घोडेस्वार, काऊबॉय, गनफाईट, विस्तीर्ण गवताळ कुरणे, त्यावर चरणारी गुरांची खिल्लारे असा सगळा अमेरिकन वेस्टर्न्सचा मालमसाला भरलेली प्रचंड लोकप्रिय पुस्तकं लिहिणारा लुई लमोर आयुष्यभर सकाळी सात वाजता टाईपरायटरसमोर बसायचाच.
घोडेस्वार, काऊबॉय, गनफाईट, विस्तीर्ण गवताळ कुरणे, त्यावर चरणारी गुरांची खिल्लारे असा सगळा अमेरिकन वेस्टर्न्सचा मालमसाला भरलेली प्रचंड लोकप्रिय पुस्तकं लिहिणारा लुई लमोर आयुष्यभर सकाळी सात वाजता टाईपरायटरसमोर बसायचाच. जे काही मनात असेल ते उतरवून काढायचा. त्याने एक दिवसही लिहिण्याचा कंटाळा केला नाही.
लिहिण्याच्या त्याच्या वेळा ठरलेल्या होत्या. सकाळी त्याचा टाईपरायटर सुरू व्हायचा. लॉस एंजल्समधील भल्यामोठया घरातील त्याच्या खोलीत बसून तो इलेक्ट्रॉनिक टाईपरायटरवर भराभर मजकूर हातावेगळा करायचा.
मला लिहायला संपूर्ण शांतता लागते, अजिबात आवाज चालत नाही, नाहीतर लिंक तुटते.. असा कोणताही भावखाऊपणा न करता तो लिहीत असे, आठवडयाचे सातही दिवस सकाळी सात वाजता लुई टाईपरायटरसमोर असायचाच.
आठवडयाचे सातही दिवस त्याचा हात लिहिता असे. एक पुस्तक संपलं की लगेच त्याचदिवशी तो दुस-या कादंबरीची, कथेची सुरुवात करत असे. जवळपास ९० कादंब-या, २६ कथासंग्रह, दोन आत्मकथनपर पुस्तकं आणि एक कवितासंग्रह इतकं साहित्य त्याने लिहून ठेवलं आहे.
लेखक लिहितात कधी हा प्रश्न अनेकांना पडतो. मलाही पडतो. पण मला पडतो तो माझा लिहिण्याचा कंटाळा दर आठवडयाला वा दर दिवसाला डोकं वर काढतो तेव्हा. म्हणजे दररोजच. दिसामाजी काहीतरी वाचत जावे तसेच दिसामाजी काहीतरी लिहीत जावे.. हेही खरेच आहे. लेखकांसाठी तर विशेष.
जगभरातील नामवंत साहित्यिकांची दिनचर्या जर आपण पाहिली तर लक्षात येतं की नियमित लेखन ही त्यांच्या यशाची गुरुकील्ली आहे. आणि ती कष्टसाध्य आहे. लिहिण्याचा कंटाळा करणा-या ये-या गबाळ्याचे ते काम नोहे. (म्हणजे माझ्यासारख्याचं.) पण कळतं ते वळत नाही अशी माझी आणि अनेकांची स्थिती असते. लिहिण्याचा हुरूप असतो; पण कागदावर पेन लावण्याचा वा संगणकाच्या कळफलकाला बोटं भिडवण्याचा जन्मजात कंटाळा आड येतो.
लेखक असा जन्माला येत नाही. लेखन करायचं तर हा कंटाळा झटकावा लागतो. जग इकडचे तिकडे झालं तरी दररोज मेजाशी बैठक मारावी लागते. मनातलं कागदावर उतरवावं लागतं. पण आपलं कसं असतं, मान मोडून एखादी गोष्ट करायची म्हटली की मन बंड करतं. शिस्त, नियमितपणा या गोष्टी आपल्याला रुचत नाहीत. त्याचं महत्त्व कळत नाही. ज्यांना कळतात त्या व्यक्ती मोठया होतात, लेखक होतात, प्रसिद्ध होतात. त्यामागे पश्चर्या असते. नेमकी तीच करायची अनेकांची तयारी नसते.
माझ्यापुरतं म्हणाल तर मी लिहिण्याचा नेहमीच कंटाळा करत आलो आहे. पण माझ्या दोषावर पांघरूण घालण्यासाठी माझ्याकडे सबब आहे. माझ्या अवतीभवतीच्या नामवंतांनी, दिग्गजांनी इतकं लिहून ठेवलं आहे की ते सर्व वाचण्यासाठी हे आयुष्य पुरणार नाही. मला तेच वाचायचं आहे. माझं अल्पस्वल्प लिखाण त्यानंतर.
आपण लिहीत नाही अशी खंत मलाच फार छळायला लागली की मी माझ्याशीच ही सबब पुढे करतो आणि माझ्यातल्या या दोषाकडे पाठ फिरवून क्षणिक आनंद मिळवतो. पण ज्यांना लेखक व्हायचे आहे त्यांनी हे करू नये. त्यांनी लिखाणाची नियमित सवय लावून घेणे अत्यावश्यक आहे. जगातील कुठलेही लेखक पाहा, त्यांनी लिखाण टाळलेलं नाही. अनेक जबाबदा-या त्यांनी झटकल्या; पण लेखनकामाठी त्यांनी सोडली नाही.
नोबेल पुरस्कार विजेते माक्र्वे झबद्दल मी मागे सांगितलं होतं. तो बायको, मुलं, नातेवाईक, घरखर्च, संसाराच्या सा-या जबाबदा-या विसरून एक वर्षभर झपाटल्यासारखं लिहीत होता. बायको घरातल्या वस्तू गहाण ठेवून घर चालवत होती. त्याला ते कळतही होतं. पण त्याने लिखाण थांबवलं नाही. लेखनाबद्दल ही कमिटमेन्ट लागते. स्टीफन किंग एका शाळेत शिकवून घरी यायचा आणि रात्री वॉशिंग मशीनच्या बाजूला एका खबदाडीत बसून टाईपरायटर बडवायचा. वॉशिंग मशीनचे हादरे त्याच्या छोटयाशा टेबलला बसत असायचे आणि हा लिंक तुटतेय वगरे नाटक न करता लिहीत राहायचा.
लिंक तुटते, मला एकदम शांतता लागते लिहिताना.. यात काही अर्थ नसतो. लिहायचं म्हटलं की आपोआप आतून उमलून येतं आणि लेखणीतून कागदावर झिरपतं. अनेक दिग्गजांनी तसं लिहून ठेवलंय त्यांच्या लिखाणाबद्दल लिहिताना. लिखाण म्हटलं की मेहनत आली, सबबी चालत नाहीत.
काईट रनर लिहिणारा खालिद हुसेनने त्याच्या या पहिल्यावहिल्या कादंबरीसाठी किती खर्डेघाशी केली होती. त्याने या कादंबरीसाठी तीन र्वष घेतली. अनेकदा लिहिलेलं सारं फाडून पुन्हा लिहिलं. संगणकाऐवजी स्वच्छ, शुभ्र कागदांवर बोटांमध्ये धरलेली लेखणी चालवायला त्याला आवडते. जॅक रिचर ही व्यक्तिरेखा आता ब-यापैकी वाचकप्रिय झाली आहे. त्याचा जन्मदाता ली चाईल्ड. पेलिकन ब्रीफ, किलिंग फ्लोअर अशा वकिली पेशावरील जबरदस्त कादंब-या लिहिणारा जॉन ग्रिश्ॉम. हे सगळे बैठक मारून लिहितात.
लिहिण्याचं त्यांनी व्यसनच लावून घेतलं आहे. त्यांचेही शांतताच हवी, अमुकच वेळ हवी, खिडकीजवळ टेबल हवं, अमकंच पेन हवं अशा काही मागण्या नसतात. जगातल्या बेस्टसेलर लेखकांपैकी एक जेम्स पॅटरसन. काही महिन्यांपूर्वी आपल्याकडील अश्विन संघी या लेखकाला हाताशी धरून त्याने मुंबईच्या अंडरवर्ल्डशी संबंधित एक कादंबरी हातावेगळी केली होती. तो टाईपरायटर वा संगणकापेक्षा पेन्सिलीने पानंच्या पानं लिहितो. दररोज लिहितो. कुठलीही सबब न सांगता, कंटाळा न करता लिहितो.
न लिहिण्याची कारणं अनेक असू शकतात. कंटाळा हे त्यातील मुख्य कारण, हे मी स्वानुभवावरून सांगू शकतो. अशावेळी जगप्रसिद्ध विज्ञान लेखक आयझ्ॉक असिमॉव आठवतात. असिमॉव तर सर्वसंचारी, बहुआयामी लेखक. त्यांनी अफाट लिहून ठेवलंय. विज्ञानकथा लिहिल्या, इतिहासाविषयी लिहिलं, बायबलबद्दल लिहिलं, रसायनशास्त्राबद्दल लिहिलं, शैक्षणिक पुस्तकं
लिहिली, रहस्यकथा लिहिल्या, सर्वसामान्यांना समजेल अशा साध्या, सरळ, सहज सोप्या भाषेत विज्ञान उलगडून समोर ठेवलं.. (जे सर्वात अवघड असतं).
विद्यार्थ्यांसाठी, सर्वसामान्यांसाठी, तरुण वाचकांसाठी, विज्ञाननिष्ठांसाठी, रहस्य, गूढकथाप्रेमींसाठी भरपूर लिहिलं. त्यांच्या उभ्या हयातीत त्यांनी जवळपास ५०० पुस्तकं लिहिली ती वेगवेगळ्या विषयांवरची. त्यांचे सर्व लेखन, संग्रह, संहिता, हस्तलिखितं सांभाळून ठेवण्यासाठी एक विस्तीर्ण कक्ष अमेरिकेतील एका विद्यापीठानं राखून ठेवलाय.
जेफ्री आर्चरची गोष्ट आणखी जगावेगळी. त्याचं पहिलं पुस्तक होतं ‘नॉट अ पेनी मोअर..’ त्याचीही एक कथा आहे. १९७४ मध्ये तो खासदार होता, तेव्हाच एका कॅनडियन कंपनीतील गुंतवणूक बुडाल्यामुळे त्याच्यावर दिवाळखोरी जाहीर करायची वेळ आली आणि खासदारकीचाही राजीनामा द्यावा लागला. आता काय करायचं, या विचारात असताना त्याने लेखणी सरसावली आणि ‘नॉट अ पेनी मोअर..’ कागदावर उतरू लागली.
‘आत्मक्लेष करून घेत नराश्याच्या गत्रेत डुंबून जाणं मला मान्य नव्हतं, म्हणून मी लिखाणाकडे वळलो आणि मला माझ्यातील स्टोरी टेलर सापडला. या पहिल्याच कादंबरीने मला पुन्हा आíथक स्थैर्य दिलं आणि लेखक म्हणूनही नवा चेहरा दिला.
माझं हे लिखाण १४ प्रकाशकांनी नाकारलं होतं, तरीही मी धीर सोडला नाही. ‘नेव्हर गिव्ह अप’ यावर माझा ठाम विश्वास आहे आणि नव्या उमेदीच्या लेखकांनाही मी हेच सांगेन..’ असं जेफ्री आजही सांगतो. जेफ्रीचं हे सांगणं फार महत्त्वाचं आहे. किती कथा परत आल्या, लिखाण साभार परत आलं तरी निराश होऊन लेखणी खाली ठेवायची नाही, उमेद सोडायची नाही- नवोदित लेखकांसाठी ही महत्त्वाचा धडा आहे.
लिखाणासाठी नियमितपणा हवा, शरीर आणी मनाची एका चौकटबद्ध दिनचय्रेत सांगड घालायला हवी असे हारुकी मुराकामी सांगतो. तो म्हणतो- मी भल्या पहाटे ४ वाजता उठतो आणि मग पाच-सहा तास लिहितो. दुपारी पळायला जातो किंवा पोहतो किंवा दोन्ही करतो. मग संध्याकाळी थोडं वाचन वा संगीतश्रवण. रात्री ९ला झोपणं. या दिनचय्रेत मी मलाच फिट बसवतो. त्याची सवय होते आणि लिहिणंही होतं.
अन्रेस्ट हेमिंग्वे मेजापाशी उभे राहून लिहायचे. सकाळी लवकर उठून त्यांचं काम सुरू व्हायचं. सकाळच्या शांत, आल्हाददायक वातावरणात लिहायला त्यांना आवडायचं. आधी लिहिलेलं वाचतानाच आपल्याला पुढे काय घडणार ते दिसायला लागतं, मग तो धागा पकडून पुढे सुरू व्हायचं, असं त्यांचं म्हणणं. पुढचं असं सारं सुचत असताना, दिसत असतानाच थांबायचं, ते दिवसभर रवंथ करायचं. पुन्हा दुस-या दिवशी सुरू व्हायचं, अशी त्यांची पद्धत होती.
दिवसाला पाचशे शब्द तरी ते लिहायचेच. रे ब्रॅडबरी हे प्रसिद्ध विज्ञानकथा लेखक. ते म्हणतात- माझी लिहिण्याची ऊर्मीच इतकी प्रबळ असते की ती मला दररोज टाईपरायटरकडे खेचून घेऊन जाते. वयाच्या १२व्या वर्षापासून हेच सुरूय. मला दिनचय्रेची गरजच नाही. मला नेहमीच काहीतरी सुचत असतं आणि ते सर्जनच मला लिहायला भाग पाडतं..मी कुठेही लिहू शकतो. माझ्या घरात कुटुंबीयांचा गोंगाट सुरू असला तरी मी लिहू शकतो.
स्टीफन किंगचा मगाशी उल्लेख केला. लेखनाविषयी त्यांचं एक पुस्तकच आहे. ते म्हणतात-सुट्टीवर असलो, भटकंती करत असलो तरी दिवसाला १० तरी पानं मी न चुकता लिहितोच. दहा पानं पुष्कळ होतात. लिहून बघा..
लेखकांच्या अनेक भन्नाट, विलक्षण सवयी असतात. कुणी उभं राहून लिहितात, ट्रमन कपोतेसारखे कुणी बेडवर आडवं पडून लिहितात, कुणी मांडीवर लॅपटॉप घेऊन लिहितात. कुणाला बाजूला चहा, कॉफी, मद्य असंही हवं असतं. पण ही मंडळी लिहितात. लिहीत राहतात आणि प्रसिद्ध होतात. आपण लक्षात घ्यायचं ते हे.
एवढं सगळं मी जे लिहिलंय ते तुम्हाला प्रेरणा मिळावी आणि मलाही आळस झटकता यावा म्हणून लिहिलंय हे चाणाक्ष मंडळींच्या लक्षात आलं असेलच..!