आपण दररोज अनेक गोष्टींविषयी पुस्तकात, वर्तमानपत्रांत वाचतो किंवा दूरचित्रवाणीवर या गोष्टी पाहतो. त्याविषयीची माहिती आपल्याला नसते. ही माहिती कधी मजेशीर असते तर कधी आपल्या ज्ञानात भर टाकणारी असते. अशाच काही वस्तू, स्थळं, प्राणी यांविषयीची रंजक माहिती छोट्टम मोठ्ठम दोस्तांसाठी –
पृथ्वीचे वजन आणि आकार कसा ठरवला जातो ?
पृथ्वीचं वस्तुमान आणि पर्यायाने तिचं वजन ठरवण्यासाठी शास्त्रज्ञांनी एक पद्धत शोधली आहे. एखाद्या धातूचा लहान गोळा घेऊन त्यावर आपल्या पृथ्वीवरच्या गुरुत्वाकर्षणाचा प्रभाव किती पडतो हे ठरवतात. आकाराने वरच्या गोळ्यापेक्षा मोठा, परंतु ज्याचं वस्तुमान आधीच ठरवलं आहे, असा धातूचा दुसरा गोळा घेऊन त्याच्या आकर्षणाचा जोर वरच्या लहान गोळ्यावर किती पडतो, हे ठरवतात. न्यूटनच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या नियमानुसार वस्तूंवरच्या आकर्षणाचा जोर, आकर्षण करणा-या वस्तूंवरील वस्तुमानाच्या समप्रमाणात असतो. तेव्हा वर उल्लेख केलेल्या दोन गोळ्यांपैकी लहान गोळ्यावर पृथ्वीमुळे आणि दुस-या मोठय़ा गोळ्यांमुळे किती जोर निर्माण होतो, हे प्रयोगशाळेत ठरताच पृथ्वीचं वस्तुमान किती असेल हे कळतं आणि त्यावरूनच वजन समजते. कॅव्हेंडिश या इंग्लिश शास्त्रज्ञाने वर सांगितलेल्या पद्धतीचा अवलंब करून ठरवलेलं पृथ्वीचं वजन ६.6१० या गुणोत्तराचा एकविसावा वर्ग इतकं निघालं. पृथ्वी स्वत:भोवती भ्रमण करत असल्यामुळे तिचा आकार पूर्णपणे वाटोळा नाही. तिच्या ध्रुवाजवळ ती चपटी असून विषुववृत्तावरचा व्यास ७९२६ मैल असून ध्रुवावरील व्यास त्याच्यापेक्षा १/२९७ ने कमी आहे.
‘ज्युडो’ या जपानी शब्दाचा अर्थ सुलभ मार्ग असा होतो. इ.स. १८८२ साली डॉ. जिगारो कानो या जपानी प्राध्यापकाने त्या वेळच्या सर्व संरक्षण पद्धतींचा अभ्यास करून ज्युडो ही नवीन संरक्षणात्मक खेळप्रणाली अस्तित्वात आणली. प्रहार करण्याच्या विविध प्रकारांना ‘कराटे’ म्हणतात व फेकण्याच्या निरनिराळ्या पद्धतींना ‘ज्युडो’ असं म्हणतात. आपल्यावर हल्ला करणाऱ्याच्या ताकदीची जी दिशा असेल त्याविरुद्ध ताकद न लावणे, या तत्त्वानुसार ज्युडो खेळला जातो. वादळात प्रचंड वृक्ष उन्मळून पडलेले आपण पाहतो. परंतु वाऱ्याच्या दिशेने झोकून राहिलेली झाडे सुरक्षित असतात, त्याचप्रमाणे ज्युडो या खेळप्रणालीच्या अभ्यासाने आपल्यापेक्षा ताकदीने बलवान असणा-या व्यक्तीवर मात करता येते व स्वसंरक्षणही करता येते. ज्युडोच्या डावांचे वर्गीकरण हाताने करण्याचे डाव, पायाने टाकण्याचे डाव, कटीभाग वापरून टाकलेले डाव असं असतं. ज्युडोमधल्या सगळ्या डावांचं तत्त्व असं की, डाव टाकणारा पटकन डाव टाकून मोकळा होतो. त्यानंतर प्रतिस्पध्र्याचा तोल घालवून त्याला अशा अवस्थेत आणावे लागते की, जेथे तो अस्थिर असतो, ज्या डावाने त्याला पाडायचे असते, त्याच्या अनुषंगाने त्याचा तोल घालवलेला असतो व नंतर तो डाव टाकला जातो.
सुपारी हे कोकणपट्टीवर वाढणा-या ‘अॅरेका-कॅटेच्यू’ नावाच्या नारळाच्या जातीचं कठीण फळ आहे. हे झाड समुद्रकिनारी उष्ण व दमट हवेत वाढतं. कच्ची सुपारी हिरवट रंगाची असते व ती पक्की झाल्यावर पिवळसर करडी होते. झाडावर असणारी सुपारी व पानाच्या तबकात असणारी सुपारी यांमध्ये खूपच फरक असतो. सुपारी खाताना तोंडात झिणझिणल्यासारखं होतं यालाच ‘अॅस्ट्रिजन अॅक्शन’ म्हणतात. या गुणांमुळे हिरडय़ा कठीण व मजबूत होतात. पोटात झालेल्या जंतांवर सुपारी हा उत्तम उपाय आहे. सुपारीमधील प्रमुख रासायनिक घटक आर्कोलिन हा आहे. हा निकोटीनसारखाच आहे. आर्कोलिनचा जंतांवर प्रभाव पडतो. सुपारीत ‘कॅटेच्यू-टॅनीन’, ‘गॅलिक अॅसिड’, तेल व इतर सहा अल्काइड्स असे घटक पृथक्करण केल्यावर सापडतात. सुपारी खाल्याने दातांची कीड थांबते.
‘कॅरेट’ हा शब्द मूळ अरेबिक ‘किरात’ या शब्दापासून आलेला आहे. अरेबियामध्ये किरात नावाची बी होती व तिच्या साहाय्याने वजन करण्याचा अरेबियात प्रघात होता. अरेबियन नाण्याच्या १/२४ इतके त्या किरातचे वजन असे. कॅरेट हा शब्द आज व्यवहारात सुवर्णाची शुद्धता दर्शवण्यासाठी वापरला जातो. २४ कॅरेटचं सोनं म्हणजे अतिशय शुद्ध सोनं होय. १४ कॅरेटचे सोनं म्हणजे ज्या प्रत्येक औंस सोन्यातील १४ भाग शुद्ध सोन्याचा व १० भाग अन्य धातुमिश्रित असतात, असं सोनं होय.