भातशेतीच्या कापणीतून मोकळे होताच जिल्ह्यातील शेतकरी नाचणीची तोडणी करण्यात गुंतला आहे. जिल्ह्यामध्ये पावसाळी व उन्हाळी अशा दोन हंगामांमध्ये हे पीक घेतले जाते. मालवण तालुक्यातून खरीप हंगामामधून अंदाजे १६० हेक्टरमध्ये नाचणीची शेती करण्यात आली आहे.
भातशेतीच्या कापणीतून मोकळे होताच जिल्ह्यातील शेतकरी नाचणीची तोडणी करण्यात गुंतला आहे. जिल्ह्यामध्ये पावसाळी व उन्हाळी अशा दोन हंगामांमध्ये हे पीक घेतले जाते. मालवण तालुक्यातून खरीप हंगामामधून अंदाजे १६० हेक्टरमध्ये नाचणीची शेती करण्यात आली आहे.
भारतात या पिकाखाली सुमारे २५ लाख हेक्टर क्षेत्र असून देशाची उत्पादकता १२.४५ क्विंटल प्रतिहेक्टर आहे. राज्यात १.४३ लाख हेक्टर क्षेत्र असून उत्पादकता ८.५१ क्विंटल प्रतिहेक्टर आहे. जिल्ह्यामध्ये नाचणीच्या शेतीबाबत मात्र शेतक-यांमध्ये उदासीनता असून आंबोली, चौकुळ, देवगड तालुक्यात मुणगे, पोयरे तर मालवण तालुक्यात चुनवरे, पेंडुर, साळेल, आचरे आंगणेवाडी अशा निवडक गावांमध्येच नाचणीची शेती पाहावयास मिळते.
शास्त्रोक्त पद्धतीने नाचणीची शेती केली जात नसल्याने याचा विपरीत परिणाम उत्पादनावर होत आहे. डोंगरउतारावरील अतिशय हलक्या व वरकस जमिनीत लागवड स्थानिक व कमी उत्पादनक्षम वाणांचा वापर, सेंद्रिय व रासायनिक खतांचा नगण्य वापर, सुधारित पीक व्यवस्थापनाचा अभाव आदी कारणांमुळे उत्पादकता कमी असण्याची शक्यता आहे.
कोकणात नाचणी या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या या पिकास नागली असे संबोधतात. कर्नाटक राज्यामध्ये यास फिंगर मिलेट असे म्हणतात. कर्नाटक राज्यामध्ये नाचणीपासून बनवण्यात येणारा ‘आंबिल’ हा पदार्थ अतिशय प्रसिद्ध आहे. भाकरीव्यतिरिक्त नाचणीचा उपयोग पापड बनवण्यासाठी तसेच केक, बिस्किट्स, इडली, डोसा आदी पौष्टिक पदार्थ बनवले जातात. मधुमेहींना नाचणीचा आहार गुणकारी मानला जातो. नागलीची रोपवाटिका बनवताना एक ते पाच मीटर रुंद व आठ ते १० सें.मी. उंच उतारानुसार लांबी ठेवून गादीवाफे तयार करावेत. दर चौ.मी. क्षेत्रावर तीन किलो याप्रमाणे शेणखताचा थर द्यावा आणि प्रतिकिलो युरिया प्रतिगुंठय़ास द्यावा. दोन ते तीन गुंठे क्षेत्रावर केलेल्या रोपवाटिकेतील रोपे एक एकर क्षेत्र लागवडीस पुरेसे असते. बियाणे पेरताना प्रमाणित बियाणांचा वापर करणे आवश्यक आहे. कृषी विद्यापीठाच्या ‘दापोली एक’ व ‘दापोली दोन’ या जाती चांगले उत्पादन देतात. बियाणे पेरण्यापूर्वी प्रतिकिलो बियाण्यास २५ ग्रॅम अॅझोस्पिरिलम, ब्राझिलेन्स व अॅस्परजिलस अवोमोरी या जीवाणू संवर्धकांची बीजप्रक्रिया केल्यास उत्पादनात १० ते १५ टक्के वाढ होते. सुधारित जातीमध्ये हलक्या ‘व्ही.आर. ७०८’, ‘निमगरव्या आरयू – आठ’, ‘दापोजी एक’, ‘एचआर ३७४’, तर गरव्या जातीत ‘पीआर २०२’, ‘इंडाफ – आठ’ या जातीचा वापर करतात. कोणताही कालावधीत असणारे वाणाचे रोप हे २५ ते ३० दिवसांनी पुनर्लागवडीसाठी योग्य असते. या पिकावर रोग व किडीचा कमी प्रादुर्भाव दिसून येतो.
पीक तयार होताच पिकाची काढणी करावी. कापणीस उशीर झाल्यास कणसातील दाणे गळण्याची शक्यता असते. पिकाची काढणी कणसे खुडून करावी व कणसे चांगली वाळल्यानंतर बडवून मळणी करावी. सुधारित वाणाची शास्त्रोक्त पद्धतीने लागवड केल्यास भरघोस वाण, सेंद्रिय व रासायनिक खतांचा संतुलित वापर व आंतरमशागत या बाबींचा अवलंब केल्यास हेक्टरी २० ते २५ क्विंटल धान्य उत्पादन घेता येणे शक्य आहे. कमी उत्पादनामुळे या पिकाकडे पाठ न फिरवता शेतक-यांनी नामशेष होणारे नाचणीचे पीक शास्त्रोक्त पद्धतीने करण्याची गरज निर्माण झाली आहे.