IDFC FIRST Private Banking and Hurun India अहवालातील ताजी माहिती
मोहित सोमण: गेल्या ७ वर्षात भारतीय स्टार्टअप इकोसिस्टिम मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे. आकड्यात सांगायचे झाल्यास आर्थिक वर्ष २०२४ पर्यंत ही संख्या १३६ अब्ज डॉलरवर पोहोचली आहे. या इकोसिस्टीममध्ये सर्वाधिक वाटा बंगलोरचा असून आयडीएफसी फर्स्ट प्रायव्हेट व हुरून इंडिया टॉप २०० सेल्फमेड आंत्रप्रिन्यूअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५ अहवालातील माहितीनुसार, यंदाही स्टार्टअपचे हब म्हणून बंगलोरने मुंबईलाही मागे टाकता आपला प्रथम क्रमांक कायम राखला आहे. प्रामुख्याने २०० कंपन्यांच्या या स्व मेहनतीने कुठलीही पार्श्वभूमी नसताना स्वतःचे औद्योगिक अधिराज्य निर्माण करणाऱ्या कंपन्याचा सर्व्ह करण्यात आला. त्यानुसार क्रमांक १ वर राधाकृष्ण दमानी यांना मागे टाकत दिपिंदर गोयल (इटर्नल लिमिटेड:झोमॅटो) यांनी पहिल्यांदाच प्रथम पटकावला असून ३.२० लाख कोटींचे साम्राज्य त्यांनी उभे केले असल्याचे अहवालात म्हटले आहे. याखेरीज दुसरा क्रमांक (एव्हेन्यू सुपरमार्ट चा लिमिटेड: डीमार्टचे मालक राधाकृष्ण दमानी) यांचा जाहीर केला गेला आहे. नुकत्याच वादात अडकलेली इंटरग्लोब एव्हिऐशन लिमिटेडचे (इंडिगो) राहुल भाटिया, राकेश गंगवाल यांचा तिसऱ्या क्रमांकावर यादीत समावेश करण्यात आला आहे.
आर्थिक वर्ष २००० नंतर स्थापन झालेल्या भारतातील २०० सर्वात मौल्यवान कंपन्यांच्या यादीची ही तिसरी आवृत्ती आहे. या यादीत कंपन्यांना त्यांच्या मूल्यानुसार (Market Capitalisation) क्रमवारी लावली जाते, जी सूचीबद्ध कंपन्यांसाठी बाजार भांडवलीकरण आणि सूचीबद्ध नसलेल्या कंपन्यांसाठी मूल्यांकन (Valuation) म्हणून ओळखली जाते. अहवालातील माहितीनुसार, ही यादी केवळ भारतात मुख्यालय असलेल्या कंपन्यांची असून राज्य मालकीच्या कंपन्या आणि परदेशी कंपन्यांच्या उपकंपन्या समाविष्ट नाहीत असेही अहवालाने स्पष्ट केले.
बंगलोरने आपले अढळ स्थान कायम ठेवले असून तब्बल ८८ उद्योजक (Entrepreneurs) बंगलोरमध्ये असल्याचे अहवालात स्पष्ट करण्यात आले आहे. एकूणच अहवालातील आकडेवारीनुसार, या संबंधित यादीतील २०० मूल्यवान कंपन्यांची एकूण उलाढाल ४२ लाख कोटीची आहे. बंगलोर नंतर मुंबई (८३), नवी दिल्ली (५२) यांचा क्रमांक लागतो.
या यादीवर भाष्य करताना हुरुन इंडियाचे संस्थापक आणि मुख्य संशोधक अनास रहमान जुनैद म्हणाले आहेत की,' आयडीएफसी फर्स्ट प्रायव्हेट आणि हुरुन इंडियाच्या 'टॉप २०० सेल्फ-मेड आंत्रप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' यादीमध्ये भारतातील स्वयंनिर्मित उद्योजकांचा अर्थव्यवस्थेवरील असाधारण प्रभाव दिसून येतो, ज्यांचे एकूण व्यावसायिक मूल्य ४६९ अब्ज डॉलर्स आहे. हे भारताच्या ३०० सर्वात मौल्यवान कौटुंबिक व्यवसायांच्या मूल्याच्या एक चतुर्थांश इतके आहे, जरी त्यांची स्थापना गेल्या २५ वर्षांत झाली आहे, तर त्या तुलनेत कौटुंबिक व्यवसायांचे सरासरी वय ७३ वर्षे आहे. २०२० नंतर स्थापन झालेल्या पाच कंपन्यांचे एकत्रित मूल्य आता ७८००० कोटी रुपये आहे. हे उद्योजक विकासाला चालना देत आहेत आणि राष्ट्र उभारणीत योगदान देत आहेत, तसेच या वर्षी कर्मचाऱ्यांचे फायदे ५४००० कोटी रुपयांवरून ५७२०० कोटी रुपयांपर्यंत वाढले आहेत, जे लोकांवरील त्यांची गुंतवणूक दर्शवते.' असे म्हटले.
पहिल्या तिघांवर भाष्य केल्यास गुरुग्राम-स्थित फूड डिलिव्हरी प्लॅटफॉर्म 'इटरनल'चे संस्थापक दीपेंद्र गोयल यांनी, आयडीएफसी फर्स्ट प्रायव्हेट आणि हुरुन इंडियाच्या 'टॉप २०० सेल्फ-मेड आंत्रप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' यादीत प्रथमच अव्वल स्थान पटकावले आहे. अहवालातील दाव्यानुसार त्यांच्या कंपनीचे मूल्यांकन ३.२ लाख कोटी रुपये असून गेल्या वर्षाच्या तुलनेत त्यात २७% वाढ झाली आहे. इटर्नल आता भारतातील ८०० हून अधिक शहरांमध्ये कार्यरत आहे आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही विस्तारली आहे. हा फूड डिलिव्हरी प्लॅटफॉर्म फूड डिलिव्हरी व्यतिरिक्त झोमॅटो गोल्डसारख्या सबस्क्रिप्शनवर आधारित सेवा देतो.क्लाउड-किचन भागीदारीद्वारे नवनवीन उपक्रम देखील राबवत आहे.
लोकप्रिय एफएमसीजी चेन असलेल्या अव्हेन्यू सुपरमार्ट्सचे मालक व अनुभवी गुंतवणूकदार राधाकिशन दमानी ३ लाख कोटी रुपयांच्या मूल्यांकनासह दुसऱ्या क्रमांकावर आहेत. गेल्या वर्षाच्या तुलनेत यंदा मूल्यांकन १३% घसरले आहे. दमानी यांनी २००० साली डीमार्टची स्थापना केली होती आणि कमी किमतीच्या दर्जेदार मॉडेलसाठी ओळखली जाणारी भारतातील सर्वात मोठी सुपरमार्केट साखळी उभारली होती. अव्हेन्यू सुपरमार्ट्सने आर्थिक वर्ष २०२५ मध्ये ५९४८२ कोटी रुपयांचा महसूल नोंदवला होता तर अहवालातील दाव्यानुसार, दमानी हे भारतातील सर्वात प्रसिद्धीपासून दूर राहणारे असले तरी पण धोरणात्मक गुंतवणूकदारांपैकी एक आहेत. इंटरग्लोब एव्हिएशनचे सह-संस्थापक राहुल भाटिया आणि राकेश गंगवाल यांनी या वर्षी २.२ लाख कोटी रुपयांच्या मूल्यांकनासह पहिल्या तीनमध्ये स्थान मिळवले आहे. इंडिगोची मूळ कंपनी असलेल्या इंटरग्लोब एव्हिएशनचे भारतातील विमान वाहतूक बाजारात ६५% पेक्षा जास्त देशांतर्गत बाजारातील वाटा आहे. या अहवालातील निरीक्षणात म्हटल्याप्रमाणे एअरलाइनने आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आक्रमकपणे विस्तार केला आहे आणि जैवइंधनाची चाचणी करणे व कार्यक्षम असलेल्या इंधन विमानांचा वापर करण्याचा उपक्रमही त्यांनी सुरु केला होता.
आणखी काही मनोरंजक माहिती -
सर्वांत तरुण प्रथम पाच उद्योजक -
१) कैवल्य वोहरा वय २२ झेप्टो (क्विक कॉमर्स कंपनी)
२) आदित पलिचा वय २३ झेप्टो
३) शाश्वत नकरानी - वय २७ भारत पे ( फिनटेक कंपनी)
४) माणिक गर्ग- वय ३०, सात्विक ग्रीन एनर्जी - अक्षयउर्जा निर्मिती कंपनी
५) हार्दिक कोथिया - वय ३० - रायझन सोलार- (सोलार कंपनी)
पहिल्या ५ महिला उद्योजक-
१) फाल्गुनी नायर- नायका - अद्वैता नायर - नायका
२) नेहा बन्सल - लेन्सकार्ट
३) रूची कलरा - ऑफ बिझनेस
४) कविता सुब्रमण्यम - अपस्टॉक्स
५) रूची दिपक- एको जनरल इन्शुरन्स
अतिरिक्त माहिती -
पेटीएम आणि लेन्सकार्टने IDFC FIRST Private & Hurun India च्या 'टॉप २०० सेल्फ-मेड एंटरप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' च्या पहिल्या दहामध्ये प्रवेश दरम्यान, रेझरपे आणि झिरोधा शीर्ष १० मधून बाहेर
IDFC FIRST Private & Hurun India च्या 'टॉप २०० सेल्फ-मेड एंटरप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' मधील सर्व कंपन्यांचे एकत्रित मूल्य २०२५ मध्ये ४२ लाख कोटी रुपये (४६९ अब्ज डॉलर्स) गेल्या वर्षीच्या ३६ लाख कोटी रुपयांवरून ४३१ अब्ज डॉलर्सवर वाढले (१५% वाढ)
भारतातील स्वनिर्मित उद्योजकांमध्ये जलद संपत्ती निर्मिती होत आहे
IDFC FIRST Private & Hurun India च्या 'टॉप २०० सेल्फ-मेड एंटरप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' च्या या आवृत्तीत १०२ नवीन संस्थापक आणि ५३ नवीन कंपन्यांचा समावेश
'सेल्फ-मेड एंटरप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' द्वारे स्थापन केलेल्या अब्ज-डॉलर कंपन्यांची संख्या १२८ आहे, जी गेल्या वर्षीच्या १२१ वरून वाढली.
अहवालात सर्वात मोठी झेप घेणाऱ्यांमध्ये कारट्रेड टेकचे विनय संघी यांचा समावेश आहे, जे ८८ स्थानांनी चढून ११७०० कोटी रुपयांच्या मूल्यांकनावर पोहोचले
समाविष्ट झालेल्या ५३ नवीन कंपन्यांपैकी २९ कंपन्या (५५%) सार्वजनिकरित्या सूचीबद्ध (Listed) आहेत तर २४ कंपन्या (४५%) स्टार्टअप इकोसिस्टममधून पुढे आल्या आहेत.
अहवालात सर्वाधिक टक्केवारी वाढ नोंदवणाऱ्या शीर्ष ३ कंपन्यांमध्ये अँथम बायोसायन्सेस (२७३% वाढ, ४५२०० कोटी रुपये), ग्रो (१४८% वाढ, ६२,१०० कोटी रुपये) आणि जंबोटेल (१४७% वाढ, ८,९०० कोटी रुपये) यांचा समावेश
IDFC फर्स्ट प्रायव्हेट आणि हुरुन इंडियाच्या 'टॉप २०० सेल्फ-मेड आंत्रप्रेन्योअर्स ऑफ द मिलेनिया २०२५' मध्ये समाविष्ट असलेल्या कंपन्यांनी एकत्रितपणे ८०३० कोटी रुपयांचा प्रत्यक्ष कर (Direct Tax) भरला जो गेल्या वर्षीच्या ४५७० कोटी रुपयांपेक्षा जास्त
अहवालात समाविष्ट असलेल्या २०० कंपन्यांमधील एकूण ४०६ संस्थापक, गेल्या वर्षीच्या तुलनेत ३८८ पेक्षा जास्त वाढली.
अहवालातील समाविष्ट असलेल्या १५७ हून अधिक कंपन्यांच्या प्रमुख कंपनी मूल्यांमध्ये वाढ झाली आहे ज्यात ५३ नवीन कंपन्यांचा समावेश
समाविष्ट असलेल्या कंपन्या सुमारे ८ लाख लोकांना रोजगार देतात
यादीमध्ये नायकाच्या फाल्गुनी नायर आणि अद्वैता नायर यांचे महिला उद्योजकांमध्ये आपले नेतृत्व कायम
या यादीत एकूण २० महिला उद्योजकांचा समावेश ज्यांच्या कंपन्यांचे एकत्रित मूल्य ३.३ लाख कोटी रुपये
सर्वात तरुण महिला उद्योजिका नायकाची सह-संस्थापक अद्वैता नायर आहे, जिचे वय ३४ वर्षे आहे.
अहवालानुसार, अव्हेन्यू सुपरमार्ट्स ९०२८० कर्मचाऱ्यांसह सर्वाधिक नोकरीच्या संधी निर्माण करणारी कंपनी म्हणून आघाडीवर
त्यानंतर इंटरग्लोब एव्हिएशन ४२८८७ कर्मचाऱ्यांसह आणि जना स्मॉल फायनान्स बँक २५३८१ कर्मचाऱ्यांसह दुसऱ्या व तिसऱ्या क्रमांकावर
सर्वाधिक महसूल मिळवणाऱ्या कंपन्यांमध्ये इंटरग्लोब एव्हिएशन ८४०९८ कोटी रुपयांसह अव्हेन्यू सुपरमार्ट्स ५९४८२ कोटी रुपयांसह आणि इटरनल २१३२० कोटी रुपयांसह आघाडीवर
सर्वाधिक नफा कमावणाऱ्या कंपन्यांमध्ये इंटरग्लोब एव्हिएशन ७,२५८ कोटी रुपयांसह, अव्हेन्यू सुपरमार्ट्स २७०७ कोटी रुपयांसह आणि ग्रोव १८२४ कोटी रुपयांसह आघाडीवर
कर्मचारी लाभांवर सर्वाधिक गुंतवणूक करणाऱ्या कंपन्यांमध्ये इंटरग्लोब एव्हिएशन ७४७३ कोटी रुपयांसह, पेटीएम ३२८८ कोटी रुपयांसह आणि इटर्नल २५५८ कोटी रुपयांसह आघाडीवर
आर्थिक सेवा क्षेत्रात ४७ कंपन्यांसह अव्वल स्थानी आहे, त्यानंतर सॉफ्टवेअर आणि सेवा (२८), आरोग्यसेवा (२७), आणि किरकोळ विक्री (२०) यांचा क्रमांक लागतो. विशेष म्हणजे, १८९ कंपन्यांमध्ये, यादीतील जवळपास ९५% कंपन्यांमध्ये बाह्य गुंतवणूकदार आहेत, तर उर्वरित कंपन्यांनी स्वतःच्या भांडवलावर व्यवसाय सुरू केला आहे.
