मोहित सोमण: एस अँड पी ग्लोबल डेटा ॲनालिटिक्सने मूल्यांकन केलेल्या व एचसबीसीने इंडिया सर्विस पीएमआय इंडेक्स नोव्हेंबर महिन्यातील जाहीर केलेल्या आकडेवारीनुसार सेवा क्षेत्रात समाधानकारक वाढ झालेली आहे. नुकत्याच जाहीर झालेल्या उत्पादन निर्मिती निर्देशांकात आकडेवारी घसरली होती मात्र त्या विपरित नव्या सेवा क्षेत्रातील नोव्हेंबर महिन्यातील निर्देशांकात ऑक्टोबर महिन्यातील तुलनेत वाढ झाली आहे. गेल्या महिन्यात ५८.९ आकड्याच्या तुलनेत नोव्हेंबर महिन्यात ५९.८ वाढ झाली आहे.यापूर्वी उत्पादन निर्देशांकात ऑक्टोबर महिन्यांतील ६०.४ तुलनेत नोव्हेंबर महिन्यात ५९.९ वर आकडेवारी घसरली होती. मात्र निर्यातीत मात्र आठ महिन्यातील सर्वाधिक घसरण झाल्याचे अहवालात स्पष्ट झाले. वाढत्या विक्रीसाठी होणाऱ्या खर्चाच्या किंमतीत वाढ झाल्याने व जागतिक स्पर्धात्मक किंमतीमुळे महिना बेसिसवर ही घसरण झाली आहे.
मात्र अहवालानुसार सेवा क्षेत्रातील झालेली वाढ ही प्रामुख्याने नवीन व्यवहारातून झालेल्या आवक (Outflow) मुळे झालेली आहे ही तीव्र वाढ तत्कालीन दीर्घकालीन सरासरीपेक्षा वेगाने वाढल्याने या तेजीला आणखी चालना मिळाली असल्याचे अहवालात नमूद करण्यात आले आहे. तथापि आंतरराष्ट्रीय मागणीला कमी पाठिंबा मिळाला आणि नवीन निर्यात ऑर्डर मार्चपासून सर्वात कमी वेगाने वाढल्या आहेत. सर्वेक्षण सहभागींनी असे नमूद केले की वाढत्या स्पर्धा आणि इतर बाजारपेठांमध्ये स्वस्त सेवांची उपलब्धता यामुळे वाढ मर्यादित राहिली आहे.
सेवा क्षेत्राबद्दल बोलताना म्हटले गेले आहे की,' अंतर्निहित डेटा (Underlying Data) दर्शवितो की किंमतींच्या दबावाच्या सामान्य पातळीवर सकारात्मक मागणी ट्रेंडला आणखी पाठिंबा मिळाला. बाजारातील उत्पादनासाठी लागणारा आवश्यक (इनपुट) खर्चवाढ ही रिपोर्टमध्ये म्हटल्याप्रमाणे साडेपाच वर्षांच्या नीचांकी पातळीवर गेली आहे. अहवालात म्हटल्याप्रमाणे विक्री शुल्कात नगण्य वाढ झाली आहे ज्याचा फटका काही प्रमाणात सेवा निर्देशांकात दिसत आहे.दुसरीकडे, तिसऱ्या आर्थिक तिमाहीच्या मध्यात नवीन निर्यात ऑर्डरमध्ये सौम्य वाढ झाली. वाढीचा दर स्थिर होता, परंतु आठ महिन्यांच्या नीचांकी पातळीवर आला असेही अहवालात म्हटले गेले आहे.
या एकूण निष्कर्षावर भाष्य करताना,'भारताचा सेवा पीएमआय व्यवसाय क्रिया निर्देशांक ऑक्टोबरमध्ये ५८.९ वरून नोव्हेंबरमध्ये ५९.८ वर पोहोचला, जो नवीन व्यवसायांच्या वाढीमुळे आउटपुट वाढीला चालना देणारा मजबूत व्यवसाय होता' असे एचएसबीसीचे मुख्य भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ प्रांजुल भंडारी म्हणाले आहेत. या मोजमापाविषयी बोलताना,एस अँड पी ग्लोबलने तयार केलेला हा निर्देशांक ४०० कंपन्यांच्या खरेदी अधिकाऱ्यांच्या प्रतिसादांवर आधारित आहे असे म्हटले. ५० वरील निर्देशांक म्हणजे उद्योगात विस्तार समजला जातो तर तर ५० पेक्षा कमी म्हणजे प्रदर्शनातील अधोगती समजली जाते. भंडारी म्हणाले की रोजगार वाढ सामान्य राहिली आहे आणि बहुतेक कंपन्यांनी वेतन संख्येत कोणताही बदल नोंदवला नाही. ते पुढे घेऊन, अहवालात असे अधोरेखित केले आहे की नोव्हेंबरमध्ये भारताच्या सेवा अर्थव्यवस्थेत अधिक नोकऱ्या जोडल्या गेल्या असल्या तरी, विस्ताराचा दर मध्यम आणि मागील दोन महिन्यांत दिसलेल्यांसारखाच होता. अंतर्निहित डेटावरून असे दिसून आले आहे की रोजगार वाढीला प्रतिबंधित करणारा एक घटक म्हणजे कंपन्यांच्या ऑपरेटिंग क्षमतांवर दबाव नसणे.
यावर अहवालात म्हटले गेले आहे की,' ऑक्टोबरमध्ये किरकोळ घसरणीनंतर, तिसऱ्या आर्थिक तिमाहीच्या मध्यात थकबाकीदार व्यवसाय खंड मोठ्या प्रमाणात स्थिर होते,' असे अहवालात म्हटले आहे.
दरम्यान नोव्हेंबरमध्ये वाढती स्पर्धा आणि राज्य विधानसभा निवडणुकांमुळे निर्माण होणाऱ्या संभाव्य अडथळ्यांमुळे वर्षभराचा आशावाद कमी होत असल्याचे अहवालात म्हटले आहे. 'कंपन्या अजूनही उत्पादन वाढीचा अंदाज घेतात, तथापि, अनुकूल मागणी, सोशल मीडियाची उपस्थिती, मार्केटिंग उपक्रम आणि किमतीत वाढ किमान ठेवण्याच्या योजनांशी संबंधित सकारात्मक भावना असल्याचेही अहवालात म्हटले आहे.उत्पादनात वाढ झाली असली तरी, रोजगार वाढ सामान्य राहिली. सर्वेक्षण केलेल्या सुमारे ९५% कंपन्यांनी पगाराच्या संख्येत कोणताही बदल झाल्याचे नोंदवले आहे, जे दर्शविते की उद्योगातील विस्तार अद्याप लक्षणीय रोजगार निर्मितीमध्ये रूपांतरित झालेला नाही. निश्चितच काही प्रमाणात सेवा क्षेत्रातील रोजगार निर्मिती झाल्याचे अहवालात दिसून आले.
उत्पादन आणि सेवा दोन्ही मोजणारा व्यापक एचएसबीसी इंडिया कंपोझिट पीएमआय (उत्पादन व सेवा) एकत्रितपणे ५९.७ पर्यंत खाली आला असून मे नंतरचा सर्वात मंद वाढ यंदा नोंदवली गेली आहे.
