प्रतिनिधी:जागतिक पातळीवरील सर्वाधिक मानाचा पुरस्कार म्हणून किर्ती असलेल्या यंदाचा नोबल पुरस्कार रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेसने अल्फ्रेड नोबेल यांच्या स्मृतीप्रित्यर्थ घोषित केला आहे. २०२५ सालचा अर्थशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार जोएल मोकिर, फिलिप अघियन आणि पीटर हॉविट यांना 'नवोपक्रमाद्वारे चालणाऱ्या आर्थिक वाढीचे स्पष्टीकरण दिल्याबद्दल' देण्याचा निर्णय घेतला आहे. नोबेल समितीने ही घोषणा केली. प्रसारमाध्यमांनी दिलेल्या माहितीनुसार, अर्धे पारितोषिक अमेरिकेतील नॉर्थवेस्ट र्न युनिव्हर्सिटीचे जोएल मोकिर यांना 'तांत्रिक प्रगतीद्वारे शाश्वत विकासासाठी पूर्वअटी (For Declineating the preconditions for susitanable growth through technological progress) स्पष्ट केल्याबद्दल' दिला जाणार आहे.
अर्थशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक समिती काय म्हणाली?
'शाश्वत विकास (Sustainable Development) हा नवीन सामान्य का बनला आहे हे शोधण्यासाठी मोकिर यांनी ऐतिहासिक स्त्रोतांचा वापर केला. त्यांनी हे दाखवून दिले की स्वयं-निर्मिती प्रक्रियेत एकमेकांची जागा घेण्यासाठी नवोपक्रमांसाठी (New Initiativ es) आपल्याला केवळ काहीतरी कार्य करते हे माहित असणे आवश्यक नाही, तर ते असे का आहे याचे वैज्ञानिक स्पष्टीकरण देखील असणे आवश्यक आहे. औद्योगिक क्रांतीपूर्वी नंतरचे बहुतेकदा अभाव होते, ज्यामुळे नवीन शोध आणि शोध विकसित करणे क ठीण झाले. समाज नवीन कल्पनांसाठी खुला असण्याचे आणि बदलांना परवानगी देण्याचे महत्त्व त्यांनी अधोरेखित केले.'उर्वरित पारितोषिकाचा दुसरा भाग कॉलेज डी फ्रान्स आणि INSEAD, फ्रान्सचे फिलिप अघियन; लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स अँड पॉलि टिकल सायन्स, युनायटेड किंग्डम आणि ब्राउन युनिव्हर्सिटी, यूएसएचे पीटर हॉविट यांना सर्जनशील विनाशातून शाश्वत वाढीच्या सिद्धांतासाठी संयुक्तपणे प्रदान केला जाईल. अघियन आणि हॉविट यांनी शाश्वत विकासाच्या यंत्रणेचा देखील शोध लावला. १९९२ म ध्ये त्यांनी सर्जनशील विनाश म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या गणितीय मॉडेलची निर्मिती केली: 'जेव्हा एखादे नवीन आणि चांगले उत्पादन बाजारात येते तेव्हा जुने उत्पादन विकणाऱ्या कंपन्या तोट्यात जातात' हा सिद्धांत त्यांनी मांडला.
आर्थिक विज्ञान समितीचे अध्यक्ष जॉन हॅसलर काय म्हटले?
'विजेतेपद विजेत्यांचे कार्य दर्शविते की आर्थिक विकासाला गृहीत धरता येत नाही. आपण सर्जनशील विनाशामागील यंत्रणांना पाठिंबा दिला पाहिजे जेणेकरून पुन्हा स्थिरता येऊ नये' हा पुरस्कार आर्थिक विकासासोबतच नवीन कल्पनांना जन्म देतो आणि त्यांच्या अंमलबजावणीला चालना देणारे वातावरण तयार करण्याची गरज अधोरेखित करतो. जागतिक पातळीवर नोबेल पुरस्कार हा अत्यंत मानाचा पुरस्कार म्हणून मानला जातो. नोबेल पुरस्कार हा प्रामुख्याने चार श्रेणीत दिला जातो. फिजिक्स, केमिस्ट्री, इकॉनॉमिक्स या श्रेणीसाठी Royal Swedish Academy of Sciences यांच्याकडून दिला जातो. तर औषधे, मनोविज्ञान यासाठी Karolinska Institute व साहित्यसाठी Swedish Academy, व शांततेसाठी Norwegian Nobel Committee यांच्याकडून देण्यात येतो.
नोबेल पारितोषिके ही नोबेल फाउंडेशनद्वारे प्रशासित केली जातात आणि 'मानवजातीच्या सर्वात मोठ्या फायद्यासाठी' या तत्त्वानुसार दिली जातात. दुसऱ्या महायुद्धानंतर, अर्थशास्त्र एक शैक्षणिक विषय म्हणून वेगाने विकसित झाले आणि एक महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक क्षेत्र म्हणून वाढत्या प्रमाणात ओळखले जाऊ लागले. १९६८ मध्ये स्वीडनच्या मध्यवर्ती बँक स्वेरिगेस रिक्सबँकने आपला ३०० वा वर्धापन दिन साजरा केला आणि आर्थिक विज्ञान क्षेत्रात एक नवीन पुरस्कार स्थापित करण्यासाठी नोबेल फाउंडेशनला काही रक्कम दान केली. पुढील वर्षी, १९६९ मध्ये, आर्थिक विज्ञानातील पुरस्कार प्रथमच प्रदान करण्यात आला. रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेसने विज्ञान नोबेल पुरस्कारांप्रमाणेच अर्थशास्त्रातील विजेत्याची निवड करणे आवश्यक असते. अर्थशास्त्र पुरस्काराचे पहिले विजेते जॅन टिनबर्गन आणि रॅगनर फ्रिश होते.