स्त्री आरोग्य : डॉ. स्नेहल पाटील
गर्भधारणा हा स्त्रीच्या आयुष्यातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि संवेदनशील टप्पा असतो. या काळात आई व बाळाच्या आरोग्याबद्दल अनेक पारंपरिक समज-गैरसमज समाजात आढळतात. त्यातील एक महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे गर्भावस्थेत चंद्रग्रहण किंवा सूर्यग्रहणाच्या काळात घेतली जाणारी काळजी. पारंपरिक समज व गैरसमज भारतीय संस्कृतीत ग्रहणाला धार्मिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व दिले गेले आहे. विशेषतः गर्भवती स्त्रियांबद्दल खालील काही समज आजही प्रचलित आहेत.
१. ग्रहणाच्या वेळी घराबाहेर जाऊ नये : असा समज आहे की गर्भवती स्त्री बाहेर गेल्यास बाळावर वाईट परिणाम होऊ शकतो.
२. ग्रहणकाळात धारदार वस्तू वापरू नयेत : कात्री, सुरी, सुई वापरल्यास बाळाला जन्मजात दोष येतात असा गैरसमज आहे.
३. ग्रहणाच्या वेळी झोप घेऊ नये : झोपल्यास बाळाच्या शरीरावर डाग पडतात असा समज आहे.
४. ग्रहणकाळात अन्नपदार्थ खाऊ नयेत : ग्रहणावेळी खाल्लेलं अन्न विषारी होते किंवा बाळाला त्रास होतो असे मानले जाते.
५. ग्रहण पाहिल्यास अपत्यावर परिणाम होतो : डोळ्यांनी ग्रहण पाहिल्यास बाळाला कधी कटाक्ष, कधी तडे, कधी अंगावर डाग येतील असे म्हटले जाते.
शास्त्रीय दृष्टिकोन
स्त्रीरोगतज्ज्ञ व वैद्यकीय शास्त्राच्या दृष्टीने पाहिल्यास या समजांमध्ये शास्त्रीय आधार नाही. चंद्रग्रहण हे पृथ्वी, चंद्र आणि सूर्य यांच्या हालचालींमुळे होणारे खगोलशास्त्रीय नैसर्गिक घटना आहे. याचा गर्भवती स्त्रीच्या शरीरावर किंवा गर्भाच्या वाढीवर थेट परिणाम होत नाही. धारदार वस्तू वापरल्याने बाळावर कोणतेही शारीरिक दोष येत नाहीत.
ग्रहणावेळी झोप घेणे गर्भावस्थेत अजिबात हानिकारक नाही; उलट पुरेशी विश्रांती आईसाठी फायदेशीरच ठरते. अन्न ग्रहणकाळात खराब होत नाही. मात्र, पारंपरिक दृष्टीने ग्रहणकाळात स्वच्छता, कीटकजन्य संसर्ग टाळण्यासाठी अन्न झाकून ठेवणे योग्य आहे.
डोळ्यांनी ग्रहण थेट पाहिल्यास डोळ्यांवर परिणाम होऊ शकतो (विशेषतः सूर्यग्रहणाच्या वेळी). पण तो परिणाम आईच्या डोळ्यांवर होतो, गर्भावर नाही. योग्य काळजी
गैरसमज बाजूला ठेवून गर्भवती स्त्रीने या काळात खालील साध्या व वैज्ञानिक सवयी पाळाव्यात –
१. स्वच्छता राखणे : ग्रहण असो वा नसो, गर्भावस्थेत घरातील स्वच्छता, अन्न झाकून ठेवणे व स्वच्छ पाणी पिणे आवश्यक आहे.
२. संतुलित आहार घेणे : ग्रहणामुळे अन्न विषारी होत नाही. त्यामुळे वेळेवर संतुलित व पौष्टिक आहार घ्यावा.
३. पुरेशी विश्रांती : ग्रहणकाळात झोप घेतली तरी त्याचा गर्भावर कोणताही अपाय होत नाही. आईने मन शांत ठेवून पुरेशी झोप घेतली पाहिजे.
४. मानसिक आरोग्य जपणे : अनेकदा जुन्या समजुतींमुळे गर्भवती स्त्रीला भीती वाटते. तणावामुळे गर्भावर परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे कुटुंबाने तिचा आत्मविश्वास वाढवावा.
५. वैद्यकीय तपासण्या नियमित करणे : ग्रहणाशी काहीही संबंध नसला तरी गर्भावस्थेत वेळोवेळी सोनोग्राफी, रक्त तपासण्या व डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
६. धार्मिक श्रद्धांचा आदर : काही स्त्रिया व कुटुंबीय धार्मिक श्रद्धेमुळे ग्रहणकाळात विशिष्ट पद्धती पाळतात. जर या पद्धतींमुळे आईच्या शारीरिक किंवा मानसिक आरोग्यावर वाईट परिणाम होत नसेल, तर त्यात अडचण नाही. मात्र वैद्यकीयदृष्ट्या गरजेच्या गोष्टी (आहार, विश्रांती, औषधे) टाळू नयेत.
निष्कर्ष
चंद्रग्रहण किंवा सूर्यग्रहण या नैसर्गिक घटना आहेत. गर्भवती स्त्री किंवा गर्भावर त्यांचा कोणताही थेट दुष्परिणाम होत नाही. समाजात प्रचलित समज-गैरसमजांपेक्षा वैज्ञानिक दृष्टिकोन, संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, पुरेशी विश्रांती व वैद्यकीय सल्ला हेच गर्भवती स्त्रीसाठी खरी काळजी आहेत.
गर्भधारणेचा काळ हा आनंदाचा काळ असतो. त्यामुळे अनावश्यक भीती व गैरसमज दूर करून सकारात्मक वातावरणात हा काळ घालवणे हेच आई व बाळाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त ठरते.