“Super Hero” कोकिलबंधू

• हेल्थ केअर: डॉ. लीना राजवाडे

शतकानुशतके, आंब्याचे झाड जगभर पसरले आहे. राष्ट्रीय फलोत्पादन मंडळाच्या मते, भारतात आंब्याच्या सुमारे १,५०० जाती उगवल्या जातात.

उन्हाळा येतो आणि आपल्यापैकी बहुतेक जण सूर्याच्या भयानक प्रतिमा आपल्यावर धारण करतात आणि आपले जीवन दयनीय बनवतात. पण, उन्हाळा म्हणजे फक्त असह्य उष्णताच का? बाकी काही नाही का? खरंच नाही, उन्हाळा सोबत घेऊन येतो फळांचा राजा – होय, सर्वांचा आवडता, दैवी स्वादिष्ट आंबा. कोकिलबंधू असेही ज्याचे एक नाव आहे. त्या आंब्याच्या झाडाचे महत्त्व, आंब्याच्या झाडाचे उपयुक्त भाग आणि आंब्याच्या झाडाचे उपयोग याबद्दल तुम्ही कधी विचार केला आहे का? आजच्या लेखात याविषयी जाणून घेऊ.

आंब्याचे झाड हे भारतीय संस्कृती, चालीरीती आणि लोककलेचा अविभाज्य भाग आहे. पवित्र मानल्या जाणाऱ्या भारतात आंब्याचे झाड देवांचे निवासस्थान मानतात. म्हणून, शुभप्रसंगी आणि धार्मिक विधी करताना, घर सजवण्यासाठी आंब्याच्या पानांचा वापर करतात.

आंब्याच्या झाडाचे उपयोग

• ॲनिमियापासून बचाव करते : आंब्यामध्ये भरपूर प्रमाणात लोह असते. पुरेशा प्रमाणात आंब्याचे सेवन केल्यास लोहाची पातळी वाढण्यास मदत होते. तसेच आंब्यामध्ये असलेले व्हिटॅमिन सी लोहाचे शोषण वाढवते.
• पचन सुधारते : पचनसंस्थेतील विकार हे खराब आरोग्याचे प्रमुख कारण आहे. फायबर आणि पॉलिफेनॉल समृद्ध असल्याने, आंब्याचे सेवन केल्याने बद्धकोष्ठता आणि आतड्यांची जळजळ कमी होण्यास मदत होते.
• वजन वाढण्यास मदत होते : अनेकांना वजन वाढणे कठीण जाते. आयुर्वेदानुसार आंब्याचे दुधासोबत सेवन केल्याने शरीराचे पोषण आणि वजन वाढण्यास मदत होते.
• प्रतिकारशक्ती वाढवते : व्हिटॅमिन सी व्यतिरिक्त, आंब्यामध्ये फोलेट, झिंक आणि व्हिटॅमिन बी ६ देखील असते. हे सर्व रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यासाठी आणि आपली रोगप्रतिकार शक्ती वाढवण्यासाठी खूप योगदान देतात.
• दृष्टी सुधारते : आंब्याच्या लगद्याचा रंग पिवळा का असतो हे तुम्हाला माहीत आहे का? हे कॅरोटीनॉइड्सच्या मुबलक उपस्थितीमुळे आहे जे दृष्टी सुधारण्यास मदत करते.
• हृदय निरोगी ठेवते : संशोधनात असे दिसून आले आहे की, कमी सेलेनियम पातळी हृदयविकाराच्या वाढीव जोखमीशी संबंधित आहे. आंबा सेलेनियम आणि B६ चा चांगला स्त्रोत आहे, जे दोन्ही हृदयाच्या आरोग्यास प्रोत्साहन देतात.
• कॅन्सरविरोधी प्रभाव आहे : आंब्यामध्ये असलेले मॅंगिफेरिन, एक नैसर्गिक पॉलीफेनॉल, कर्करोगविरोधी गुणधर्म दर्शविते.

२०१६ मध्ये फ्यूचर सायन्स जर्नलमध्ये या विषयावर शोधनिबंध प्रकाशित झाला होता. त्यात असेही नमूद केले आहे की, या पॉलिफेनॉलमध्ये अँटिऑक्सिडेंट गुणधर्म आहेत, ज्यामुळे ऑक्सिजन-मुक्त रॅडिकल्स कमी होतात आणि डीएनएचे नुकसान कमी होते.

आंब्याच्या झाडाचे उपयुक्त भाग कोणते आहेत?

• आंब्याची साल : वाळलेल्या आंब्याची साल चूर्ण सेवन केल्याने अतिसारापासून आराम मिळतो.
  आंब्याचा डिंक : आंब्याच्या झाडाच्या सालापासून मिळणारा डिंक फुटलेल्या पायांवर आणि खरुज झालेल्या भागात लावता येतो.
• आंब्याचा रस : आंबा तोडल्यानंतर फांदीतून जो रस निघतो तो मधमाशीच्या डंकावर लावल्यास वेदना कमी होतात.
• आंब्याचे बियाणे : आंब्याच्या बियापासून मिळविलेले, आंब्याचे लोणी त्वचेवर लावले जाऊ शकते ज्यामुळे उन्हात होणारे जळजळ शांत होते, स्ट्रेच मार्क्स दूर होतात आणि प्रतिबंधित होतात, चट्टे बरे होतात आणि सुरकुत्या कमी होतात. हे केसांना मॉइश्चरायझर म्हणूनही वापरता येते. आंब्याच्या बियांच्या अर्काचे सेवन केल्याने वजन कमी करण्यात आणि लठ्ठपणा कमी करण्यात मदत झाली आहे.

आंब्याच्या पानांचे औषधी फायदे काय आहेत?

आता तुम्हाला आंबा खाण्याने मिळणारे आरोग्यदायी फायदे माहीत झाले, चला आंब्याच्या पानांचे काही औषधी उपयोग आहेत ते पाहू या.

• रक्तदाब कमी होतो : आंब्याच्या झाडाच्या पानांच्या अर्कामध्ये हायपरटेन्सिव्ह गुणधर्म असतात. त्यामुळे दिवसातून काही वेळा आंब्याच्या पानांचा चहा घेतल्याने रक्तदाब कमी होण्यास मदत होते.
• मधुमेहावर नियंत्रण ठेवण्यास मदत : गुलाबी किंवा जांभळ्या रंगाच्या कोवळ्या आंब्याच्या पानांमध्ये टॅनिन आणि अँथोसायनिन्स भरपूर प्रमाणात असतात. या आंब्याच्या पानांचा रस सकाळी रिकाम्या पोटी घेतल्याने रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित राहण्यास मदत होते.
• तोंडाच्या समस्यांवर उपचार करते : खराब तोंडी स्वच्छता किंवा हिरड्यांच्या आजारांमुळे श्वासाची दुर्गंधी येऊ शकते. काही जुनी/परिपक्व आंब्याची पाने स्वच्छ करा आणि पाणी थोडे पिवळे होईपर्यंत पाण्यात उकळा. या पाण्यात थोडे मीठ टाकून तोंड स्वच्छ धुवा. हे अस्वास्थ्यकर हिरड्यांच्या समस्या दूर करण्यास मदत करते.
• मुक्त रॅडिकल्स काढून टाकते : आंब्याच्या झाडाच्या पानांमध्ये अँटिऑक्सिडंट्स आणि व्हिटॅमिन सी असते. आंब्याच्या पानांच्या अर्काचे सेवन केल्याने मुक्त रॅडिकल्स नष्ट होतात आणि शरीराला ऑक्सिडेटिव्ह नुकसान होण्यापासून संरक्षण मिळते.
• पोट साफ करते : आंब्याची काही पाने कोमट पाण्यात भिजवून रात्रभर राहू द्या. हे पाणी सकाळी रिकाम्या पोटी सेवन केल्याने पोट साफ होण्यास आणि शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यास मदत होते.

आंब्याच्या जाती भारतात आढळणाऱ्या आंब्याच्या काही सामान्य जाती आहेत, अल्फान्सो, बांगनपल्ली किंवा सफेदा, नीलम, सिंदूर, दशहरी, चौंसा, केसर, लंगडा, मुलगोबा, हिमसागर, हिमम पासंद आणि तोतापुरी.

शतकानुशतके, आंब्याचे झाड भारत आणि जगभर पसरले आहे. आज, राष्ट्रीय फलोत्पादन मंडळाच्या मते, भारतात आंब्याच्या सुमारे १,५०० जाती उगवल्या जातात, त्या प्रत्येकाची चव अद्वितीय आहे.
पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्ही वाऱ्यावर डोलणाऱ्या आंब्याच्या झाडाजवळून जाल किंवा त्याच्या थंड सावलीत उभे राहाल तेव्हा आंब्याच्या झाडाच्या उपयोगाचे कौतुक करायला विसरू नका.

leena_rajwade@yahoo.com