मुंबई: अवधूत साठे यांच्या अवधूत साठे ट्रेडिंग ॲकेडमी लिमिटेड (ASTAL) कंपनीने सेबीच्या आरोपांना फेटाळले असून याविरुद्ध आवश्यक ती कार्यवाही करण्याचे संकेत दिले आहेत. अवधूत साठे यांच्याविरोधात बाजार नियामक सेबीने गंभीर आरोप केले होते. त्यामुळे १२५ पानांच्या अंतरिम आदेशात विना परवाना शेअर खरेदी सल्ल्याप्रकरणी दिल्याप्रकरणी अकादमी दोषी आढळल्याचे सेबीने काल स्पष्ट केले होते. त्यानंतर कारवाईला वेग आल्यानंतर ६०१ कोटींची दंड वसूली सेबीने करायचे ठरवले आहे. याविषयी आपल्या संस्थेकडून दिलेल्या नव्या निवेदनात, संस्थेचा असा कुठल्याच प्रकारचा हेतू नसल्याचे त्यांनी जाहीर केले. ही संस्था केवळ आणि केवळ ज्ञानार्जनासाठी असून केवळ ज्ञानाच्या हेतूकरता प्रात्यक्षिकासाठी केलेले प्रयोग (Illustration) हे सल्ले देण्याचा प्रकार नसून केवळ विद्यार्थ्यांना चांगल्याप्रकारे समजावून सांगण्यासाठी उदाहरणे दिली गेली. संस्था कुठल्याही प्रकारची गुंतवणूक सल्लागार नसून केवळ वित्तीय बाजारात ट्रेडर व गुंतवणूकदार यांना शिकवण्याची पद्धत होती या आशयाचे संस्थेने निवेदन दिले आहे.
शुक्रवारी दिलेल्या आपला निवेदनात,शुक्रवारी दिलेल्या निवेदनात, ASTA ने म्हटले आहे की,' ते सेबीच्या आदेशात नमूद केलेल्या आरोपांना स्पष्टपणे नाकारतात तसेच ते संस्था फक्त एक प्रशिक्षण संस्था म्हणून काम करते. आमचे कार्यक्रम शैक्षणिक आहेत आणि गुंतवणूकदार आणि व्यापाऱ्यांमध्ये वित्तीय बाजारपेठेत निर्णय घेण्याचे कौशल्य निर्माण करणे आणि प्रशिक्षण देणे हे त्यांचे उद्दिष्ट आहे.' असे अकादमीने नेमक्या शब्दात म्हटले आहे.
मात्र यापूर्वी कारवाईदरम्यान आदेशात, नियामकाने म्हटले आहे की मार्च २०२४ मध्ये चुकीची माहिती आणि निवडक खुलासे केल्याबद्दल प्रशासकीय इशारा जारी करूनही, अकादमीने केवळ अभ्यासक्रम सहभागींच्या यशस्वी व्यवहारांचे प्रदर्शन करणारी दिशाभूल करणारी जाहिरात सामग्री प्रकाशित करणे सुरूच ठेवले. अनेक तक्रारदारांनी आरोप केला की प्रशिक्षण कार्यक्रमांनी असाधारण परताव्याचे आश्वासन दिले परंतु त्यामुळे मोठे नुकसान झाले आणि अकादमीने थेट बाजार व्यापार सत्रे आयोजित केली जिथे थेट व्यापार शिफारसी दिल्या गेल्या. सेबीच्या व्हिडिओ रेकॉर्डिंगच्या विश्लेषणात असे आढळून आले की थेट वर्गांदरम्यान विशिष्ट स्टॉक,लक्ष्य (Target Price) स्टॉप-लॉस पातळी आणि दिशात्मक दृश्ये (Directional Advice) नियमितपणे प्रदान केली जात होती. अवधूत साठे यांनी स्वतःचे एमटीएम पोझिशन्स देखील प्रदर्शित केले. सहभागींनी त्यांच्या सूचनांवर आधारित व्यवहार केल्याचे कबूल करताना पाहिले.
सेबीच्या माहितीनुसार साठे यांच्या ट्रेडिंग एज्युकेशन अकादमीने केवळ शैक्षणिक म्हणून नाही तर आपल्या सहभागांच्या (Participants) माध्यमातून आपले शेअरचे सल्ले दिले होते. खासकरुन फी घेतलेल्या कार्यक्रमात लाईव्ह सेशन्स, सोशल मिडिया व्यासपीठाच्या आधारे बाय सेल व लाईव्ह मार्केट कॉल याची सार्वजनिक पद्धतीने प्रस्तुती करण्यात आली. सेबीने दिलेल्या माहितीनुसार, शिक्षणाच्या व्यतिरिक्त सल्ले देण्यासाठी अथवा विशिष्ट गुंतवणूकीबाबत आवाहन करता सेबी नोंदणीकृत आर ए (Research Analyst), इए (Investment Advisor) असणे आवश्यक असते. या घटकांची पूर्तता साठे यांनी केली नाही.
सेबीच्या मते आपल्या विद्यार्थ्यांवर प्रभाव पाडुन साठे यांनी व्यवहार घडवून आणले आहेत. सेबीने विद्यार्थ्यांकडून मिळालेल्या ऑनलाइन प्रशस्तीपत्रे देखील अकादमीच्या सत्रांवर आधारित केलेल्या व्यवसायांचे वर्णन करताना लाखो रुपयांच्या सशुल्क अभ्यासक्रमांसह अधोरेखित केली गेली आहेत. 'आमच्या सत्रांमध्ये वापरलेले सर्व संवाद, संदर्भ आणि उदाहरणे केवळ शैक्षणिक आणि संकल्पनात्मक स्पष्टतेसाठी सादर केली जातात. ती संदर्भात्मक स्वरूपाची आहेत आणि त्यांचा कोणत्याही प्रकारच्या सल्लागार किंवा शिफारसी म्हणून अर्थ लावला जाऊ नये,' असे त्यात म्हटले आहे.
अकादमीने असेही म्हटले आहे की त्यांनी सल्लागार किंवा संशोधन सेवांमधून कधीही कोणतेही बेकायदेशीर नफा मिळवला नाही असे राखून ठेवले आहे की सेबीने उद्धृत केलेले नियम केवळ प्रशिक्षण-संस्थांना लागू होत नाहीत. ASTA ने असेही म्हटले आहे की ते त्यांच्या कोणत्याही YouTube, Instagram किंवा Telegram चॅनेलचे मुद्रीकरण (Monetization) करत नाही, असा युक्तिवाद करत आहे की म्हणून ते 'finfluencer' म्हणून देखील वर्गीकृत केले जाऊ शकत नाही.
सेबीच्या आदेशाने अकादमीला कथितपणे चुकीचे नफा एस्क्रो खात्यात जमा करण्याचे निर्देश दिले होते आणि पुढील सूचना येईपर्यंत साठे यांना पुढील सूचना येईपर्यंत सिक्युरिटीज मार्केटमध्ये सहभागी होण्यास मनाई केली आहे. ऑनलाइन बाजार शिक्षक आणि व्यापारी समुदायांच्या महिन्यांच्या छाननीनंतर हे निर्देश आले आहेत जिथे सेबीने शिक्षण, प्रभाव आणि नोंदणीकृत नसलेल्या सल्ल्यामधील अस्पष्ट रेषांबद्दल वारंवार इशारा दिला आहे. अवधूत साठे यांच्या ट्रेडिंग एज्युकेशन कंपनीने ने म्हटले आहे की ते सल्लागार किंवा विश्लेषकांपासून वेगळे फक्त प्रशिक्षण घेणाऱ्या संस्थांच्या स्पष्ट नियामक ओळखीच्या कल्पनेचे समर्थन करते. आम्ही आमच्या कायदेशीर हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी आवश्यक ती सर्व पावले उचलू असे त्यात म्हटले आहे, तसेच या आदेशाला योग्य मंचासमोर आव्हान दिले जाईल असेही म्हटले आहे.
तपासात पुढे असे दिसून आले की, ६.७५ लाख रुपयांपर्यंतच्या शुल्कासह मार्गदर्शन बॅचसाठी तयार केलेले अनेक खाजगी व्हॉट्सअँप ग्रुप स्टॉक शिफारसी, पर्याय धोरणे, प्रवेश आणि निर्गमन पातळी आणि निर्देशांक अंदाज सामायिक करण्यासाठी वापरले जात होते. सेबीने असे नमूद केले की असे वर्तन नोंदणीशिवाय गुंतवणूक सल्ला देण्यासारखे आहे यामुळे सेबी कायदा, गुंतवणूक सल्लागार नियम, संशोधन विश्लेषक नियम आणि PFUTP नियमांचे प्रथमदर्शनी उल्लंघन झाले आहे.
सेबीने अंतरिम निर्देश लागू केले आहेत ज्यात (ASTAPL),अवधूत साठे आणि गौरी अवधूत साठे यांना प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे सिक्युरिटीज मार्केटमध्ये प्रवेश करण्यापासून यापुढे रोखले आहे. पुढील आदेशापर्यंत सिक्युरिटीज खरेदी, विक्री किंवा व्यवहार करण्यापासून शेअर बाजारातून पूर्णपणे प्रतिबंधित करण्यात आले आहे, त्यांच्या विद्यमान होल्डिंग्जचे लिक्विडेशन वगळता नोटिसींना कोणत्याही गुंतवणूक सल्लागार किंवा संशोधन सेवा देण्यास, थेट ट्रेडिंग किंवा स्टॉकविशिष्ट मार्गदर्शन, स्टॉकमार्केट प्रशिक्षण घेण्यास किंवा सोशल मीडिया, व्हॉट्सअँप ग्रुप्स किंवा इतर प्लॅटफॉर्मद्वारे अथवा माध्यमातून स्टॉकशी संबंधित कोणताही सल्ला देण्यास जारी मनाई केली आहे.
सेबीने त्यांना गुंतवणूकदारांकडून गोळा केलेले कोणतेही पैसे वळवू नयेत किंवा विल्हेवाट लावू नयेत आणि अशी रक्कम एस्क्रो खात्यातही ठेवू नये असे निर्देश दिले आहेत. सेबीने प्रथमदर्शनी बेकायदेशीर नफा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या रकमा जप्त करण्याचे निर्देश दिले आहेत आणि ही रक्कम १५ दिवसांच्या आत सेबीच्या बाजूने चिन्हांकित (Notified) करून मुदत ठेवींमध्ये ठेवण्याची आवश्यकता आहे.याव्यतिरिक्त बँकांना सूचना देण्यात आल्या आहेत की त्यांनी नोटिसधारकांच्या खात्यांमधून चिन्हांकित ठेवींमध्ये हस्तांतरण वगळता कोणत्याही डेबिट व्यवहारांना परवानगी देऊ नये. पुढील २१ दिवसांत आर्थिक दंड अर्थात व्याजासह ६०१ कोटी रुपये आणि परतफेड देणींसह असे आदेश सेबीने दिले आहेत. व कारणे दाखवा नोटीसही बजावली असल्याचे सेबीने स्पष्ट केले. सेबी आपली कार्यवाही पूर्ण करत नाही आणि अंतिम आदेश देत नाही तोपर्यंत अंतरिम निर्देश लागू राहतील असे सेबीने अंतिमतः आपल्या निरिक्षणात म्हटले.
सेबि अधिकाऱ्यांनी यापूर्वी २० ते २१ ऑगस्टला कर्जत येथील त्यांच्या क्लासेसच्या जागांवर धाडी टाकून काही महत्वाची कागदपत्रे जप्त केली होती. मार्च २०२४ पर्यंत अवधूत साठे यांना ताकीद (Warning) देऊनही साठे व त्यांच्या क्लासेसने यावर गांभीर्याने विचार केला नसल्याचे सेबीने आरोपपत्रात म्हटले आहे. त्यामुळे हे सल्ले न थांबवल्याने सेबीने ही कारवाई केली. विशिष्ट शेअर सूचवून व त्यातून गुंतवणूक गोळा करुन अथवा झटपट पैसे कमावण्याचे आश्वासन देऊन गुंतवणूकीच्या नावाखाली 'माया' जमावण्यात आली असा आरोप सेबीने केला आहे. सेबी कायद्याच्या (SEBI Act) या कायद्याचे उल्लंघन करत हे कार्य साठेंनी सुरू ठेवल्याचेही नियामकांनी यावेळी स्पष्ट केले होते.