून निघते. अशा गुंतवणुकी केवळ त्यांच्या व्यावसायिक हितसंबंधांमध्ये विविधता आणत नाहीत तर भारताच्या नवीन युगातील उद्योजकीय परिसंस्थेवरील त्यांचा विश्वास देखील दर्शवतात.
भारतातील टॉप कौटुंबिक व्यवसायांचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे बहु-पिढींचे यशस्वी नेतृत्व. ७६% सर्वात मौल्यवान कौटुंबिक कंपन्या आता दुसऱ्या पिढीतील नेत्यांद्वारे चालवल्या जातात (बाकीच्या तिसऱ्या पिढी किंवा त्याहून अधिक वयाच्या नेत्यांद्वारे चालवल्या जाता त. त्याचवेळीआपल्याला वाढती व्यावसायिकता दिसून येते यापैकी ६२ कंपन्या बाहेरील व्यावसायिक सीईओंद्वारे चालवल्या जातात (गेल्या वर्षीपेक्षा नऊ जास्त). उल्लेखनीय म्हणजे यादीतील २२ कौटुंबिक व्यवसायांचे नेतृत्व महिलांनी केले आहे, जे गेल्या वर्षीच्या १५ वरून वाढले आहे, जे कौटुंबिक व्यवसाय नेतृत्वात अधिक विविधतेकडे सकारात्मक बदल दर्शवते असेही सर्वेक्षणात म्हटले गेले.
औत्सुक्याची गोष्ट म्हणजे, माहितीनुसार भारतातील सर्वात मौल्यवान कुटुंब व्यवसायांमध्ये लक्षणीय बदल होत आहेत. उत्क्रांती, महत्त्वाकांक्षा आणि नवीन स्पर्धात्मकतेचा हा एक शक्तिशाली संकेत आहे. गेल्या वर्षीच्या तुलनेत, टॉप १० मध्ये १०%, टॉप ५० मध्ये ३२ % आणि टॉप २०० च्या मर्यादेत ७०% लक्षणीय बदल झाला आहे. टॉप २०० चे एकत्रित मूल्यांकन १५% ने वाढले आहे, तर एकूण यादी वर्षानुवर्षे २३% ने वाढली आहे. हे फक्त आकडे नाहीत ते वारसा कंपन्यांमध्ये मूल्य निर्मिती आणि परिवर्तनाचा वेगवान वेग दर्श वतात. शिवाय प्रादेशिक पदचिन्ह (Footprint) विस्तारत आहे. ३०० कुटुंबे आता ४५ शहरांमध्ये पसरली आहेत, तर टॉप २०० कुटुंबे ३२ शहरांमधून आहेत (गेल्या वर्षी ३० होती), जी भारताच्या उद्योजकीय संपत्तीचे वाढते विकेंद्रीकरण दर्शवते असे अहवालात म्ह टले आहे.
सर्व्हेक्षणानुसार, कुटुंब उपक्रम केवळ मूल्य निर्माण करत नाहीत तर उपजीविका पुरवत आहेत आणि देशाचे आर्थिक बळकटीकरण करत आहेत. आमच्या यादीतील शीर्ष ३०० कुटुंबे संपूर्ण भारतात सुमारे २० लाख लोकांना रोजगार देतात. लखनौच्या लोकसंख्ये च्या जवळपास अर्ध्या लोकसंख्येपैकी आणि गेल्या वर्षी त्यांनी करांमध्ये १.८ लाख कोटी रुपयांचे योगदान दिले आहे, जे भारताच्या कॉर्पोरेट कर संकलनाच्या सुमारे १५% आहे. खरं तर भारतातील तीन शीर्ष कुटुंब व्यवसाय राजवंशांची किंमत आता ४०.४ लाख को टी रुपये आहे (गेल्या वर्षीपेक्षा ४.६ लाख कोटी रुपयांनी जास्त) जवळजवळ फिलीपिन्सच्या जीडीपीच्या समतुल्य. मोठ्या प्रमाणात रोजगार निर्मिती आणि कर देयके यासारख्या उपक्रमांमुळे भारत ५ ट्रिलियन डॉलर्सच्या अर्थव्यवस्थेकडे वाटचाल करत आहे, ज्या ला मेक इन इंडिया, वाढती निर्यात आणि डिजिटलायझेशन-नेतृत्वाखालील वाढ यासारख्या उपक्रमांनी चालना दिली आहे असे दोन्ही संस्थांनी प्रसारमाध्यमांना दिलेल्या माहितीत म्हटले.
याविषयी अधिक बोलताना 'दैनंदिन जीवनावश्यक वस्तूंपासून ते सांस्कृतिक उत्सवांपर्यंत, कुटुंब चालवणारे व्यवसाय हे भारतीय जीवनाच्या रचनेत विणलेले आहेत. यादीमध्ये देशभरातील ४५ शहरांमधील व्यवसायांचा समावेश आहे. त्यापैकी ९१ शहरे एकट्या मुं बईमध्ये आहेत हे सिद्ध करते की त्यांचा प्रभाव पारंपारिक कॉर्पोरेट केंद्रांपेक्षा खूप दूरपर्यंत पोहोचतो. आपण दररोज ज्या उत्पादनांवर अवलंबून असतो त्यापैकी अनेक उत्पादने या उद्योगांमधून येतात मग ती हल्दीरामच्या लग्नात दिल्या जाणाऱ्या "भुजिया" असोत, सिप्लाची जीवनरक्षक औषधे असोत किंवा द फिनिक्स मिल्सची दुकान असोत. आमच्या यादीतील सुमारे ४०% कंपन्या ग्राहक-मुखी ब्रँड आहेत ज्यामुळे भारतातील घरांमध्ये त्यांची सर्वव्यापी उपस्थिती अधोरेखित होते यात आश्चर्य नाही. कौटुंबिक ब्रँड्सच्या वार शाचे आणि भविष्यातील विचारसरणीचे हे मिश्रण केवळ आपल्या अर्थव्यवस्थेलाच नव्हे तर आपल्या दैनंदिन सवयी आणि सांस्कृतिक क्षणांनाही आकार देत आहे.' असा निष्कर्ष अंतिमतः अनस रहमान जुनैद यांनी काढला.