कर्जत तालुक्यातील नेरळमधील सगुणाबाग या कृषी पर्यटन केंद्रामध्ये पक्षी प्रेमीसाठी नविन खजिना उपलब्ध झाला आहे. या जमिनीत शून्य मशागत म्हणजेच एसआरटी पद्धतीने शेती केली जात आहे.
नेरळ – कर्जत तालुक्यातील नेरळमधील सगुणाबाग या कृषी पर्यटन केंद्रामध्ये पक्षी प्रेमीसाठी नविन खजिना उपलब्ध झाला आहे. या जमिनीत शून्य मशागत म्हणजेच एसआरटी पद्धतीने शेती केली जात आहे.
त्यामुळे तेथील जमिनीत सजीव सृष्टी अधिक चांगल्या प्रकारे टिकवून ठेवली जात आहे. परिणामी त्या ठिकाणी किटकांची संख्या वाढली. त्यामुळे अन्नासाठी देश विदेशातील पक्षांचे थवेच्या थवे या भागात येत आहेत. अनेक स्थलांतरीत पक्षी या ठिकाणी आहेत. सध्या सगुणाबागेत अनेक देशी-विदेशी पक्षांचे वास्तव्य आहे. त्यांच्या किलबिलाटामुळे सगुणाबाग पक्षीप्रेमींसाठी अभयारण्यासारखे होत आहे.
अमेरिकेतील नोकरी सोडून शेती करण्यासाठी भारतात परतलेले शेखर हरिभाऊ भडसावळे यांनी शेतीमध्ये अनेक नवनवीन प्रयोग करून जास्त उत्पादन देणारी बियाणे निर्माण केली. त्यांची ही ओळख नाही तर त्यांनी देशात कृषी पर्यटनाचा जन्म घातला.
शेतक-याने स्वत:च्या शेतावर पिकविलेले धान्यापासून चवदार पदार्थ तयार करून ते पर्यटक व पाहुण्यांना चाखायला दिले. त्यातूनच कृषी पर्यटनाला सुरुवात झाली. सगुणाबागेत असेच कृषी पर्यटन केले जाते.
शेती, घरगुती जेवण, शेतीचे प्रयोग यांची माहिती, आवश्यक असल्यास असे प्रयोग करण्यासाठी असलेली माहिती उपलब्ध करून देण्याचे सगुणाबाग केंद्र झाले आहे.
परंतु त्यापेक्षा सगुणाबागेतील निसर्ग संपदा आणि तेथील हिरवळ ही बाराही महीने अनुभवता येत असल्याने विकेंडला तेथे गर्दी असते. मात्र हे सर्व टिकवून ठेवत कृषी भूषण शेतकरी शेखर भडसावळे यांनी शेतीत नवनवीन प्रयोग करण्याचे काही थांबविले नाही.
त्यातून काही वर्षापूर्वी सगुणा राईस टेक्निक म्हणजे एसआरटी सुरुवात केली. त्यामुळे सगुणाबागेत पक्षांचा किलबिलाट वाढला असल्याचे दिसून आले आहे. मशागत न करता केली जाणारी शेती आणि त्यात देखील वर्षातून तीन वेगवेगळी पिके घेतली जात असल्याने जमिनीमध्ये राहाणारे किटक, छोटय़ा सजीवांची संख्या वाढली. त्यातून जमिनीचा पोत वाढला. या ओलसर जमिनीत किटक, गांडूळ वाढले. त्यामुळे पक्ष्यांना अन्न उपलब्ध झाले.
त्यातही सगुणाबागेत असलेल्या अनेक तलावांच्या कडेला पाण्यामध्ये उगवलेले गवत सुकले तरी काढले जात नसल्याने त्या ठिकाणी देखिल पक्ष्यांना अन्न निर्माण होत असते. यासर्व साधनांमुळे सगुणाबागेत वर्षभर मोठय़ा प्रमाणात स्थानिक पक्षी वास्तव्य करून असतात. त्यांचा सकाळच्या वेळी होणारा किलबिलाट, त्यांचे मंजूळ स्वर कानावर पडण्यासाठी असंख्य हौशी पर्यटक सगुणाबागेला भेट देत असतात.
अशा पक्षीप्रेमीसाठी सगुणाबागेत देश-विदेशी पक्ष्यांचा खजिना उपलब्ध आहे. अनेक स्थलांतरित पक्षी सगुणाबागेत मुक्त संचार करून आहेत. त्यात काही नर मादी तेथे असल्याने पक्ष्यांचे प्रजनन झाले असून १० प्रकारच्या पक्ष्यांच्या पिल्लांनी सगुणाबागेत जन्म घेतला आहे. त्यात डबाचिक्स या पक्षाचा सगुणाबागेतील तलावात थव्यासह संचार सुरूआहे. स्वरल हा यूरोप खंडातून आलेला पक्षी असून जून ते नोव्हेंबर या कालावधीत तो स्थलांतर करीत असतो. कमळ पक्षीही या ठिकाणी आढळतो.
सगुणाबागेत कमलाच्या फुलांची मोठय़ा प्रमाणात शेती केली जात असल्याने कमळ पक्षी येथे स्थलांतरित होउन आला आहे. त्यांच्यासाठी दोन तलाव पूर्णपणे कमळ फुलांनी व्यापले असल्याने हे पक्षी कमलाच्या झाडांच्या सभोतली वास्तव्य करून असलेले दिसून येतात. कोंबडक म्हणजे नकटा या नर असलेल्या पक्ष्याच्या नाकावर उंचवटा असलेला पक्षी तसा फार दुर्मिळ आहे.
हा पक्षी पूर्व स्थलांतरित होऊन या ठिकाणी आला आहे. याशिवाय सगुणाबागेत कायमस्वरूपी खंडय़ा, वेडा राघू, हळद्या, याशिवाय करकोचा पक्षाचे चार प्रकार पहावयास मिळतात. शेतातील गांडूळ खाण्यासाठी काला शराटी हा पक्षी दरवर्षी ऑक्टोबर महिन्यात सगुणाबागेत येतो. तर उन्हाळ्यात स्वर्गीय नर्तक हा अतिशय सुंदर दिसणारा पक्षी दिसून येतो. अशाप्रकारे सगुणाबाग हे पक्ष्यांसाठी हक्काचे ठिकाण झाले आहे.