सध्या वैद्यकीय सेवा महाग होत चालली आहे. विशेषत: औषधांच्या किमती भरमसाट वाढत आहेत. त्यामुळे रुग्णांचे जगणे अत्यंत कठीण बनले आहे. रुग्णांनी ब्रॅँडेड औषधांपेक्षा जेनरिक औषधे घेतल्यास त्यांचे पैसे मोठया प्रमाणावर वाचू शकतात. मात्र ही औषधे घेण्यापूर्वी रुग्णांनी काही दक्षता बाळगल्यास त्यांना मोठा फायदा होऊ शकतो.
अन्न, वस्त्र, निवारा या आपल्या मूलभूत गरजांप्रमाणेच ‘औषधे’ ही देखील एक मूलभूत गरज बनत चालली आहे. आपली बदलती जीवनशैली, वाढते आर्युमान आणि बदलते पर्यावरणामुळे जीवनशैलीशी निगडित रोगांचे, जसे (मधुमेह, उच्च रक्तदाब, क्षय, सततची अॅसिडिटी, वेदना) प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत चालले आहे.
औषधांच्या गगनाला भिडणा-या किमतीमुळे सर्वसामान्य माणूस हवालदिल झाला आहे. वाढत्या आर्युमानामुळे विशेषत: निवृत्तीनंतर हा खर्च मला कसा झेपणार? ही चिंता सर्वसामान्यांना भेडसावत आहे. पूर्वी पन्नाशीनंतर होणारे रोग आता ३०-३५ या वयात व्हायला लागले आहेत. तरुण पिढीच्या उत्पन्नांचा एक मोठा हिस्सा डॉक्टर आणि औषधांवर खर्च होत आहे.
मग यावर स्वस्त पण उपयुक्त असा काही पर्याय उपलब्ध आहे का? सरकार या दृष्टीने काही पाऊल उचलत आहे का?
ऐका तर मग सरकारने जेनेरिक औषधांच्या माध्यमातून जनतेसाठी स्वस्त पण दर्जेदार जीवनावश्यक औषधे उपलब्ध करून दिली आहेत. आजकाल आपण सर्वजण विविध माध्यमातून जेनेरिक औषधांविषयी ऐकतो आहोत.
काय आहेत ही जेनेरिक औषधे? खरंच परिणामकारक आहेत का? कुठे उपलब्ध आहेत? मी आत्ता घेत असलेल्या औषधांसाठी कोणता जेनेरिक पर्याय उपलब्ध आहे आणि मुख्य म्हणजे ती तुलनेत एवढी स्वस्त कशी? अशा अनेक प्रश्नांच्या उत्तरासाठी हा लेखनप्रपंच.
‘जेनेरिक औषधे’ म्हणजे ब्रॅँडेड नसलेली स्वस्त पण दर्जेदार औषधे. जेनेरिक औषध व त्याचे ब्रॅण्डेड औषध यात खालील साधम्र्य असते.
मुख्य घटक पदार्थ शरीरात शोषले जाण्याचा वेग आणि रक्तातली पातळी औषधाचे डोसेज फॉर्म (उदा. टॅब्लेट, कॅप्सूल, सिरप)
औषध सेवनाची पद्धत
दर्जा उपयुक्तत औषधाची मात्रा कोणतेही ब्रॅण्डेड औषध बाजारात आणण्यापूर्वी मूळ कंपनीने त्या औषधावरील संशोधन, प्राणी आणि मानवावर औषधाच्या चाचण्या यासाठी बराच कालावधी व पैसा खर्च केलेला असतो.
जेनेरिक औषध हे त्याच्या ब्रॅण्डेड औषधाची प्रतिकृती असल्यामुळे उत्पादकाला संशोधन, विविध प्रकारच्या चाचण्या असा कोणताही खर्च करावा लागत नाही आणि म्हणूनच जेनेरिक औषध अतिशय किफायतशीर दरात सहज उपलब्ध करून देणे शक्य होते.
ब्रॅण्डेड औषधाला ‘पेटंट कालावधी’ असतो. पेटंट कालावधी म्हणजे ज्या कंपनीने प्रथम संशोधन करून या औषधाची निर्मिती केली, तिला काही वर्षे पेटंट कायद्याद्वारे संरक्षण दिले जाते. दुसरी कोणतीही कंपनी हा कालावधी संपल्याशिवाय त्या औषधाची निर्मिती करू शकत नाही.
कोणत्याही कंपनीला जेनेरिक औषधाच्या निर्मितीपूर्वी खालील खालील बाबींची खात्री करून घ्यावी लागते. ब्रॅण्डेड औषधाचा पेटंट कालावधी संपला असणे. कंपनीने जनहितार्थ किंवा अन्य काही कारणांसाठी त्या औषधावरील आपला हक्क सोडलेला असणे.
औषध पेटंटेड नसणे.
आपल्याकडे सरकारी व खासगी औषध कंपन्या जेनेरिक औषधांची निर्मिती करतात. आपण घेत असलेल्या ब्रॅण्डेड औषधासाठी जेनेरिक औषधांचा पर्याय उपलब्ध आहे का हे डॉक्टरांना विचारावे. जर फार्मासिस्टला विचारले आणि उपलब्धता असेल, तर डॉक्टरांना विचारून त्यांच्या संमतीने घेणेच योग्य होईल.
ब्रॅण्डेड औषधाच्या तुलनेत जेनेरिक औषधात मुख्य घटक पदार्थ सोडल्यास अन्य घटक पदार्थ, रंग वगैरे भिन्न असू शकतात, त्यामुळे पेशंटने जेनेरिक औषध सुरू केल्यावर खालील गोष्टींकडे विशेष लक्ष द्यावे.
कुठल्याही स्वरुपाची अॅलर्जी
औषधाचे अन्य दुष्परिणाम
औषधाच्या प्रभावीपणात काही फरक जाणवतो का?
(शारीरिक व मानसिक पातळीजवळ बदल) वरीलपैकी काहीही आढळून आल्यास किंवा तसा संशय असल्यास त्वरित डॉक्टरांशी संपर्क साधून योग्य ती उपाययोजना करावी. भारत सरकारने जेनेरिक औषधे ‘जनऔषधी’ या नावाने सर्वसामान्य जनतेसाठी नोव्हेंबर २००८ पासून उपलब्ध करून दिली आहेत. राज्याराज्यात जनऔषधी दुकाने उघडण्याची मोहीम हाती घेतली आहे. आजमितीस विविध स्वरुपाची विविध रोगांवरील ३६१ जेनेरिक औषधे उपलब्ध आहेत.
सरकारची ‘kjanaushadhi.gov.in’ ही वेबसाईट आहे त्यावर आपल्याला उपलब्ध जेनेरिक औषधांची यादी, किंमत, ब्रॅण्डेड औषधांचा जेनेरिक ‘पर्याय’, दुकानांची पत्त्यासह माहिती, माहितीसाठी किंवा तक्रारीसाठी हेल्पलाईन अशी उपयुक्त माहिती दिलेली आहे.
जेनेरिक औषधांविषयी हेल्पलाईन :
१८००-१८०-८०८० काळाची गरज बनलेल्या औषधांसाठी ‘जेनेरिक औषधे’ हा एक योग्य सुरक्षित आणि किफायतशीर पर्याय उपलब्ध झाला आहे.