मुंबई : आज सर्वत्र दिवाळीच्या उत्साहात नरकचतुर्दशी साजरी होत आहे. कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्षातील चतुर्दशी तिथीला हा दिवस असतो. याला 'छोटी दिवाळी' किंवा 'रूप चतुर्दशी' असेही म्हणतात.
अभ्यंगस्नान (पहाटेचे स्नान)
नरकचतुर्दशीला पहाटे लवकर उठून सुवासिक तेल (किंवा तिळाचे तेल) आणि उटणे अंगाला लावून गरम पाण्याने मंगल स्नान करण्याची परंपरा आहे. याला अभ्यंगस्नान म्हणतात. हे स्नान केल्याने नरकयातना (वाईट गोष्टी) टळतात आणि शरीर व मन शुद्ध होते, अशी धार्मिक मान्यता आहे.
कारीट फोडणे
महाराष्ट्रासह काही भागांमध्ये, अभ्यंगस्नान केल्यानंतर डाव्या पायाच्या अंगठ्याने 'कारीट' नावाचे लहान, कडू फळ फोडण्याची प्रथा आहे. हे फळ नरकासुराचे प्रतीक मानले जाते आणि ते फोडणे म्हणजे वाईट वृत्ती, अहंकार आणि नकारात्मकता यांचा नाश करणे, असे मानले जाते. यानंतर फराळाचा आस्वाद घेतला जातो.
यमदीपदान
या दिवशी सायंकाळी मृत्यूचे देव यमराज यांची पूजा केली जाते आणि दक्षिण दिशेला यमदीप (तेलाचा दिवा) लावला जातो. अकाली मृत्यूची भीती दूर व्हावी आणि कुटुंबाचे कल्याण व्हावे, यासाठी ही प्रथा पाळली जाते.
प्रकाशाचे महत्त्व
या दिवशी घरोघरी दिवे लावले जातात, जी अंधारावर प्रकाशाच्या विजयाचे प्रतीक आहे.
पौराणिक कथा
या दिवसाचे मुख्य महत्त्व म्हणजे भगवान श्रीकृष्णाने अत्याचारी नरकासुर राक्षसाचा वध केला. नरकासुराने आपल्या सामर्थ्याने पृथ्वीवर आणि देवांच्या जगात दहशत निर्माण केली होती. त्याने अनेक राजे आणि १६,००० कुमारिकांचे अपहरण करून त्यांना बंदी बनवले होते. देवांच्या आणि पीडितांच्या प्रार्थनेनंतर भगवान श्रीकृष्णाने आपली पत्नी सत्यभामा हिच्या मदतीने नरकासुराचा वध केला आणि सर्वांना मुक्त केले. (नरकासुराला त्याची आईच मारू शकेल असा वर असल्याने श्रीकृष्णाने सत्यभामेला सारथी बनवून तिचा वापर केला, कारण सत्यभामा ही पृथ्वी देवीचाच एक अंश मानली जाते, जी नरकासुराची माता होती).
नरकासुराच्या वधानंतर, त्याने श्रीकृष्णाकडे वरदान मागितले की, या दिवशी जे मंगलस्नान करतील, त्यांना नरकयातना होऊ नये. श्रीकृष्णाने हे मान्य केले, म्हणूनच हा दिवस 'नरकचतुर्दशी' म्हणून साजरा केला जातो.
अशा प्रकारे, नरकचतुर्दशीचा दिवस हा वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचा, शरीर आणि मनाच्या शुद्धीचा आणि उत्साहाने दिवाळीच्या मुख्य दिवसाची तयारी करण्याचा सण आहे. आज सर्वत्र आनंदाचे आणि सकारात्मकतेचे वातावरण आहे.
