नवी दिल्ली (वृत्तसंस्था) : भारत जगातील तिसरा सर्वात मोठा इंधन किरकोळ बाजार बनला आहे. पेट्रोलियम योजना आणि विश्लेषण कक्ष (PPAC) च्या अहवालानुसार, नोव्हेंबर अखेरपर्यंत देशातील पेट्रोल पंपांची संख्या १,००,२६६ वर पोहोचली आहे. पेट्रोल पंप नेटवर्कच्या बाबतीत भारत आता अमेरिका आणि चीनच्या मागे आहे. महामार्ग आणि ग्रामीण भागातील वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी सरकारी आणि खासगी कंपन्यांनी गेल्या दशकात आपले नेटवर्क जवळपास दुप्पट केले आहे.
जगातील सर्वात मोठे पेट्रोल पंप नेटवर्क अमेरिकेचे आहे. अमेरिकेतील पेट्रोल पंपांच्या संख्येबद्दल कोणतीही अधिकृत आकडेवारी उपलब्ध नाही, परंतु २०२४ च्या एका अहवालानुसार देशातील किरकोळ पेट्रोल पंपांची संख्या १,९६,६४३ होती. तेव्हापासून काही पंप बंद झाले असतील.
गेल्या वर्षी एका अहवालात चीनमध्ये पेट्रोल पंपांची संख्या १,१५,२२८ असल्याचे सांगण्यात आले होते. चीनची कंपनी चायना पेट्रोकेमिकल कॉर्पोरेशन (सिनोपेक) ३०हजारा हून अधिक पंपांसह तेथील सर्वात मोठी किरकोळ विक्रेता आहे, परंतु भारताच्या IOC चे नेटवर्क (४१,६६४ पंप) सिनोपेकपेक्षाही खूप मोठे आहे.
१० वर्षांत पेट्रोल पंपांची संख्या दुप्पट झाली
देशात पेट्रोल पंपांचे जाळे खूप वेगाने वाढले आहे. २०१५ मध्ये भारतात एकूण ५०,४५१ पेट्रोल पंप होते, जे आता २०२५ च्या अखेरपर्यंत १ लाखांहून अधिक झाले आहेत. या विस्तारामध्ये सरकारी कंपन्यांसोबतच खासगी कंपन्यांनीही आपला वाटा वाढवला आहे. खासगी कंपन्यांचा बाजारातील वाटा २०१५ मध्ये केवळ ५.९% होता, जो आता वाढून ९.३ % झाला आहे.
भारतातील ९०% पंप सरकारी कंपन्यांचे
भारतीय इंधन बाजारात सार्वजनिक क्षेत्रातील (PSU) कंपन्यांचे एकछत्री राज्य आहे. इंडियन ऑइल (IOC), भारत पेट्रोलियम (BPCL) आणि हिंदुस्तान पेट्रोलियम (HPCL) यांसारख्या सरकारी कंपन्यांकडे देशातील ९०% पेक्षा जास्त पेट्रोल पंप आहेत. आकडेवारीनुसार, इंडियन ऑइल ४१,६६४ पेट्रोल पंपांसह देशातील सर्वात मोठी कंपनी आहे. त्यानंतर BPCL चे२४,६०५ आणि HPCL चे २४,४१८स्टेशन्स देशभरात कार्यरत आहेत.
खासगी कंपन्यांमध्ये नायरा एनर्जी सर्वात पुढे
खासगी क्षेत्रात रशियाच्या रोसनेफ्ट समर्थित 'नायरा एनर्जी लिमिटेड' सर्वात मोठी खेळाडू म्हणून उदयास आली आहे. नायराकडे सध्या ६,९२१ पेट्रोल पंप आहेत. तर, रिलायन्स इंडस्ट्रीज आणि बीपी (bp) च्या संयुक्त उपक्रमाकडे २,११४ पंपांचे नेटवर्क आहे. जागतिक दिग्गज कंपनी शेल (Shell) चे भारतात ३४६ पेट्रोल पंप कार्यरत आहेत.
