काही प्रगतिशील देशांमधील कृषी क्षेत्रातील प्रयोग आपल्या देशातील शेतीविकासाच्या दृष्टीने लक्षवेधी ठरतात. अशा प्रयोगांमध्ये इस्त्रायलमधील शेतीच्या प्रगतीचा उल्लेख आवर्जून केला जातो. त्यातून प्रेरणा घेऊन आपल्याकडे शेतीत विविध प्रयोग केले जात आहेत.
आपल्या देशाने विविध क्षेत्रांत प्रगती केली असली तरी परदेशाचं आकर्षण कमी झालेलं नाही. अनेक देशांनी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अधिकाधिक वापर तसंच बदलत्या काळाच्या गरजा लक्षात घेऊन करण्यात आलेल्या उपाययोजना या बाबी लक्षवेधी ठरतात. शेतीक्षेत्रही याला अपवाद ठरत नाही. भारतातील शेती दिवसेंदिवस अडचणीत सापडत असून ती या कृषी प्रधान देशासाठी चिंतेची बाब आहे. ही परिस्थिती बदलण्यासाठी आणि शेतीला दिलासा देण्यासाठी परदेशात राबवलेले काही प्रयोग अमलात आणण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. त्याला काही प्रमाणात यशही मिळत आहे. सर्वसाधारणपणे आदर्श शेती व्यवसायाचं उत्तम उदाहरण म्हणून इस्त्रायलचा उल्लेख केला जातो. इस्त्रायलनं शेतीक्षेत्रात घेतलेली भरारी निश्चित कौतुकास्पद आहे. त्यामुळेच तिकडील शेतीचे यशस्वी प्रयोग पाहण्यासाठी अनेक भारतीय भेट देत असतात. त्यापासून प्रेरणा घेऊन आपल्याकडील शेतीत प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर वाढीस लागला आहे. इस्त्रायलप्रमाणे नेदरलँडनेही शेतीच्या विकासात दिलेलं योगदान लक्षात घेण्यासारखं आहे. आज प्रगत शेतीच्या बाबतीत आघाडीवर असणा-या देशांमध्ये नेदरलँडचा समावेश होतो. अलीकडेच या देशातील संपन्न शेतीचं रूप डोळ्यांखालून घालता आलं.
नेदरलँड हा कालव्यांचा देश आहे. या देशात पूर्वी कालव्यातून वाहतूक केली जात असे. अलीकडेही या पद्धतीनं थोडीबहुत वाहतूक होते; परंतु त्याचा पर्यटनासाठी जास्त उपयोग केला जातो. काही ठिकाणी रस्त्याच्या आजूबाजूला जुन्या काळात निर्माण केलेल्या पवनचक्क्या दिसतात. या पवनचक्क्या विटाच्या पक्क्या बांधकामात उभारल्या आहेत. पवनचक्क्यांची पाती मोठाली आहेत. इतिहासकालीन वारसा म्हणून त्या जपून ठेवण्यात आल्या आहेत.
पिकाची वाढ, नायट्रोजनची कमतरता, चढ-उतार, ओलाव्याचं प्रमाण इत्यादीबाबतची अचूक माहिती कॅमे-यामध्ये चित्ररूपाने मिळवून वेगवेगळ्या भागातील पिकाच्या वाढीतील दोषांचा अभ्यास करता येतो आणि त्यानुसार त्यावर वेळीच उपचार करून उत्पादकतेत होणारी घट टाळता येते. विस्तीर्ण अशा शेतातल्या प्रत्येक फळझाडांची माहिती या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने मिळवता येते. एका फेरीत साधारणत: ४० मीटर रुंदी व्यापली जाते आणि दिवसाकाठी जवळपास २५० हेक्टर जमिनीचं चित्रीकरण केलं जाऊ शकतं. ड्रोनच्या मदतीने पिकांवर औषध फवारणी करण्याच्या तंत्राचा वापर वाढत आहे. फवारणीसाठी, ड्रोन कमी उंचीवर वापरावे लागतात. नेदरलँडमध्ये जमिनीचा आकार ३० ते ८० हेक्टरपर्यंत असतो. सद्यस्थितीत बाहेरील देशात बटाटे पिकासाठी प्रिसिजन फार्मिंगचा एक भाग म्हणून ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर वाढत आहे. देशातील लहान आकाराच्या जमिनीसाठी ड्रोनच्या वापरावर मर्यादा येणारच. आपल्याकडे जळगाव परिसरातील केळीच्या बागांसाठी प्रायोगिक तत्त्वावर ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर जैन इरिगेशनतर्फे हाती घेण्यात येत आहे.
नेदरलँड (हॉलंड) हा युरोप खंडातील वेगळा देश आहे. या शब्दाचा अर्थच खोलगट प्रदेश (सागर पातळीच्या खाली) असा होतो. या देशाचा बराचसा भूभाग (२६ टक्के) समुद्र हटवून तयार केलेला, समुद्रसपाटीपासून खालचा आणि मातीचे बांध (डॅम) घालून सुरक्षित केला आहे. केवळ ५० टक्के क्षेत्र समुद्रसपाटीपासून एक मीटरच्या वर आहे. या देशाचं एकूण क्षेत्रफळ ४१५४३ चौ.कि.मी.(४१.५ लक्ष हेक्टर) असून त्यापैकी जमिनीचा भाग ३३,८९३ चौ.कि.मी. (जवळपास कोकण प्रदेशाइतका) आहे. उर्वरित भाग पाण्याखाली आहे. हा देश र्हाईन, म्यूज आणि शेल्ड या तीन नद्या आणि त्यांच्या उपनद्यांमध्ये वसला आहे. या देशाचं हवामान समशितोष्ण आहे. देशातली जवळपास २५ टक्के जमीन लागवडीखाली असून सिंचनाखालील जमीन केवळ ४.५ लक्ष हेक्टरच्या जवळपास आहे. पाण्याची उपलब्धता ९१ अब्ज घनमीटर इतकी आहे. (एक लक्ष घनमीटर प्रति हेक्टर) चांगली आरोग्य सेवा, शिक्षण, पायाभूत सोयी आणि अनेक सामाजिक लाभ उपलब्ध करून देणारा उदार मनाचा लोककल्याणकारी देश (मानवी विकास निर्देशांक वरच्या स्तरावरचा) म्हणून नेदरलँडची ख्याती आहे. या देशात वर्षाचे बाराही महिने सरासरीने दिवसाआड पाऊस पडतो. दिवसाआड पडणारा पिकाच्या गरजेइतका पाऊस आणि कमी बाष्पीभवन हे नेदरलँडच्या हवामानाचं वैशिष्टय़ आहे. तरीही हा भाजीपाला आणि फुलांच्या उत्पादन वाढीसाठी ग्लास हाऊसेसचा वापर करण्यामध्ये जगात अग्रेसर असलेला देश आहे. नेदरलँडमध्ये पूर्णत: निर्यातीवर लक्ष ठेऊन यांत्रिकी शेती केली जाते. कृषी उत्पादनाच्या निर्यातीमध्ये हा देश युरोपमध्ये पहिला तर जगामध्ये दुस-या क्रमांकावर आहे. जगातील टोमॅटोच्या एकूण निर्यातीमध्ये या देशाचा वाटा २५ टक्क्यांच्या आसपास आहे.
मिरची, टोमॅटो आणि काकडी या भाजीपाल्याच्या एकूण निर्यातीच्या एक तृतियांश व्यापार या देशातून होतो. जगातील सफरचंदाच्या निर्यातीतील जवळपास सात टक्के वाटा एकटय़ा नेदरलँडचा आहे. फुलांच्या उत्पादनासाठी नेदरलँड जगामध्ये प्रसिद्ध आहे. जगातील फुलांच्या एकूण निर्यातीत या देशाचा दोन तृतियांश वाटा आहे. टय़ूलिप हे हॉलंडचं राष्ट्रीय फूल आहे. विपुल पाणी आणि सुपीक जमिनीमुळे उत्पादकता जास्त आहे. पिकाच्या पाण्याची बरीचशी गरज पाऊस आणि भूजलातूनच भागते. जगामध्ये सर्वात जास्त हरितगृहं (ग्लास हाऊसेस) या देशात आहेत. हरितगृहाने व्यापलेलं एकूण क्षेत्र १०,५०० हेक्टरपेक्षा (एकूण भू क्षेत्राच्या ०.२५ टक्के) जास्त आहे. देशातील जलव्याप्त क्षेत्रावरही तरंगत्या ग्रीन हाऊसमध्ये एकरी १०० टन टोमॅटोचं उत्पादन घेण्यापर्यंत नेदरलँडनं मजल मारली असून हा उत्पादनातला जागतिक विक्रम आहे. या देशात हरितगृह निर्मितीचा व्यवसाय करणा-या जवळपास चार हजार संस्था आहेत. यातून दीड लाख लोकांना रोजगार निर्माण करुन देण्यात आला आहे. या हरितगृहांमधून उत्पादित होणा-या भाजीपाला, फळं, फुलं यांच्या उत्पादनाची अंदाजे किंमत ७.२ अब्ज युरो (जवळपास ६०० अब्ज रुपये) आहे. यातला ८० टक्के माल निर्यात केला जातो. सिंचनासाठी ठिबक आणि तुषार सिंचनाचा मोठय़ा प्रमाणात वापर केला जातो. यासाठी नद्यांचं पाणी कालव्यामध्ये वळवलं जातं. या देशात गरजेनुसार भूजलाचाही वापर केला जातो. पशुपालन आणि दुग्ध व्यवसायासाठी हा देश प्रसिध्द आहे. शहरामध्ये चीज विकणारी दुकानं जागोजागी दिसतात. या दुकानात वेगवेगळ्या चवीचं आणि उत्कृष्ट दर्जाचं चीज उपलब्ध होतं. डच नागरिकांना चीज खाणं आवडतं. शेतीमध्ये मका, गहू आणि बटाटे या पिकांचं उत्पादन घेतलं जातं. इलेक्ट्निक्स, चीज, फुलं, नसíगक गॅस आणि ऑईल रिफायनरीज आदी उद्योग देशामध्ये राबवले जातात. नेदरलँडमधील कुरणाची शेती आणि पशूपालन (गायी आणि मेंढय़ा) मोठय़ा प्रमाणात केलं जातं. या देशाचं दरडोई उत्पन्न ४४५०० डॉलर (३० लाख रुपये) आहे तर मानवी विकास निर्देशांक ०.९१ आहे. देशातील १०० टक्के लोकांना स्वच्छ पाण्याचा पुरवठा केला जातो. सांडपाण्याच्या प्रत्येक थेंबावर प्रक्रिया करुन ते स्वच्छ केलं जातं. या देशात दोन कोटी सायकली (लोकसंख्येपेक्षा जास्त) आहेत. अॅमस्टरडॅम या राजधानीच्या शहराची लोकसंख्या जवळपास ८.५ लाख आहे आणि शहरात जवळपास १७ लाख (म्हणजे माणशी दोन) सायकली आहेत. नेदरलँडचे पंतप्रधानसुध्दा सायकलवरुन कार्यालयात जातात. जगाला नेदरलँडची ओळख, कालव्याचा देश, फुलांचा देश, सायकलींचा देश, पवनचक्क्यांचा देश आणि चीजचा देश या पाच घटकावरुन होत आहे.