नॉस्टॅल्जिया : श्रीनिवास बेलसरे
नोव्हेंबर महिन्यातला सोमवार आला तो एक अतिशय वाईट बातमी घेऊनच. आठच दिवसांपूर्वी जी अफवा ठरली होती ती सोमवारी खरी ठरली! चित्रपटसृष्टीच्या आकाशातला एक तेजस्वी तारा निखळला. धर्मेंद्र गेला! या एव्हरग्रीन नायकाचा उल्लेख अनेक वचनात करायचे जीवावर येते. कारण जसा सचिन तसाच धर्मेंद्र, चिरतरुण आणि उत्साहाने सळसळणारा! त्याला एकेरीतच संबोधावे. अलीकडे सगळे ‘धर्मेंद्रपाजी’ किंवा ‘धरमजी’ असा आदरार्थी उल्लेख करत, वय ८९ झालेले पण असल्या न पटणाऱ्या गोष्टींवर विश्वास ठेवायला मन तयारच नव्हते. तरीही चाहत्यांना एकदा हूल देऊन शेवटी तो गेलाच!
बरोबरच्या लोकांच्या मिश्कीलपणे खोड्या काढणे, चेष्टामस्करी करणे, त्यांना आधी घाबरवून मग हसवणे हाच तर त्याचा स्वभाव होता. हे त्याने आयुष्यभर केले. पण जातानाही एकदा कोट्यवधी चाहत्यांना दु:खात टाकून, लगेच थोडा दिलासा देऊन, पुन्हा हसायला लावून अखेर त्याने जगाच्या रंगमंचावरून शेवटची एक्झिट घेतली आणि चाहत्यांना दु:खात लोटले!
असेच १९६४ साली ‘हकीकत’चे चित्रीकरण सुरू होते. भारतीय सैनिकांची भूमिका करणारे सर्व कलाकार हिमालयाच्या कडाक्याच्या थंडीत तंबूत राहत होते. तेथील जवानांनी त्यांना कल्पना दिली की, रात्री त्या भागात एक पॅँथर येत असतो. एका तंबूत ७/८ मुख्य कलाकार रात्री गप्पा मारत बसले होते तर दुसऱ्या मोठ्या तंबूत तब्बल ४० ज्युनियर कलाकार पत्ते खेळत होते. हिमालयातली किर्र अंधारी रात्र. बोचरी थंडी. धर्मेंद्रला झोप येत नव्हती. उलट त्याला लोकांची चेष्टा करण्याची हुक्की आली.
सोबतच्या संजय खानला बरोबर घेऊन (‘हकीकत’ हा संजय खानचा पहिला सिनेमा.) त्या कडाक्याच्या थंडीत पहिल्या तंबूसमोर ही जोडी गेली. कानोसा घेतला तर सीनिअर कलाकार वेगवेगळे दिग्दर्शक आणि नायिकांबद्दल गप्पा मारत बसलेले! धर्मेंद्रने अचानक जोरात वाघाचा आवाज काढून डरकाळी फोडली. वर पुन्हा तंबूवर हाताचा पंजा जोरात आपटला. झाला ना कहर!! आतले सर्व प्रचंड घाबरले. सगळा आवाज एकदम बंद झाला. चिडीचूप. मग काय? स्वारी अजूनच रंगात आली. जोरात येत हसलेले हसू दाबत धर्मेंद्रने दुसऱ्या तंबूकडे मोर्चा वळवला. तिथे ज्युनियर कलाकार पत्ते खेळत बसले होते. सगळे परत तसेच केले. परिणाम तोच. एका सेकंदात तंबूत स्मशान शांतता! मग न राहवून हसतहसत आत घुसून खोडकर जोडीने त्यांनाही हसवले.
हा वल्ली माणूस पंजाबच्या एका खेड्यातील शिक्षकाचा मुलगा. लहानपणी ९वीत असताना दिलीपकुमारचा “शहीद” पाहिल्याने भारावून गेला. आपणही असे काहीतरी भव्य-दिव्य करावे म्हणून मुंबईत आला. आर्थिक तंगीत दिवस काढले. शेवटी आपले अढळ स्थान निर्माण केले. त्याच्या ६५ वर्षांच्या कारकि‍र्दीत त्याने तब्बल ३०० चित्रपट केले. त्यापैकी तब्बल ३० हेमामालिनीबरोबर होते. हिट झालेल्या सर्वात जास्त चित्रपटात काम केलेला अभिनेता असा त्याचा विक्रम आहे. धर्मेंद्र असला की चित्रपट हिट झालाच म्हणून समजा! त्याचे कारण होते त्याची कुशाग्र बुद्धी, कामावरील प्रेम आणि अंगीभूत नम्रपणा.
जसे किशोरदा हे अमिताभचा आवाज होते तसा हिंदी सिनेमाच्या सुवर्णकाळात महम्मद रफी हाच धर्मेंद्रचा आवाज होते. इज्जत(१९६८)मधील ‘ये दिल तुमबीन कही लगता नही’, ‘दिल भी तेरा हम भी तेरे’(१९६०)मधील मुझको इस रातकी तनहाईमे आवाज ना दो’,‘नीला-आकाश’(१९६५)मधील ‘आखिरी गीत मोहब्बतका सुना लूं तो चलूं’, पूर्णिमा(१९६५)मधील ‘हमसफर मेरे हमसफर’, लोफर(१९७३)मधील ‘आज मौसम बडा बेईमान हैं’, ‘जीवन-मृत्यू’(१९७०)मधील ‘झीलमिल सितारोका आंगन होगा’, ‘मेरे हमदम मेरे दोस्त’(१९६८)मधील ‘छलकाये जाम, आपकी आंखोके नाम’, अशी १००पेक्षा अधिक हिट गाणी रफिसाहेबांनी धर्मेंद्रसाठी गायली आहेत. हेमंतकुमारने अनुपमा(१९६६)मध्ये गायलेले ‘या दिलकी सुनो दुनियावालो या मुझको अभी चूप रहने दो’, सुद्धा दर्दी रसिकांनी फार पसंत केले होते.
कारकि‍र्दीची सुरुवात १९६०मध्ये ‘दिल भी तेरा हम भी तेरे’पासून सुरू केल्यानंतर ‘आये दिन बहारके’, ‘फुल और पत्थर’, ‘आई मिलनकी बेला’, ‘यादोकी बारात’, ‘मेरा गाव मेरा देश’, ‘सीता और गीता’, ‘प्रतिज्ञा’, ‘धरमवीर’, ‘सत्यकाम’ ‘समाधी’ यातल्या त्याच्या भूमिका गाजल्या. हिंदी चित्रपटसृष्टीचा ‘ही मॅन’ म्हणवला गेलेल्या या सुपरस्टारने अनेक विनोदी भूमिकाही समरसून केल्या. त्याने ‘चुपके चुपके’मध्ये सिनेमाभर लोकांना हसवत ठेवले होते. सर्वात जास्त देखणा नायक म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या धर्मेंद्रने सर्वात लोकप्रिय आणि सुंदर अशा ७० अभिनेत्रींबरोबर काम केले. पडद्यावरच्या अनेक अप्सरांशी त्याचे नाव जोडले गेले इतका तो लोकप्रिय होता. अलीकडे तर हा रोमँटिक हिरो अस्खलित उर्दूत शायरीही करू लागला होता.
धर्मेंद्रने ज्याला पाहून सिनेसृष्टीत प्रवेश केला तो दिलीपकुमार तर शतक पूर्ण करण्याच्या बेतात असताना वयाच्या ९९व्या वर्षी स्वर्गवासी झाला. क्रूर नियतीने त्याचे शतक केवळ १ रन कमी ठेवून हुकवले होते. जेव्हा धर्मेंद्रच्या निधनाची बातमी अफवा ठरली तेंव्हा किती बरे वाटले होते! आता हा त्याच्या आयकॉनइतके नाही तरी बरीच वर्षे चमकत राहील अशी आशा पुलकित झाली होती. पण वाईट बातम्या सहसा खोट्या ठरत नाहीत!
मनाने रांगडा पंजाबी जाट असलेल्या धर्मेंद्रने आपणच अमिताभला ‘शोले’त भूमिका मिळवून दिली हे कधीच कुठेही सांगितले नाही. शेवटी अमिताभने स्वत:च ते जाहीर केल्यावर फक्त एक स्मितहास्य करून धर्मेंद्रने ते मान्य केले. इतका हा मित्राची प्रतिष्ठा जपणारा नम्र माणूस! शोलेतील त्याचा ‘वीरू’ हिंदी चित्रपटसृष्टी आहे तोवर अजरामर राहील यात शंका नाही.
वाईट याचे वाटते की त्याच ‘शोले’मध्ये अमिताभला, दिलेले वचन तो पाळू शकला नाही. “ये दोस्ती हम नही तोडेंगे, तोडेंगे दम मगर तेरा साथ ना छोडेंगे” म्हणणारा वीरू जयला एकटा सोडून निघून गेला.
शेवटी ‘आनंद’मधला गुलजार यांचा शेवटचा संवाद सर्वांनाच लागू होतो हेच खरे! बाबू मोशाय, “जिंदगी और मौत तो उपरवालेके हाथ मैं जहांपनाह! जिसे न आप बदल सकते हैं न मैं, हम सब तो रंगमंच की कठपुतलीयां हैं, जिनकी डोर उपरवाले के उंगलीयों में बंधी हैं! कब कौन कैसे उठेगा, ये कोई नही बता सकता”...!
