चीनने बनवले आकाशात तरंगणारे 'पवन टर्बाइन', तर भारताने 'स्ट्रेटोस्फीयर एअरशिप'ने सीमांवर ठेवलीय पाळत
नवी दिल्ली: ब्रह्मपुत्रा नदीवर जगातील सर्वात मोठे धरण बांधणारा चीन आता पाण्यापाठोपाठ हवेलाही नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न करत आहे. चीनने शिनजियांग प्रांतातील हामी येथे 'स्व-डिझाइन' केलेल्या तरंगत्या पवन टर्बाइनची यशस्वी चाचणी घेतली आहे. 'S1500' नावाच्या या धोकादायक यंत्राने आपली पहिली उड्डाण यशस्वीरित्या पूर्ण केली आहे. हे टर्बाइन ऊर्जेसाठी असले तरी, चीनचा खरा उद्देश काहीतरी वेगळा आणि षढयंत्र असू शकतो, असा संशय व्यक्त होत आहे.
चीनच्या या 'हवाई पवन ऊर्जा' क्षेत्रातील महत्त्वाच्या यशाच्या पार्श्वभूमीवर, भारतानेही आपल्या सीमांच्या सुरक्षेसाठी आकाशात एक मजबूत जाळे विणले आहे. भारताने याच वर्षी (मे महिन्यात) अरुणाचल प्रदेश आणि जम्मू-काश्मीरला लागून असलेल्या आंतरराष्ट्रीय सीमांवर पाळत ठेवण्यासाठी पहिली 'स्ट्रैटोस्फीयर एअरशिप' (Stratospheric Airship) तयार केली आहे.
चीनचे S1500 वीज निर्मिती उपकरण : 'मेगावॅट टर्बाइन'
'S1500' हे एक मेगावॅट-स्तरीय व्यावसायिक प्रणाली आहे, जे एका विशाल एअरशिपसारखी आकाशात तरंगते.
खर्च आणि कार्यक्षमता: पारंपारिक पवनचक्की टर्बाइनच्या विपरीत, S1500 ला कोणत्याही टॉवर किंवा खोल पायाची आवश्यकता नाही. यामुळे साहित्याचा वापर ४० टक्के कमी होतो आणि वीज निर्मितीचा खर्च ३० टक्के कमी होतो.
डिझाइनची कमाल: हे अंदाजे १९७ फूट लांब (६० मीटर), १३१ फूट रुंद (४० मीटर) आणि १३१ फूट उंच (४० मीटर) आहे. बीजिंग SAWES एनर्जी टेक्नोलॉजी कंपनी लिमिटेडच्या म्हणण्यानुसार, हे आतापर्यंतचे सर्वात मोठे हवाई पवन ऊर्जा जनरेटर आहे.
प्रगत तंत्रज्ञान: S1500 मध्ये एक मुख्य एअरफॉइल आणि एक कुंडलाकार पंख आहे, जे एकत्र मिळून एक विशाल 'डक्ट' (नळीसारखा भाग) तयार करतात. या डक्टमध्ये १२ टर्बाइन-जनरेटर सेट आहेत, जे स्थिर, उच्च-उंचीवरील वाऱ्याचे विजेत रूपांतर करतात. ही वीज एका केबलद्वारे जमिनीपर्यंत पोहोचवली जाते.
वीज निर्मितीचा फायदा: एयरोस्पेस इन्फॉर्मेशन रिसर्च इन्स्टिट्यूट (AIR) च्या संशोधकांनी सांगितले की, वाऱ्याचा वेग दुप्पट झाल्यास ऊर्जा आठ पटीने तर वेग तिप्पट झाल्यास २७ पटीने वाढते. त्यामुळे हे हाय-आल्टीट्यूड टर्बाइन जमिनीवरील प्रणालींपेक्षा खूप जास्त वीज निर्माण करू शकतात.
इतर उपयोग: SAWES ने त्वरित आपत्ती प्रतिसाद (उदा. भूकंप किंवा पूर) साठी देखील या प्लॅटफॉर्मची कल्पना केली आहे. भूकंप किंवा पूर आल्यावर, लाईटिंग, रेडिओ आणि जीवनरक्षक उपकरणांना वीज पुरवण्यासाठी ही प्रणाली त्वरित तैनात केली जाऊ शकते.
सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, चीनची ही मशीन एअरशिपप्रमाणे वीजनिर्मिती आणि पाळत ठेवण्याचे काम करू शकते, ज्यामुळे ती दोन्ही हेतूंसाठीही वापरली जाण्याची शक्यता आहे.
भारताचे 'एअरशिप' सुरक्षा कवच: रडारच्या टप्प्याबाहेर पाळत
चीनच्या वाढत्या हालचालींदरम्यान, संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेने (DRDO) मे महिन्यात स्ट्रेटोस्फेरिक एअरशिप प्लॅटफॉर्मची पहिली चाचणी यशस्वी केली. आग्रा स्थित एरिअल डिलिव्हरी रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट एस्टॅब्लिशमेंट (ADRDE) ने हे एअरशिप विकसित केले आहे.
उंचीवरील तैनाती: हे एअरशिप सुमारे १७ किलोमीटरच्या उंचीवर समताप मंडलात (Stratosphere) तैनात केले जाऊ शकते. समताप मंडल (१० ते ५० किमी) हे हवामान बदलांपासून वेगळे, स्थिर वातावरण प्रदान करते.
दीर्घकाळ पाळत: हे एअरशिप दीर्घकाळापर्यंत एकाच ठिकाणी स्थिर राहू शकते आणि वास्तविक-वेळेत (Real-time) डेटा पाठवण्याची क्षमता यात आहे.
सुरक्षेचा फायदा: हे हलके आणि अत्यंत संवेदनशील तंत्रज्ञानाने सुसज्ज आहे. हे ISR (इंटेलिजेंस, सर्व्हिलन्स अँड रिकॉन) मिशनसाठी अत्याधुनिक पेलोड आणि सेन्सर प्रणालींनी सज्ज आहे.
रणनीती: सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, ही एअरशिप रडारच्या पोहोच क्षेत्राबाहेर राहते, ज्यामुळे सुरक्षा दलांची पाळत ठेवण्याची क्षमता मजबूत होते. काश्मीर आणि अरुणाचल प्रदेशसारख्या दुर्गम आणि संवेदनशील क्षेत्रांमध्ये शत्रूच्या हालचालींची अचूक माहिती देण्यासाठी हा प्लॅटफॉर्म अत्यंत उपयुक्त ठरू शकतो.
चीनने आकाशात ऊर्जा मिळवण्याचा आणि संभाव्य गुप्तहेरीचा मार्ग स्वीकारला असताना, भारताने त्याच आकाशात आपल्या सुरक्षा दलांना अभेद्य 'पाळत ठेवण्याचे कवच' प्रदान करून आपल्या सीमांचे संरक्षण अधिक मजबूत केले आहे. दोन्ही देशांमधील हा तांत्रिक संघर्ष आगामी काळात आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा आणि ऊर्जेच्या धोरणांवर मोठा परिणाम करेल, हे निश्चित.