मोहित सोमण: हुरुन इंडिया (Hurun India Limited) व एम३एम (M3M) यांच्या संयुक्त विद्यमाने आयोजित केलेल्या कार्यक्रमात आज मुंबई येथे २०२५ वर्षासाठी श्रीमंत भारतीयांची यादी जाहीर करण्यात आली आहे. ही १४ वी आवृत्ती जाहीर करण्यात आ ली ज्यामध्ये देशातील सर्वात श्रीमंत व संपत्ती निर्मिती (Wealth Creation) करणाऱ्या व्यक्तींची नावे जाहीर करण्यात आली आहे. या यादीत पुन्हा एकदा मुकेश अंबानी व अंबानी कुटुंबियांनी सर्वात श्रीमंत व्यक्तींमध्ये आपला प्रथम क्रमांक राखला आहे. या यादी नुसार दुसरा क्रमांक गौतम अदानी व कुटुंब समुहाचा लागला आहे. तिसऱ्या क्रमांकावर रोशन नडार व कुटुंबाचा असून चौथा व पाचवा क्रमांक अनुक्रमे सायरस पुनावाला व कुटुंब व कुमार मंगलम बिर्ला यांचा लागला आहे. अहवालातील माहितीनुसार, मुकेश अं बानी व कुटुंबियांची संपत्ती ९.५५ लाख कोटींची झाली असून इयर ऑन इयर बेसिसवर ६% घसरली आहे.तरीही अंबानी यांनी आपला प्रथम क्रमांक कायम राखला असून गौतम अदानी व कुटुंब यांची संपत्ती ३०% कमी झाली असली तरी आपला दुसरा क्रमांक त्यां ना राखण्यात यश आले आहे. त्यांची एकूण संपत्ती ८.१५ लाख कोटींची असल्याचे अहवालात स्पष्ट झाले.
अहवालातील माहितीनुसार, M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये ९१ शहरांमधील १६८७ व्यक्तींनी (१४८ व्यक्तींची वाढ) १००० कोटी रुपयांची संपत्ती नोंदवली आहे. तर अहवालाप्रमाणे श्रीमंत १००४ व्यक्तींची संपत्ती वाढली आहे किंवा तशीच राहिली आहे, त्यापैकी २८४ नवीन चेहरे आहेत, तर ६४३ जणांची संपत्ती कमी झाली आहे आणि १३९ जणांनी घर सोडले आहे. भारतात ३५८ अब्जाधीश आहेत, जे गेल्या वर्षीच्या तुलनेत २४ ने वाढले आहेत. ज्वेलरी, कन्स्ट्रक्शन आणि इंजिनिअरिंगने यादीत सर्वात लक्षणीय नवी न प्रवेशकर्त्यांची संख्या जोडली असली तरी, फार्मास्युटिकल्स अजूनही पहिल्या क्रमांकावर आहे आणि त्यांनी यादीत १३७ प्रवेशकर्त्यांचे (Entrants) योगदान दिले आहे. औत्सुक्याचे म्हणजे,यादीतील सर्वात तरुण २२ वर्षांचा आहे. निरिक्षणानुसार याच कालावधी तील सेन्सेक्स २२% वाढला, ५९००० वरून ७२००० अंकांवर पोहोचला तरी रूपयांचे मूल्य युएस डॉलर तुलनेत ७% घसरले असल्याचे अहवालात म्हटले आहे. ८१ वरून ८७ वर हे मूल्यांकन असल्याचे अहवालात म्हटले आहे. मुकेश अंबानी आणि त्यांच्या कुटुंबाने भारतातील सर्वात श्रीमंत म्हणून आपले स्थान कायम ठेवले आहे.
अहवालानुसार, रिलायन्स इंडस्ट्रीजच्या मदतीने त्यांची संपत्ती चार वर्षांत १.३३ पटीने वाढून ९.५५ लाख कोटी रुपये झाली आहे. गौतम अदानी आणि त्यांच्या कुटुंबानेही आपला दुसरा क्रमांक कायम राखला आहे, त्यांची संपत्ती १.६१ पटीने वाढून ८.१५ लाख कोटी रुपये झाली आहे. तिसऱ्या स्थानावर रोशनी नादर मल्होत्रा आणि त्यांच्या कुटुंबाने एचसीएलद्वारे २.८४ लाख कोटी रुपये मिळवले आहेत. सायरस एस. पूनावाला आणि त्यांच्या कुटुंबाने २.४६ लाख कोटी रुपये मिळवून चौथे स्थान मिळवले आहे, जे सीरम इन्स्टिट्यू ट ऑफ इंडियाच्या यशामुळे १.५१ पटीने वाढले आहे. कुमार मंगलम बिर्ला आणि त्यांच्या कुटुंबाने २.३३ लाख कोटी रुपये मिळवून नवव्या स्थानावरून पाचव्या स्थानावर झेप घेतली आहे, जे त्यांची संपत्ती १.९१ पटीने जवळजवळ दुप्पट झाली आहे. नीरज बजाज आणि त्यांच्या कुटुंबाने २.३३ लाख कोटी रुपये मिळवून २.२४ पटीने वाढ करून ते १३ व्या स्थानावरून सहाव्या स्थानावर पोहोचले आहेत. दिलीप संघवी यांनीही सातव्या स्थानावर झेप घेतली, त्यांची संपत्ती १.९४ पट वाढून २.३१ लाख कोटी रुपये झाली.
अझीम प्रेमजी आणि कुटुंबाने टॉप १० मध्ये सर्वात जास्त वाढ नोंदवली, ६ पट वाढून ३४ व्या स्थानावरून आठव्या स्थानावर पोहोचले, ज्यामुळे त्यांची संपत्ती २.२१ लाख कोटी रुपये झाली. एकेकाळी चौथ्या स्थानावर असलेले गोपीचंद हिंदुजा आणि कुटुंब आठव्या स्थानावर घसरले आणि त्यांची संपत्ती १.८५ लाख कोटी रुपये (०.८४ पट) झाली. यादीच्या शेवटी, राधाकिशन दमानी आणि कुटुंब तीन स्थानांनी घसरले आणि १.८३ लाख कोटी रुपयांसह दहाव्या स्थानावर पोहोचले, जे चार वर्षांत किरकोळ १.१९ पट वाढ दर्शवते.
विशेष म्हणजे एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये ४५१ नोंदींसह मुंबई श्रीमंतांच्या यादीत आघाडीवर आहे. आर्थिक वर्ष २०२१ मध्ये ही संख्या २५५ श्रीमंत व्यक्तींची होती, आणि भारतातील सर्वात श्रीमंत, मुकेश अंबानी आणि कुटुंबाचे घर यात समाविष्ट आ हे. मुंबईत एकूण ९१ अब्जाधीश आहेत. नवी दिल्ली २२४ नोंदींसह त्यानंतर दुसऱ्या क्रमांकावर आहे, रोशनी नादर मल्होत्रा आणि कुटुंबाच्या नेतृत्वाखाली असलेल्या सह १६७ नोंदी होत्या आणि तर दिल्लीत एकूण ७० अब्जाधीश आहेत. अजीम प्रेमजी आणि कु टुंबाच्या नेतृत्वाखाली ११६ नोंदींसह बंगळुरू तिसऱ्या स्थानावर आहे, तर मुरली दिवी आणि कुटुंबाच्या नेतृत्वाखाली हैदराबाद १०२ वर पोहोचले आहे. चेन्नई (९४), अहमदाबाद (६८) आणि कोलकाता (६८) देखील मजबूत प्रतिनिधित्व दर्शवितात असे अहवालात स्पष्टपणे म्हटले गेले आहे.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ अहवालामध्ये ५४८ प्रवेशकर्त्यांसह महाराष्ट्राने यादीत वर्चस्व गाजवले आहे. आर्थिक वर्ष २०२१ मध्ये ३०२ वरून ही वाढ झाली असल्याचे नमूद केले गेले आहे. त्यानंतर श्रीमंतांच्या बाबतीत दुसरा दिल्लीचा क्रमांक लागला आहे ज्याची संख्या २२३ आहे ही संख्या १६७ वरून वाढलेली आहे . आहे. त्याखालोखाल गुजरात आणि तामिळनाडूने अनुक्रमे १३९ आणि १३२ प्रवेशकर्त्यांसह चांगली प्रगती केली आहे, तर कर्नाटकने १२८ नोंदी नोंदवल्या आहेत, जी पूर्वी ९० वरून स्थिर वाढ दर्शवितात.
तेलंगणामध्ये १०९ प्रवेशिका आहेत, ज्या ६३ वरून वाढल्या आहेत आणि पश्चिम बंगालमध्ये ३७ वरून ६९ नोंदी झाल्या आहेत. हरियाणा, उत्तर प्रदेश आणि राजस्थाननेही त्यांची उपस्थिती वाढवली आहे, तर कॅलिफोर्निया (२५ प्रवेशकर्ते), फ्लोरिडा आणि न्यू यॉर्क सारखी आंतरराष्ट्रीय केंद्रे या यादीत भर घालत आहेत.या यादीत भारतात राहणाऱ्या १५८६ श्रीमंत व्यक्तींचा समावेश आहे, त्यानंतर अमेरिकेत ४८ आणि युएईमध्ये २२ जण राहतात. युकेमध्ये १६ जण राहतात, तर लहान केंद्रांमध्ये सायप्रस आणि सिंगापूर (प्रत्येकी ३), कॅनडा आणि चीन (प्रत्येकी २), तर इतर देशांमध्ये ५ जणांचा समावेश आहे.
जलद संपत्ती निर्माणात सतीश कुमार गुप्ता प्रथम क्रमांकावर -
सतीश कुमार गुप्ता आणि जॅक्सन कुटुंबीय २४१% वाढीसह नफा कमावणाऱ्यांमध्ये आघाडीवर आहेत, ज्यामुळे त्यांची संपत्ती १३३२० कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे. त्यांच्या मागे, फिजिक्स वाल्लाहचे अलख पांडे आणि प्रतीक माहेश्वरी यांची संपत्ती प्रत्येकी २२३% वाढून १४५२० कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे, कारण एडटेक कंपनीने अनुक्रमे अलाहाबाद आणि अजमेर येथून आपली मजबूत वाढ सुरू ठेवली आहे.कोलकातामध्ये, पेंग्विन ट्रेडिंग अँड एजन्सीजचे निर्मल कुमार बथवाल यांनी २१३% वाढ नोंदवली आहे, त्यांची संपत्ती ७१२० कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे, तर हैदराबादमध्ये, एनएसीएल इंडस्ट्रीजचे के लक्ष्मी राजू यांनी २००% वाढ नोंदवली आहे, ज्यामुळे त्यांची संपत्ती ३००० कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे, ज्यामुळे सर्वाधिक संपत्ती मिळवणाऱ्यांच्या यादीत ते मागे पडले आहे असे अहवालाने म्हटले.
आणखी महत्वाचे निरिक्षण म्हणजे, टक्केवारीच्या बाबतीत सर्वाधिक नफा मिळवणाऱ्यांच्या यादीत गेल्या पाच वर्षांत झालेल्या असाधारण संपत्ती निर्मितीवर भर देण्यात आला आहे, ज्यामुळे विविध क्षेत्रांमध्ये घातांकीय वाढ दिसून येते. या वाढीचे नेतृत्व जगदीश प्र साद अलुरु आणि एचबीएल पॉवर सिस्टम्सचे कुटुंब करत आहेत, ज्यांनी १,३७४% ची उल्लेखनीय वाढ नोंदवली, जी औद्योगिक उत्पादने उद्योगातील मजबूत गती दर्शवते.रिअल इस्टेटमध्ये, रोमा सरीन आणि अनंत राज यांच्या कुटुंबाने ९९०% प्रभावी वाढ नोंदव ली, जी या क्षेत्राच्या पुनरुज्जीवनाचे संकेत देते. धातू आणि खाणकाम हे एक पॉवरहाऊस म्हणून उदयास आले आहे ज्यात तीन कुटुंबे टॉप टेनमध्ये आहेत, ज्यात सारडा एनर्जी अँड मिनरल्सचे कमल किशोर सारडा (७६३%) आणि रश्मी मेटालिक्सचे पटवारी कुटुं ब (६७०%) यांचा समावेश आहे.केमिकल्स आणि पेट्रोकेमिकल्स क्षेत्रानेही मजबूत परतावा दिला, सोलर इंडस्ट्रीज इंडियाच्या नुवाल कुटुंबाने संपत्तीत ६०७% वाढ केली. दरम्यान, ज्वेलरी क्षेत्राने तेजस्वीपणे चमक दाखवली, कारण खजाना ज्वेलरी आणि कल्याण ज्वेलर्सच्या नेत्यांनी ५५०% पेक्षा जास्त वाढ नोंदवली, ज्यामुळे ग्राहकांची वाढती मागणी आणि बाजार विस्तार अधोरेखित झाला.'
औद्योगिक क्षेत्रातील श्रीमंत व्यक्तीबाबत तुलना करताना अहवालाने म्हटले आहे की,'२०२४ ते २०२५ पर्यंत औषधनिर्माण, सॉफ्टवेअर आणि सेवा आणि रिअल इस्टेटमध्ये वाढ झाली. औषधनिर्माण क्षेत्रात १३६ वरून १३७ पर्यंत माफक वाढ झाली, तर रिअल इ स्टेटमध्ये ९१ वरून ९९ पर्यंत लक्षणीय वाढ झाली. सॉफ्टवेअर आणि सेवांमध्ये सर्वात लक्षणीय वाढ झाली, त्यांची कामगिरी २०२४ मध्ये १०५ वरून २०२५ मध्ये ११० पर्यंत वाढली. यामुळे ते या काळात एक मजबूत कामगिरी करणारा बनला आहे. औद्योगिक उत्पा दने आणि रसायने आणि पेट्रोकेमिकल्स या दोन्हींमध्ये प्रवेशकर्त्यांमध्ये घट झाली. औद्योगिक उत्पादने १४२ वरून १३२ वर आणि रसायने आणि पेट्रोकेमिकल्स १२७ वरून १२५ वर घसरले.'
अहवालातील महत्वाची निरीक्षण पुढीलप्रमाणे -
भारतातील अब्जाधीशांची संख्या ३५० च्या पुढे गेली! १३ वर्षांपूर्वी यादीत पदार्पणापासून ६ वेळा.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये १,६८७ व्यक्तींची नावे आढळली आहेत ज्यांची संपत्ती १००० कोटी रुपये आहे, ज्यामध्ये २८४ नवीन व्यक्तींची भर पडली आहे; गेल्या वर्षीच्या तुलनेत १४८ ने आणि ५ वर्षांपूर्वीच्या तुलनेत ८५९ ने वाढ झाली आहे.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ च्या यादीत दररोज १,९९१ कोटी रुपयांच्या वेगाने संपत्ती वाढली आहे.
भारताने गेल्या दोन वर्षांपासून दर आठवड्याला एक नवीन अब्जाधीश निर्माण केला आहे.
९.५५ लाख कोटी रुपयांच्या (१०५ अब्ज अमेरिकन डॉलर्स) संपत्तीसह, मुकेश अंबानी (६८) आणि त्यांचे कुटुंब हे सर्वात श्रीमंत भारतीय आहेत, त्यांनी २०२५ च्या एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्टमध्ये पुन्हा अव्वल स्थान पटकावले आहे.
गौतम अदानी (६३) आणि त्यांचे कुटुंब ८.१५ लाख कोटी रुपयांच्या संपत्तीसह एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये दुसऱ्या क्रमांकावर आहेत.
महिलांसाठी ऐतिहासिक पहिला क्रमांक: रोशनी नादर मल्होत्रा (४४) आणि तिच्या कुटुंबाची २.८४ लाख कोटी रुपयांच्या संपत्तीसह टॉप ३ मध्ये पदार्पण, भारतातील सर्वात श्रीमंत महिला बनली आणि २०२५ च्या M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्टमध्ये तिसरे स्थान मिळवले. रोशनी नादर ही टॉप १० मध्ये सर्वात तरुण देखील आहे.
पर्प्लेक्सिटीचे संस्थापक चेन्नईमध्ये जन्मलेले अरविंद श्रीनिवास (३१) यांनी २०२५ च्या M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्टमध्ये २१,१९० कोटी रुपयांच्या संपत्तीसह अब्जाधीश म्हणून पदार्पण केले. त्या यादीतील सर्वात तरुण अब्जाधीश देखील आहेत.
निरज बजाज (७०) आणि त्यांच्या कुटुंबाची संपत्ती ४३% वाढून २.३३ लाख कोटी रुपये झाली आहे, एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये ते चार स्थानांनी वर चढून सहाव्या स्थानावर पोहोचले आहे.
पूर्णपणे सांगायचे तर, निरज बजाज आणि बजाज ग्रुपचे कुटुंब यादीत आघाडीवर आहेत, त्यांनी ६९,८७५ कोटी रुपयांची भर घातली आहे, ज्यामुळे त्यांची संपत्ती २.३३ लाख कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे.
२०२५ च्या एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्टमधील टॉप १० मधील लोकांची एकत्रित संपत्ती उर्वरित यादीच्या २८% इतकी आहे; मुकेश अंबानी आणि गौतम अदानी यांची संपत्ती एकूण संपत्तीच्या १२% आहे.
२०२५ च्या एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्टची एकत्रित संपत्ती १६७ लाख कोटी रुपये आहे, जी वार्षिक ५% वाढ दर्शवते, जी स्पेनच्या जीडीपीपेक्षा जास्त आणि भारताच्या जीडीपीच्या जवळजवळ निम्म्या इतकी आहे.
टीरिफमधील अडचणी आणि भू-राजकीय तणावामुळे एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्टर्सची सरासरी संपत्ती १०,३२० कोटी रुपयांवरून ९,८५० कोटी रुपयांपर्यंत घसरली आहे.
•
टॉप १० मर्यादेमध्ये वाढ: टॉप १० मध्ये प्रवेश करण्याची मर्यादा १.६३ लाख कोटी रुपयांवरून १.८३ लाख कोटी रुपयांपर्यंत वाढली आहे, ज्यामुळे नवीन आलेल्यांसाठी उच्चभ्रूंच्या श्रेणीत प्रवेश करणे पूर्वीपेक्षाही कठीण झाले आहे.
टॉप १० मध्ये तरुणाईची संख्या वाढली: सरासरी वय ६९ पर्यंत घसरले—गेल्या वर्षीपेक्षा तीन वर्षांनी कमी.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये ९७ स्टार्टअप संस्थापकांचा समावेश आहे—ज्यात ४६ नवीन प्रवेशकर्ते आहेत—आणि सार्वजनिकरित्या सूचीबद्ध स्टार्टअप्समधील १२ संस्थापक आहेत.
भारतात या वर्षी ५८ नवीन अब्जाधीशांची भर पडली, आठवड्यातून एकापेक्षा जास्त अब्जाधीश!
पेटीएमचे संस्थापक विजय शेखर शर्मा (४६) यांनी पेटीएमच्या शेअरच्या किमतीत १२४% वाढ झाल्याने १५,९३० कोटी रुपयांच्या संपत्तीसह पुन्हा अब्जाधीशांचा दर्जा मिळवला आहे.
“बॉलिवूडचा बादशाह”, शाहरुख खान (५९) १२४९० कोटी रुपयांच्या संपत्तीसह पहिल्यांदाच अब्जाधीशांच्या क्लबमध्ये सामील झाला आहे.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये सर्वात तरुण प्रवेशिका म्हणजे २२ वर्षीय कैवल्य वोहरा, जो ५.९ अब्ज डॉलर्सच्या क्विक कॉमर्स स्टार्टअप झेप्टोचा आहे. त्यांचे सह-संस्थापक, २३ वर्षीय आदित पलिचा, हे दुसरे सर्वात तरुण प्रवेशिका आहेत.
१०४४ जणांनी त्यांची संपत्ती वाढवली - २९ उद्योगांमधून २८४ नवीन चेहरे.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये ६४३ जणांची संपत्ती कमी झाली आणि १३९ जणांनी घर सोडले.
४५१ व्यक्तींसह, मुंबई M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये अव्वल स्थानावर आहे, त्यानंतर नवी दिल्ली (२२३) आणि बेंगळुरू (११६) आहे.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये १०१ महिला प्रवेशिका आहेत, ज्यात २६ डॉलर अब्जाधीशांचा समावेश आहे.
९६ वर्षांचे दीपक मेहता आणि कुटुंब आणि मिलन मेहता आणि कुटुंब (प्रिसिजन वायर्स इंडिया), हनवंतबीर कौर साहनी आणि कुटुंब (एनआरबी बेअरिंग्ज), ज्योतिंद्र भगवानलाल मोदी (जे.बी. केमिकल्स अँड फार्मास्युटिकल्स), केकी होर्मुसजी घर्दा आणि कुटुंब (घर्दा केमिकल्स), आणि निहचल एच. इसराणी आणि कुटुंब (ब्लू क्रॉस लॅब्स) हे एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये अनुभवी प्रवेशकर्ते आहेत.
१११५ उद्योजक - यादीतील ६६% - हे १,००८ वरून स्वतःहून तयार केलेले आहेत, ही एक विक्रमी संख्या आहे.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये फार्मास्युटिकल्सने आघाडी घेतली असून १३७ जणांनी यात सहभाग घेतला आहे. सायरस एस. पूनावाला आणि त्यांचे कुटुंबीय या यादीत सहभागी झाले आहेत. त्यानंतर औद्योगिक उत्पादने (१३२) आणि रसायने आणि पेट्रोकेमिकल्स (१२५) यांचा क्रमांक लागतो.
यादीतील अठरा जणांची संपत्ती आता १ लाख कोटी रुपयांपेक्षा जास्त आहे, गेल्या वर्षीपेक्षा सहा जणांनी जास्त; एका दशकापूर्वी, फक्त दोनच होते.
बायोटेकसाठी एक उल्लेखनीय वर्ष होते, ते २०२५ च्या M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्टमध्ये सर्वात मजबूत कामगिरी करणाऱ्या क्षेत्रांपैकी एक म्हणून उदयास आले, जे नावीन्यपूर्णता आणि जागतिक मागणीमुळे प्रेरित होते.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मधील बॉटलरच्या कामगिरीवर मार्जिन प्रेशर आणि श्रेणीतील कमी व्हॉल्यूमचा परिणाम झाला.
•
प्रिस्टिन केअरच्या सह-संस्थापक गरिमा साहनी (३९) या एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये सर्वात तरुण स्वयंनिर्मित महिला आहेत.
या यादीत सोळा व्यावसायिक व्यवस्थापकांचा समावेश आहे. अरिस्ता नेटवर्क्सच्या सीईओ जयश्री उल्लाल (६४) ५०१७० कोटी रुपयांसह सर्वात श्रीमंत आहेत; भारतातील सर्वात श्रीमंत सीईओ अव्हेन्यू सुपरमार्ट्सच्या इग्नेशियस नविल नोरोन्हा (५०) आहेत, ज्यांची संपत्ती ६५७० कोटी रुपये आहे.
हुरुन इंडिया युनिकॉर्न अँड फ्युचर युनिकॉर्न लिस्ट २०२५ मधील १३ गझेल संस्थापक आणि ५ चीता संस्थापकांसह - पंच्याहत्तर युनिकॉर्न संस्थापकांचाही एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये समावेश आहे.
१९९० च्या दशकात जन्मलेल्या वीस व्यक्ती एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ मध्ये आहेत, गेल्या वर्षीपेक्षा सात जास्त.
२०२५ च्या M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्टमधील व्यक्तींचे सरासरी वय ६५ आहे; महिलांचे सरासरी वयही ६५ आहे.
नक्षत्र राशी: मिथुन राशी ९.५३% सह यादीत आघाडीवर आहे, ज्याचे प्रतिनिधित्व कुमार मंगलम बिर्ला आणि कुटुंब, एलएन मित्तल आणि कुटुंब आणि राहुल भाटिया आणि कुटुंब करतात. वार्षिक संपत्ती वाढीच्या बाबतीत, मेष राशी १७% वाढीसह अव्वल स्थानावर आहे.
अहवालावर भाष्य करताना M3M India कंपनीच्या चेअरमन व ट्रस्टी व प्रवर्तक डॉ पायल कनोडिया म्हणाल्या आहेत की,'M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट २०२५ ही भारताच्या संपत्ती निर्मितीच्या असाधारण प्रवासाची साक्ष आहे, ज्यामध्ये विविध उद्यो गांमध्ये नवोन्मेष, उद्योजकता आणि लवचिकता दर्शविणाऱ्या दूरदर्शी व्यक्तींना साकारले आहे. M3M इंडियामध्ये, केवळ संपत्तीच नव्हे तर भारतीय विकासाची कहाणी खरोखर परिभाषित करणाऱ्या महत्त्वाकांक्षा आणि दृढनिश्चयाचा उत्सव साजरा करण्यासाठी हुरुन इंडि यासोबत भागीदारी करण्याचा आम्हाला सन्मान आहे. संपत्ती निर्मितीच्या सर्वात विश्वासार्ह मार्गांपैकी एक म्हणून दीर्घकाळ ओळखल्या जाणाऱ्या रिअल इस्टेटने या वर्षीच्या यादीत आपली गतिमानता पुन्हा एकदा सिद्ध केली आहे. हे क्षेत्र सर्वात उत्साही योगदानक र्त्यांपैकी एक म्हणून उदयास आले आहे, ९९ नेत्यांनी आपला ठसा उमटवला आहे - ज्यामध्ये २३ नवोदित कंपन्यांचा समावेश आहे. एकत्रितपणे, या क्षेत्राने संपत्तीमध्ये प्रभावी INR ८.७२ लाख कोटी (USD ९५.७ अब्ज) ची भर घातली आहे. लक्षणीय म्हणजे, २० २४ मध्ये ९१ प्रवेशकर्त्यांवरून २०२५ मध्ये ९९ पर्यंत प्रतिनिधित्व वाढले आहे, जे भारताच्या भविष्याला आकार देण्यात रिअल इस्टेटची लवचिकता आणि विस्तारित भूमिका अधोरेखित करते.
या वर्षी मला सर्वात जास्त उत्साहित करणारी गोष्ट म्हणजे लक्षणीय उद्योगाला आकार देणाऱ्या पहिल्या पिढीतील संपत्ती निर्मात्यांच्या उदयाला अधोरेखित करणारे स्वयंनिर्मित उद्योजकांमध्ये वाढ. महिला नेत्यांवर प्रकाश टाकणे तितकेच महत्त्वाचे आहे, जे पुरूष प्रधान क्षेत्र आहे त्यात अत्यंत आवश्यक असलेली ओळख आहे. एकत्रितपणे, हे आकडे या क्षेत्राची लवचिकता, विविधता आणि उद्योजकीय भावना अधोरेखित करतात, जे भारताच्या संपत्ती निर्मिती कथेचा आधारस्तंभ म्हणून रिअल इस्टेटची पुष्टी करतात. M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 मध्ये समाविष्ट असलेले नेते केवळ यशस्वी उद्योजक नाहीत - ते खरे राष्ट्र-निर्माते आहेत, ज्यांचे योगदान व्यवसायाच्या पलीकडे समुदायांवर प्रभाव पाडण्यासाठी आणि भविष्यातील पिढ्यांना प्रेरणा देण्यासाठी विस्तारते. M3M इंडि यामध्ये, आम्ही नवोन्मेष, शाश्वतता आणि सामाजिक प्रगतीचा वारसा पुढे नेत, उदयोन्मुख भारताच्या आकांक्षा प्रतिबिंबित करणारी जागतिक दर्जाची जागा निर्माण करण्यासाठी वचनबद्ध आहोत.'
अहवालावर भाष्य करताना हुरून इंडियाचे संस्थापक व मुख्य संशोधक अनस रहमान जुनेद म्हणाले आहेत की,'२०२५ ची एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्ट सावधगिरीने मंदावलेली उत्साही प्रगती दर्शवते. भारतातील सर्वात श्रीमंतांची एकत्रित संपत्ती १६ ७ लाख कोटी रुपयांवर पोहोचली, ज्यामध्ये १०४४ व्यक्तींनी संपत्ती मिळवली तर ६४३ जणांनी ती गमावली, हे दर्शविते की संपत्ती निर्मितीचे इंजिन मजबूत आहे.देशांतर्गत मागणी, धोरण-चालित उत्पादन वाढ आणि उत्साही शेअर बाजार यांच्यामुळे तंत्रज्ञान,औद्यो गिक उत्पादने, ऑटोमोबाईल्स, पायाभूत सुविधा, दागिने आणि रिअल इस्टेट यातून ही वाढ झाली. पाच वर्षांपूर्वी २०० वरून भारतात आता ३५८ डॉलर-अब्जाधीश आहेत, ज्यांची एकत्रित संपत्ती भारताच्या जीडीपीच्या जवळजवळ निम्म्या इतकी आहे. पहिल्या पि ढीतील संस्थापकांच्या उदयात, महानगरांच्या पलीकडे प्रादेशिक केंद्रांमध्ये आणि अर्थव्यवस्थेला आकार देणाऱ्या नवीन युगातील क्षेत्रांमध्ये आशावाद दिसून येतो.
उत्कृष्ट वारे जसे की ऊर्जा-क्षेत्रातील धूप, जागतिक कमोडिटी अस्थिरता, उच्च कर्ज घेण्याचा खर्च, प्रशासनाची छाननी, गौतम अदानी यांच्या नशिबात घसरण, मुकेश अंबानींच्या निव्वळ संपत्तीत घट, फार्मा उद्योगातील साथीच्या आजारानंतरची थंडी, सुधारणा नि वडक FMCG समभागांमध्ये वाढ आणि शेवटच्या टप्प्यातील स्टार्टअप्सवरील मूल्यांकनाचा दबाव - मंद उत्साह. तरीही, M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 मधील विक्रमी ६६% स्वयंनिर्मित आहेत आणि ७४% नवीन प्रवेशकर्ते पहिल्या पिढीतील उद्योजक आ हेत, ज्यांची संपत्ती आता 91 शहरांमध्ये पसरलेली आहे. ही यादी गतिमान परंतु जागतिक अस्थिरतेची जाणीव असलेली अर्थव्यवस्था प्रतिबिंबित करते, परिपक्व बाजारपेठेच्या अडचणींमधून मार्गक्रमण करताना व्यापक-आधारित प्रगती साजरी करते.M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 भारताच्या सेवा-केंद्रित भूतकाळातून एका खोल-तंत्रज्ञान, उत्पादन-नेतृत्वाखालील पॉवरहाऊसकडे झालेल्या स्थलांतराचे वर्णन करते. सर्वात तरुण अब्जाधीश म्हणून पर्प्लेक्सिटीचे संस्थापक ३१ वर्षीय अरविंद श्रीनिवास यांचे पदार्पण या परिवर्तनाला अधोरेखित करते त्यांची संपत्ती जागतिक स्तरावर स्पर्धा करणारे मूलभूत AI मॉडेल तयार करण्यापासून निर्माण झाली आहे. झेप्टोचे सह-संस्थापक, कैवल्य वोहरा वय वर्ष २२ आणि आदित पलिचा, २३ वर्षीय यांचा उल्कापिंड उदय, तंत्रज्ञान आणि न वोपक्रम संपत्ती-निर्मितीच्या वेळेचे संकुचित कसे करत आहेत यावर प्रकाश टाकतो. भारताची संपत्तीची कहाणी आता वेग, व्यत्यय आणि जागतिक प्रभाव असलेल्या घरगुती "बुद्धी" बद्दल आहे."
औद्योगिक उत्पादने, रिअल इस्टेट आणि ऑटो कंपोनेंट्स सारख्या क्षेत्रांना - ज्यांनी M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 मध्ये सर्वाधिक नवीन प्रवेश केले - PLI योजना, पायाभूत सुविधा आणि औद्योगिक धोरणांचा फायदा झाला. यादीतील सर्वात मोठा फायदा मिळवणारा नीरज बजाज यांच्या संपत्तीत 43% वाढ, सार्वजनिक धोरण आणि खाजगी उद्योगांच्या समन्वयाचे उदाहरण देते. ही यादी आत्मनिर्भर भारताचे रिअल-टाइम स्कोअरकार्ड म्हणून काम करते, जी जागतिक अस्थिरतेला अधिक लवचिक बनवते. M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 मधील टॉप १० श्रीमंतांकडे एकूण संपत्तीच्या २७% संपत्ती आहे, जी राष्ट्र-निर्माण प्रकल्पांना शक्ती देण्यास सक्षम आहे, तर संपत्तीचा पाया वेगाने विस्तारत आहे १००० कोटींपेक्षा जास्त किमतीच्या व्यक्ती पाच वर्षांत दुप्पट झाल्या आहेत, ज्याचे प्रतिनिधित्व सुरुवातीच्या वेळी फक्त १० शहरांवरून ९१ शहरांपर्यंत वाढले आहे. हे 'स्केलिंग-अप आणि प्रसार' गतिमानता सर्वसमावेशक आणि लवचिक अर्थव्यवस्थेसाठी एक ब्लूप्रिंट आहे.पहिल्यांदाच, एका महिलेने M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 च्या टॉप ३ मध्ये प्रवेश केला - रोशनी नादर मल्होत्रा तिसऱ्या क्रमांकावर पदार्पण केले, जी तंत्रज्ञान-चालित संपत्तीच्या बहु-पिढीच्या शक्तीचे प्रतीक आहे. ती यादीतील १०० इतर महिलांमध्ये सामील झाली आहे, ज्यात २६ डॉलर-अब्जाधीश आणि फाल्गुनी नायर आणि किरण मजुमदार-शॉ सारख्या स्वयं-निर्मित आयकॉनचा समावेश आहे, हे सिद्ध करते की महिला आता भारताच्या आर्थिक क्षमतेला अनलॉक करण्यात केंद्रीय उत्प्रेरक (Catalyst) आहेत.
M3M हुरुन इंडिया रिच लिस्ट 2025 मधील विक्रमी ६६% - १११५ व्यक्ती - स्वयं-निर्मित आहेत, जे पाच वर्षांपूर्वीच्या 55% पेक्षा जास्त आहे; २८४ नवीन प्रवेशकर्त्यांपैकी ७४% ने सुरवातीपासून नशीब निर्माण केले. स्टार्ट-अप बूम नवीन संपत्ती निर्मितीचे प्राथमिक इंजिन बनले आहे, जे केवळ नशीबच नाही तर भारताच्या आर्थिक रचनेला देखील आकार देत आहे.विक्रमी लग्नसराई, वाढत्या उत्पन्नामुळे आणि ब्रँडेड सोन्यामुळे २०२५ च्या एम३एम हुरुन इंडिया रिच लिस्टमधील साध्या सोन्याच्या ज्वेलर्सनी एकत्रित संपत्तीत सु मारे ८९००० कोटी रुपयांची भर घातली, जी भारताच्या दागिन्यांच्या बाजारपेठेतील ७८% आहे. याउलट, हिरे क्षेत्रातील प्रवेशकर्त्यांनी जवळजवळ १२,००० कोटी रुपयांचे नुकसान केले, ज्यामध्ये फक्त ८% वाढ पाहिली, कारण निर्यात-चालित व्यापार आर्थिक वर्ष २०२५ मध्ये १७% ने झाल्याचे स्पष्ट झाले आहे.'असे ते पुढे म्हणाले आहेत.