मुंबई : अवयवदानाच्या बाबतीत महाराष्ट्र देशात आघाडीवर असून, गेल्या वर्षी राज्यात १९८ ब्रेन-डेड दात्यांची नोंदणी झाली आहे. यामुळे महाराष्ट्र तेलंगणा, तामिळनाडू आणि कर्नाटक यांसारख्या राज्यांच्या पुढे आहे. मुंबई, पुणे आणि नागपूर येथील 'झोनल ट्रान्सप्लांट कोऑर्डिनेशन सेंटर्स' (ZTTCs) ने 'ग्रीन कॉरिडॉर'चा वापर करून अवयवांची जलद वाहतूक करून आणि प्रत्यारोपण (transplants) गतीमान करून या यशात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.
एका उल्लेखनीय उदाहरणात, मुंबईतील एका १६ वर्षीय मुलाला फेब्रुवारी २०२५ मध्ये ब्रेन-डेड घोषित केल्यानंतर, त्याचे अवयव चार वेगवेगळ्या रुग्णांना प्रत्यारोपित करण्यात आले. मुंबईत मोठ्या संख्येने लोक अवयव प्रत्यारोपणाच्या प्रतीक्षेत आहेत, ज्यात ४,००० लोकांना किडनी आणि २,००० लोकांना लिव्हरची गरज आहे.
मुंबई : मुंबईसारख्या महानगरात स्वच्छतेची जबाबदारी खांद्यावर घेतलेले मनपाचे सफाई कर्मचारी आता केवळ झाडू न मारता, अन्यायाविरोधात आवाजही उठवत आहेत. ...
विविध संस्थांमध्ये जनजागृती मोहिम सुरू असूनही, धार्मिक आणि सामाजिक अडथळे, विशेषतः ग्रामीण भागात, अजूनही एक आव्हान आहे, जिथे कुटुंबाची संमती मिळवणे कठीण होते. एका वृत्तपत्रानुसार, भारतातील अपघातांची मोठी संख्या पाहता, ब्रेन-डेड रुग्णांचे अवयव ओळखण्यासाठी आणि वापरण्यासाठी अधिक संघटित प्रणाली तयार केल्यास प्रत्यारोपणाची संख्या लक्षणीय वाढू शकते.
भारतात अवयवदानाचा दर खूप कमी आहे. २,६०,००० हून अधिक रुग्ण प्रतीक्षेत आहेत, परंतु आवश्यक असलेल्या अवयवांपैकी फक्त १०% उपलब्ध आहेत. या मोठ्या तफावतीमुळे अनेक रुग्णांना डायलिसिसवर अवलंबून राहावे लागते किंवा प्रत्यारोपणाची वाट पाहत असताना गंभीर आरोग्य समस्यांना तोंड द्यावे लागते.
२०१९ पासून, 'नॅशनल ऑर्गन डोनेशन अँड ट्रान्सप्लांटेशन प्रोग्राम'ने नोंदणी आणि प्रशिक्षणावर लक्ष केंद्रित केले आहे, परंतु 'प्रिज्युम्ड कन्सेंट' (Presumed Consent) प्रणाली, जी स्पेन आणि ऑस्ट्रियासारख्या देशांमध्ये यशस्वी झाली आहे, अजूनही भारतात लागू झालेली नाही. अशा प्रणालीमुळे कायद्यानुसार, एखाद्या व्यक्तीने पूर्वी विरोध केला नसल्यास, त्याचे अवयव वापरण्याची परवानगी मिळते. 'अवयवदान हे जीवनाचे वरदान आहे' ही संकल्पना अजूनही भारतात पूर्णपणे रुजलेली नाही, ज्यामुळे अनेक टाळता येण्याजोगे मृत्यू होत आहेत.
मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील दरी खूप मोठी आहे. २ लाखांहून अधिक लोक किडनी प्रत्यारोपणाच्या प्रतीक्षेत आहेत आणि ५०,००० हून अधिक लिव्हर प्रत्यारोपणाच्या प्रतीक्षेत आहेत. भारताचा अवयवदानाचा दर प्रति दशलक्ष फक्त ०.५ आहे, तर स्पेनचा ४९.६ आणि अमेरिकेचा ३६.१ आहे. २०२४ मध्ये फक्त ७९० ब्रेन-डेड दात्यांसह, वाढीव जागरूकता आणि प्रणालीगत बदलाची गरज गंभीर आहे.