जीवनाच्या वेगवेगळ्या टप्प्यावर वेगवेगळे हक्काचे कट्टे मिळतात. असाच एक असतो कॉलेज कट्टा. समविचारी तरुणांनी एकत्र येण्याची जागा म्हणजे कॉलेजमधला ‘हक्काचा कट्टा’. इथे जमणा-यांना कट्टेकरी म्हणतात. हवं ते बोलण्याची मुभा इथल्या प्रत्येकाला असते आणि असं बोलायला मिळण्याची गरज आताच्या काळात तर वाढतच चालली आहे. यातूनच ‘कट्टा संस्कृती’ उभी राहिली आहे.
कॉलेज कट्टा, मग तो कॅम्पसबाहेर असो किंवा आतमध्ये..ही अशी एक जागा आहे की या ठिकाणी गप्पा मारायला प्रत्येकाला स्वातंत्र्य आहे. वयाची, विषयाची, वेळेची कसलीच मर्यादा नाही. येथेच जुन्या मित्रांना भेटता येते तर नवीन मित्रही बनतात.
कट्टा म्हणजे नुसती चहा प्यायची जागा न राहता निरोपांची देवाण-घेवाण करण्याचे ठिकाण असते. कट्टयावर जमणारे कट्टेकरी काव्य-शास्त्र-विनोदात मनसोक्त दोन-तीन तास घालवतात. स्वत:ला जे काही मांडावंसं वाटतं ते मोकळेपणे बोलून टाकत या कट्टयावर आपले विचार मांडतात. त्यातूनच वाद-चर्चा झडतात.
लहानग्यांसाठी बागा,तरुणांसाठी मैदानं,रस्त्यावरचे नाके,आजी-आजोबांसाठी पार्क आणि आता कपल्ससाठी प्रेमबागांचाही विचार होतोय, पण आम्हा मित्र-मैत्रिणींचं काय? आम्हालाही हवाय हक्काचा कट्टा! चार मित्र जमले की तिथेच त्यांच्या गप्पा सुरू होतात. खेळाच्या मैदानात, कॉलेजच्या मैदानाच्या कट्टयावर, नाक्यावर कुठेही उभं राहून किंवा बसून त्यांचा फड जमतो.
पूर्वी गावात पारावर संध्याकाळी लोक एकत्र येत. नेमकी त्याच पद्धतीची व्यवस्था कट्टयाने तयार केली. हे कट्टेकरी भेटले की तासन् तास मुक्त संवाद घडतो. त्यानंतर कधी कविता, कधी गोष्टी, कधी खेळ, सिनेमा या विषयांवर गप्पाटप्पा. तिथे कोणताही विषय तिथे वज्र्य नसतो.
कॉलेजच्या पहिल्या दिवसापासून अनोळखी चेहऱ्यांना एकत्र आणणारा हा कट्टा प्रत्येकाच्या आयुष्यात महत्त्वाचं स्थान बजावतो. कॉलेजची शान म्हणजे आपल्या सर्वाच्या हक्काचा कॉलेज कट्टा. जसा बाजार भरतो तसा हा कट्टा पण भरतो. गोंगाट, गोंधळ, वादावादी, भांडणं, प्रेम, मदतीचा हात, इमोशनल ड्रामा याकरिता कॉलेजचा कट्टा भलताच प्रसिद्ध असतो.
लेक्चरनंतर कट्टा पुन्हा बाहेरच्या टपरीवर भरणार. ‘जिंदगी कैसे जिनी है ’ हे हा कॉलेज कट्टा शिकवतो. दोस्ती, यारी, मैत्री शिकवण्यासाठी जिवाभावाचे मित्र कट्टयावरच मिळतात. रोज या कट्टय़ांवर कल्ला असतो. कॉलेजमध्ये आमच्यासाठी विरंगुळ्याचं एकमेव ठिकाण असणारा हा कट्टा.
‘‘हा कट्टा म्हणजे आमची व्हिजिटिंग रूम होती. एखादा मित्र कुठेच भेटला नाही तर तो कट्टयावर नक्की भेटायचा. त्यामुळे वर्गात जाण्यापूर्वी कट्टयावरच जायचो. उद्यापासून कट्टा नसेल तर आम्ही खूप काहीतरी मिस करू.’’, ‘‘आमच्यासाठी हा कट्टा म्हणजे प्लॅनिंग करण्याचा एक अड्डाच होता.
गॅदरिंगपासून परीक्षेच्या अभ्यासापर्यंतचं सगळं प्लॅनिंग आमच्या ग्रुपने या कट्टयावरच केलं आहे.’’ आमच्या ग्रुपमधले कित्येक जण कॉलेजमध्ये आल्यानंतर फक्त कट्टयाला भेट देऊनच घरी परत जायचे. अभ्यास आणि इतर अॅक्टिव्हिटीजइतकाच त्या दोन झाडांच्या सावलीतला तो कट्टा आम्हाला महत्त्वाचा होता.’’ ही आहेत कट्टेकऱ्यांची कट्टयाबद्दलची मते.
कॉलेज कट्टा हा शब्द सर्वाच्या परिचयाचा असेलच, अर्थातच कॉलेजच्या मुलांच्याच. हा कट्टा कॉलेजची एका प्रकारे शानच वाढवतो हा सर्वाना हवाहवासा वाटतो. थट्टामस्करी, टिगंल-टवाळी, पोरी पटवण्याची स्पर्धा, एकमेकांची टेर खेचणे वगरे हे कॉलेज कट्टयावर चालते.
कॉलेज लाईफ म्हणजे फुल टू धम्माल. सतत चैतन्य ओसंडून वाहणारं ठिकाण म्हणजे कॉलेज. या कॉलेजमधला कट्टा म्हणजे विद्यार्थ्यांचा जीव की प्राण. या कट्टयावर काय घडत नाही? एकमेकांची गुपितं शेअर करण्यापासून ते अगदी भांडाभांडीपर्यंत याच कट्टयावर विद्यार्थीजीवनातल्या कितीतरी गोष्टी साकार होत असतात. कॉलेजमध्ये घडणा-या ‘चविष्ट’ गोष्टींची खबरबात इथेच तर मिळत असते.
कधी लेक्चर बंक करून तर कधी कॉलेज संपल्यानंतर कित्येकदा तासन् तास कट्टयावर रेंगाळणाऱ्यांची संख्या काही कमी नाही. मजा-मस्ती, चर्चा, राग-रुसवे-फुगवे अशा कित्येक गोष्टी या कट्टयाने अनुभवलेल्या असतात. मात्र महाविद्यालयांना सुट्टी पडली की हे कट्टे ओस पडत असतील असाच काहीसा आपला समज असतो. मात्र हे कट्टे कधीच ओस पडत नाहीत. ते कायमच सदाबहार असतात. पण कॉलेज संपल्यानंतर या कट्टय़ांची जागा बदलते.
लेक्चर बंक केल्यानंतर विद्यार्थी सापडण्याची हमखास जागा म्हणजे कट्टा. याच कट्टयावर प्रेम जुळतं. प्रेमभंगही होतो. प्रेमासाठी मरामा-याही याच कट्टयावर होतात. कॉलेज लाईफमधले सर्वात सुंदर क्षण घालवले असतील तर ते आमच्या कट्टयावर.. कॅम्पसचा कॉलेज कट्टा.
कित्येकांची इथेच लग्ने जमली आहेत. सोशल नेटवìकगमघ्ये कितीतरी ई-कट्टे आहेत. एखाद्या विषयावर चर्चा जोरदार सुरू असतात. तिथे तरुण आपले लिखाण पोस्ट करू शकतात. इतरांच्या लिखाणावर प्रतिक्रिया देऊ शकतात. मात्र प्रत्यक्षात भेटून कट्टयाला जो जिवंतपणा येतो त्याची तोड कशालाच नाही. कलाकारांच्या कलागुणाला वाव मिळवून देण्याच्या उद्देशाने एखादा अभिनय कट्टा चालविला जातो. तर कवितांच्या मैफिलीही इथेच जमतात. कॉलेज कट्टयावरून अशीच एक कुठेतरी वाचलेली कविता आठवली.
प्रत्येक कॉलेजबाहेर
असतो एक कट्टा
सुट्टी लागताच कॉलेजला
पडतो बिचारा एकटा
वावरत असते तरुणाई
होऊन तिथे दंग
अनेक रंग मिसळून मिळतो
कट्टयाला त्याचा रंग
चहा दोघात मारायचा असतो,
सिगारेट चौघात फुंकायची असते
अभ्यासाच्या विषयाला मात्र
इथे नेहमीच बंदी असते
सिगारेटचा ब्रॅन्ड असतो,
प्रत्येकाचा आपला आपला
हिरवळीचा विषय मात्र
सगळ्यांच्या जिव्हाळ्याचा
प्रोफेसरचा उल्लेख ‘तो’ ने करायचा
इथे असतो नियम
कित्येक पिढया आल्या गेल्या
कट्टा मात्र कायम
वेगळी भाषा असते इथली
वेगळे असतात कायदे
सीनिअर्सबरोबर चकाटया पिटायचे
असतात इथे फायदे
नापास होऊन यायला इथे
नसते कधी बंदी
दरवर्षी येतात इथे
नवे नवे पंछी
निवांत बसावे इथे
मित्रांशी बोलत
बिनधास्त बसावे इथे
फुलपाखरे मोजत
नसतो कट्टा साधासुधा,
असते एक कॉलेज
कट्टयाशिवाय कॉलेज आम्ही
मानत नाही कॉलेज
असा हा आपलासा करणारा कट्टा..हक्काचा कॉलेज कट्टा, कॉलेजनंतरच्याही आयुष्यात कायम स्मरणात राहील असा.