सुजेट जॉर्डन हे नाव परदेशी वाटेल; पण ती कोलकात्यातील एक सर्वसामान्य बाई. घटस्फोटानंतर आपली जीवनशैली न बदलता आपल्या दोन मुलींना वाढवणारी. सोबत तिची म्हातारी आई. पण एका रात्री तिचे आयुष्य बदलून गेले आणि ती पार्क स्ट्रीटमधील बलात्कार पीडित व्यक्ती बनली. लोकांनी, समाजाने, प्रसारमाध्यमांनी तिची ओळख पुसण्याचा संपूर्ण १०० टक्के प्रयत्न केला. पण ती बलात्कार करणा-यांविरोधात आणि समाजाविरोधातही कणखरपणे उभी राहिली. वयाच्या चाळिसाव्या वर्षी अवयव निकामी झाल्याने तिचे निधन झाले. पण शेवटपर्यंत तिने हेच सांगितले की, मी सुझेट जॉर्डन आहे, बलात्कारित पार्क स्ट्रीट बलात्कार पीडिता नाही. तिच्या निधनानंतर तरी भारतीयांनी ती सुजेट जॉर्डनच होती, हे मान्य करावे.
भारतात विनयभंग, बलात्कार आणि सामूहिक बलात्कार ही सर्वसामान्य आणि समाजमान्य घटना असावी, अशा पद्धतीने पाहिले जाते आणि झाला तरी ती गोष्ट लपवली जाते. न बोलणा-या, न सांगणा-या गोष्टींपैकी ती एक बनून जाते.
लैंगिक विषयाला चारचौघात बोलू नये, असे बजावणा-या समाजात जर बलात्कार झाला तर तो एक तर लपवला जातो किंवा आरोपींविरोधात विरोधात गुन्हा दाखल होतो.
पण शिक्षा होण्याचे प्रमाण मात्र नगण्यच आहे. अशा वेळी आपल्यावर बलात्कार झाला आहे आणि माझी ओळख एका बलात्कारामुळे कधीही बदलणार नाही. मी माझ्या आई-वडिलांची सुझेट जॉर्डन होती आणि पुढेही राहणार, असे ठणकावून सांगणारी ती होती.
प्रसारमाध्यमांची ताकद कितीही वाढली तरी नैतिकता आणि वैचारिकता प्रसारमाध्यमे अधिकाधिक खुजी होत गेली. अधिक खुली चर्चा होते. पण ती परंपरा पाळणा-याबाबत आणि परंपरा तोडणा-यांबाबत होते.
सामाजिक बदलांमधील एक घटक असलेल्या व्यक्तीच्या गरजाही बदलल्या आहेत, याचा विचार प्रसारमाध्यमे करत नाहीत. म्हणून सुजेटवर बलात्कार झाला त्यावेळी प्रसारमाध्यमांनी नेहमीप्रमाणे तिची ओळख लपवली.
एखाद्या घरात चोरी झाल्यानंतर ज्या व्यक्तीच्या घरी चोरी झालेली असते, तिचे नाव दिले जाते. तिची ओळख उघड केली जाते कारण ती चोरी असते.
पण बलात्कारावेळी होणारी लैंगिक चोरी उघड केली जाते पण ती कोणत्या व्यक्तीची आहे, हे उघड केले जात नाही. कारण तिच्याकडे समाजाचा पाहण्याचा दृष्टिकोन बदलतो.
ज्या आजूबाजूच्या लोकांना हे कळते, शेजारी, इमारतींमधील लोकांना हे कळते, ते अशा महिलेला सळो की पळो करून सोडतात आणि तिला तिथून घर सोडून जायला भाग पाडतात. सुजेटने आपली ओळख उघड केल्यानंतर तिच्याबाबतही हेच घडले.
पण नंतर सगळे प्रकरण तिने स्वत:च पेलले. घर सोडले; पण पळ काढला नाही. ओळख उघड केल्यामुळे तिला दुसरीकडे कुठेही नोकरी मिळाली नाही. पण कोलकात्यातील एका प्रतिष्ठित रेस्टॉरंटमध्येही तिला प्रवेश नाकारला गेला.
त्यावरून वादंग उठले. सुजेटने बलात्काराबद्दल पहिल्यांदा पोलिसात तक्रार केल्यानंतर ‘माझ्या सरकारला बदनाम करण्यासाठी सुजेटने बलात्काराचा बनाव रचलेला आहे,’ असे पश्चिम बंगालच्या मुख्यमंत्री ममता बॅनर्जी यांनी म्हटले होते.
त्याबद्दल त्यांनी कधीही सुजेटची माफी मागितली नाही. त्याच धर्तीवर रेस्टॉरंट मॅनेजरने सुजेटला रेस्टॉरंटमध्ये प्रवेश नाकारला गेला नाही, तिची ही सगळी स्टंटबाजी असल्याचे म्हटले. मीडियाने त्यावेळी सुजेटची बाजू घेतली नाही. त्यांनाही हा तिचा स्टंट वाटला.
नोकरी न मिळालेल्या सुजेटने मग महिलांविरोधातील गुन्हयासंबंधी काम करणा-या एका स्वयंसेवी संस्थेमध्ये सल्लागारचे काम सुरू केले. शेवटपर्यंत ती तेच करत होती. महिलांविरोधातील गुन्हे हे पुरुष करतात. पण हे गुन्हे करणा-या पुरुषांची लग्ने होतात. त्यांना समाज वाळीत टाकत नाही, त्यांना सामावून घेतो. पण पीडित महिलांना कायमस्वरूपी वाळीत टाकले जाते.
रात्री पब, रेस्टॉरंटमध्ये जाते म्हणून आधीच तिच्यावर खार खाणा-या समाजाचा तिच्याकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन बदलला होता. म्हणून बलात्काराला ती जबाबदार नसूनही या बलात्काराचे खापर समाजाने, पोलिसांनी प्रथम तिच्यावरच फोडले. पण शेवटी या सगळयाना ती पुरून उरली.
तिने तिची ओळख परत मिळवली खरी पण तरीही समाजाने तिला सुजेट जॉर्डन म्हणून स्वीकारले नाही. तिच्या निधनानंतर तरी भारतीयांनी ती सुजेट जॉर्डनच होती, हे मान्य करावे. लग्नानंतर आणि घटस्फोटानंरही ती सुजेटच होती. सुजेट जॉर्डन संत नव्हती. ती अमरही होणार नाही. पण पुढील बरीच वर्षे तिची ओळख पुसली जाणार नाही, एवढे निश्चित.