निंदा वाईटच

लहानशा गोष्टी, मोठा अर्थ : शिल्पा अष्टमकर

मनुष्य सामाजिक प्राणी आहे. समाजात राहण्यासाठी परस्परांचा आदर, समजूत, क्षमा आणि प्रेम या चारही मूल्यांची गरज असते. पण अनेकदा आपण एका मोठ्या दुर्गुणाला बळी पडतो-तो म्हणजे निंदा. इतरांच्या चुका शोधून त्यांची टवाळी करणे, पाठीमागे वाईट बोलणे किंवा एखाद्याची प्रतिमा खराब करणे यालाच निंदा म्हणतात आणि निंदा खरोखरीच वाईट असते, कारण ती स्वतःलाही आणि समाजालाही हानी पोहोचवते.

निंदा करणारा मनुष्य कधीही खरी मैत्री करू शकत नाही. जो इतरांच्या मागे त्यांच्या चुका बोलतो, तो स्वतःच्या चुकांकडे कधीच लक्ष देत नाही. आपल्यात दोष असतानाही आपण इतरांवर बोट ठेवतो. खरं तर दोष शोधण्याची कला सोपी असते, पण दोष कमी करण्याची कला महान असते. म्हणूनच संतांनी सांगितले आहे -“दोष देखत्री नाकावा”.
निंदा करणारा माणूस समाजात वाद, मत्सर, कटुता आणि गैरसमज निर्माण करतो. एका व्यक्तीविषयी चुकीची माहिती पसरली की त्याचा त्याच्या आयुष्यावर मोठा परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे निंदा म्हणजे फक्त शब्द नाहीत, तर ती एखाद्याच्या आयुष्यावर घाव करणारी शस्त्रासारखीच असते. त्यामुळे संत, महात्मे, धर्मग्रंथ सर्वांनी निंदेपासून दूर राहण्याचा उपदेश केला आहे.

निंदा करण्यापेक्षा चांगले म्हणजे चूक दाखवून देणे. एखादा मित्र किंवा विद्यार्थी चुकीचा असला, तर त्याला शांतपणे समजावून सांगणे हा खरा मैत्रीभाव आहे. पण त्याच चुकीचे पाठीमागे वाढवलेले वर्णन-ही निंदा ठरते. त्यामुळे निंदा हा दुर्गुण असून मार्गदर्शन हा सज्जनपणा आहे.

निंदा केल्याने आपला वेळ, ऊर्जा आणि मन:शांती या तिन्ही गोष्टी वाया जातात. उलट, ज्याची आपण निंदा करतो त्याच्यात काही बदलही होत नाही. त्यामुळे निंदा हा एक निरुपयोगी आणि हानिकारक व्यवहार आहे. त्याऐवजी आपण स्वतःच्या गुणांवर, चांगल्या कृतींवर आणि सकारात्मक विचारांवर लक्ष केंद्रित केल्यास आपल्या आयुष्याला जास्त मूल्य प्राप्त होते.

शेवटी, मनुष्याने निंदेपासून दूर राहून समज, क्षमा आणि प्रेम या मूल्यांचा अंगीकार करणे अत्यंत आवश्यक आहे. निंदा केल्याने कोणीही महान होत नाही. उलट इतरांना उचलून धरल्याने, प्रोत्साहन दिल्याने आणि योग्य मार्ग दाखविल्याने समाजात सौहार्द टिकून राहते.

म्हणूनच - “निंदा वाईटच असते, कारण ती इतरांना दुखावते आणि स्वतःलाही खालच्या पातळीवर नेते.”
निंदा सोडून सकारात्मकता स्वीकारल्यास आपले व्यक्तिमत्त्व अधिक उजळते.
दोष देखोनी झाकावे ।
अवगुण अखंड न बोलावे।
दुर्जन सापडोन सोडावे।
परोपकार करूनी॥ - दासबोध
जो विद्यार्थी उपस्थित नाही त्याची निंदा करण्यात आपला किती वेळ वाया जातो? आपले सगळे लक्ष दुसऱ्यांच्या चुकांंकडे असते. या जगात चुका कोणाच्या हातून घडत नाहीत? माणूस हा चुकणारच, पण मराठी भाषेत एक म्हण आहे - ‘दुसऱ्याच्या डोळ्यांतील कुसळ दिसते, पण स्वत:च्या डोळ्यांतील मुसळ दिसत नाही .’ ज्याला आपण मित्र म्हणून स्वीकारले त्याच्या पाठीमागे त्याच्या दोषांची चर्चा कधीही करू नये. आपला मित्र चुकला असता, ती चूक त्याच्या लक्षात आणून द्यावी. मात्र त्याच्या चुकीचा सतत पाढा वाचणे बरोबर नाही.

एकदा एका स्त्रीच्या हातून एक अपराध घडला. तिच्याविरुद्ध खटला सुरू झाला. न्यायमूर्तींनी तिला जाहीर केलेली शिक्षा अत्यंत कठोर होती. गावातील चौकात त्या स्त्रीला उभे करायचे आणि सर्व गावकऱ्यांनी तिला दगड फेकून मारायचे. अशी ती भयंकर शिक्षा होती. दुसऱ्या दिवशी ठरल्याप्रमाणे त्या स्त्रीला चौकात उभे केले. आपल्या हातात दगड घेऊन सगळी माणसे उभी होती. न्यायाधीशांची सूचना मिळताच सारे जण त्या स्त्रीच्या अंगावर दगड मारायला धावले. तेव्हढ्यात त्यांनी दुरून भगवान येशू ख्रिस्ताना येताना पहिले. न्यायाधीशांना असे वाटले की, आपली शिक्षा योग्य आहे की नाही ते एकदा येशू ख्रिस्ताना विचारून पाहावे.

येशू ख्रिस्त म्हणाले, “या स्त्रीला झालेली शिक्षा योग्यच आहे. मात्र आपल्यापैकी ज्यांनी आयुष्यात एकही अपराध केला नसेल अशा लोकांनी या स्त्रीला दगड मारावेत. बाकीच्यांना दगड मारण्याचा नैतिक अधिकार नाही.” या सर्वांनी आपापला विचार केला. प्रत्येकाला आपल्या चुका आठवल्या. एकेक माणूस हातातले दगड टाकून आपल्या घरी परतू लागला. शेवटी न्यायाधीश आणि येशू यांच्याखेरीज तिथे कोणीच राहिले नाही. त्या स्त्रीने येशूचे पाय धरले आणि क्षमा मागितली. येशू ख्रिस्ताने प्रेमळ शब्दांत तिला सदाचाराचा संदेश दिला.