स्तनपान किंवा पूरक आहाराची कमी गुणवत्ता अशा विविध कारणांनी कॉस्मोपॉलिटीन सिटी म्हणून ओळख असलेल्या मुंबईतील लाखो बालके लुकडेपणा (वेस्टिंग)च्या विळख्यात सापडली आहेत.
मुंबई- योग्य व वेळेवर तसेच सर्वसामान्यांना परवडणा-या आरोग्यसेवांचा अभाव, स्तनपान किंवा पूरक आहाराची कमी गुणवत्ता अशा विविध कारणांनी कॉस्मोपॉलिटीन सिटी म्हणून ओळख असलेल्या मुंबईतील लाखो बालके लुकडेपणा (वेस्टिंग)च्या विळख्यात सापडली आहेत.
विशेष म्हणजे बालकांतील लुकडेपणा शोधण्यासाठी सरकार पातळीवर कोणतेही सर्वेक्षण झालेले नाही. हा आजार नियंत्रणात आणण्यासाठी कोणताही विशेष निधी उपलब्ध नसल्याची माहिती ‘क्राय’ तसेच ‘स्नेहा’ या स्वयंसेवी संस्थांनी येथे दिली. बालकांच्या वाढीची सद्यस्थिती तपासण्यासाठी सर्व स्तरांवर समान निर्देशक असावा, अशी मागणीही या संस्थांनी सरकारकडे केली आहे.
शहरी बालकांचे आरोग्य व पोषण आहारासंबंधी क्राय संस्था आणि स्नेहा संस्थेने सोमवारी संयुक्त पत्रकार परिषद घेऊन यासंदर्भात माहिती दिली. स्नेहा संस्थेच्या प्रकल्प संचालक निना शहा यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, तीव्र स्वरूपाच्या कुपोषण असलेल्या असंख्य बालकांत लुकडेपणा म्हणजे वेस्टिंग आढळणारी लाखो बालके राज्याप्रमाणेच मुंबई शहरात आहे. शहरी भागात कमी पोषणाचे प्रमाण मोठय़ा प्रमाणात आहे.
जवळपास ४७ टक्के बालकांचे वजन आवश्यकतेपेक्षा कमी आहे. जन्माच्या वेळी वजन कमी असणे किंवा गर्भधारणेसाठी वय लहान असल्याने लुकडेपणाचा धोका शहरी भागातील बालकांत अधिक आहे. स्नेहा संस्थेने तीन वर्षे धारावी, शिवाजी नगर, चेंबूरसारख्या वस्तीत लुकडेपणावर अभ्यास केला. त्यात १७ महिन्यांच्या उपक्रमात वेस्टिंगचे प्रमाण १८ टक्क्यांवरून १३ टक्क्यांवर आल्याचा दावाही त्यांनी केला.
बालकांसाठी महिला व बालकल्याण विभाग ‘आयसीडीएस योजने’तून कार्यरत असते. ‘आयसीडीएस’मध्ये वेस्टिंग ठरवण्यासाठी आवश्यक असलेली बालकांची उंची या घटकाचे मापण सध्या केले जात नाही. त्यामुळे वेस्टिंग बालकांची अचूक आकडेवारी मिळवणे कठीण आहे.
मुंबईतील इतरही भागांत लुकडेपणा असलेल्या बालकांचे प्रमाण अधिक असू शकते. या संदर्भात आरोग्य विभागाने पुढाकार घेऊन अभ्यास करायला हवा. संपूर्ण शहरात या संदर्भात अभ्यास होणे गरजेचे असल्याचे ‘क्राय संस्थे’चे म्हणणे आहे.
दरम्यान, सरकार पातळीवर या संदर्भात अनास्था आहे. आरोग्य खात्यांतर्गत कोणतीही ठोस यंत्रणा यासाठी कार्यतर नाही. राज्याच्या बजेटमध्येही यासाठी निधी राखून ठेवलेला नाही. वेस्टिंगसाठी जास्त निधी लागतो. मनुष्यबळ लागतो. आरोग्य खात्यात या संदर्भात जागृतीचा अभाव आहे. त्यामुळे स्वयंसेवी संस्थांच्या सहकार्याने सरकारने वेस्टिंगबाबत पुढाकार घ्यायाल हवे, असे ‘क्राय’चे म्हणणे आहे.
निर्देशक म्हणून लांबी/उंची मापांविषयी समान धोरण हवे!
बालकांतील लुकडेपणासारख्या कुपोषणासंदर्भातील घटकांचे मोजमाप व्हायचे असेल तर सर्व स्तरांवर एकच प्रमाण निर्देशक वापरायला हवा. त्यात लांबी/उंची मापांविषयी समान धोरण हवे. वेस्टिंगसाठी शहरातील सहा वैद्यकीय रुग्णालयांसोबत समन्वय साधायला हवा. यासाठी सरकारने विशेष यंत्रणा उभारून त्यासाठी खास अधिकचा निधी देणे गरजेचे असल्याचे ‘क्राय’ आणि ‘स्नेहा’ची मागणी आहे.