२०३० पर्यंत भारतीय रिटेल REITs ची बाजारपेठ ६००००-८०००० कोटी रुपयांपर्यंत पोहोचण्याची शक्यता - ANAROCK
भारताच्या एकूण REIT बाजारपेठेपैकी सुमारे ३०-४०%, जी २०३० पर्यंत २५ अब्ज डॉलर्स (२ लाख कोटी रुपये) पर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे
परिपक्व अर्थव्यवस्थांमध्ये रिटेल REITs एकूण REIT बाजार भांडवलाच्या अंदाजे १५-२५% आहेत
पुढील ३-५ वर्षांत २-३ रिटेल REITs लाँच होण्याची अपेक्षा आहे ज्यामध्ये ग्रेड A मॉल्स स्थिर, उत्पन्न देणारी मालमत्ता बनतील असे अहवालातील निरीक्षणात म्हटले
सध्या सूचीबद्ध पाच REITs पैकी, फक्त Nexus Select Trust रिटेल-केंद्रित आहे. इतर ४ कार्यालय-केंद्रित आहेत. महानगरांच्या पलीकडे - इंदूर, कोइम्बतूर, सुरत, भुवनेश्वर आणि चंदीगड सारख्या श्रेणी-II शहरांमध्ये आता संस्थात्मक प्रवेश दिसून येत आहे, REIT संधी वाढवत आहेत, फिनिक्स मिल्स, प्रेस्टिज इस्टेट्स आणि नेक्सस मॉल्स सारख्या विकासकांचा तेथे आक्रमक विस्तार होत आहे.१-१.२ दशलक्ष चौरस फूट सरासरी नवीन प्रकल्पांचे नियोजन केले जात आहे - मनोरंजन, एफ अँड बी आणि जीवनशैली रि टेल आता जवळजवळ अर्ध्या नवीन मॉल जागांचा वाटा आहे
मुंबई: भारतातील रिटेल रिअल इस्टेट क्षेत्र एका मोठ्या परिवर्तनाच्या उंबरठ्यावर आहे. देशाच्या रिअल इस्टेट इन्व्हेस्टमेंट ट्रस्ट (REIT) इकोसिस्टममध्ये अजूनही व्यावसायिक कार्यालयीन मालमत्तांचे वर्चस्व असताना, वाढीची पुढील लाट रिटेल मॉल्स, शॉपिंग सेंटर्स आणि मिश्र-वापराच्या विकासातून येऊ शकते. दर्जेदार रिटेल मालमत्तेचे एकत्रीकरण, स्थिर ग्राहक खर्च आणि वाढती शहरी उत्पन्न हे या बदलाला चालना देत आहेत.ANAROCK रिसर्चच्या डेटानुसार, भारतीय रिटेल REIT बाजारपेठ २०३० पर्यंत ६०००० ते ८०००० कोटी रुपयांच्या दरम्यान असू शकते - ही भारतातील एकूण REIT बाजारपेठेच्या अंदाजे ३०-४०% आहे, जी २०३० पर्यंत २५ अब्ज डॉलर्स (२ लाख कोटी रुपये) पर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे.
ANAROCK रिटेलचे सीईओ आणि एमडी अनुज केजरीवाल म्हणतात, 'सध्या, भारतातील पाच सूचीबद्ध REIT पैकी चार ऑफिस-केंद्रित आहेत आणि फक्त एक - Nexus Select Trust - रिटेल-केंद्रित आहे. तथापि, ग्रेड A मॉल्स आता स्थिर, उत्पन्न दे णारी मालमत्ता बनत असल्याने, पुढील ३-५ वर्षांत २-३ रिटेल REIT सुरू होण्याची अपेक्षा आहे. पुढील पाच वर्षांत भारतीय रिटेल REIT ची ६०००० ते ८०००० कोटी रुपयांची बाजारपेठ बनण्याची क्षमता असल्याचा आमचा अंदाज विविध संस्थात्मक पोर्टफोलि ओच्या केवळ आंशिक सूची गृहीत धरतो.'
भारताच्या REIT विश्वातील ही महत्त्वाची नवीन प्रवेश परिपक्व अर्थव्यवस्थांच्या मार्गाचे प्रतिबिंब असेल, जिथे रिटेल REITs एकूण REIT बाजार भांडवलाच्या १५% ते २५% बनवतात.
महानगरांच्या पलीकडे उदयास येणारे हॉटस्पॉट्स
इंदूर, कोइम्बतूर, सुरत, भुवनेश्वर आणि चंदीगड सारख्या श्रेणी-II शहरांमध्ये प्रथमच संस्थात्मक खेळाडूंचा प्रवेश दिसून येत आहे, ज्यामध्ये फिनिक्स मिल्स, प्रेस्टिज इस्टेट्स आणि नेक्सस मॉल्स सारखे मॉल डेव्हलपर्स या उच्च-उत्पन्न, वापर-चालित क्लस्टर्समध्ये आक्रमकपणे विस्तार करत आहेत. सरासरी १,१.२ दशलक्ष चौरस फूट नवीन प्रकल्पांची योजना आखली जात आहे, ज्यामध्ये मनोरंजन, एफ अँड बी आणि लाइफस्टाइल रिटेलचा वाटा जवळजवळ अर्धा आहे.
बाजारातील मागणी-पुरवठा गतिमानता
ANAROCK रिटेलच्या RELEAP H1 2025 अहवालानुसार, चालू वर्षाच्या पहिल्या सहामाहीत टॉप ७ शहरांमध्ये 2.8 दशलक्ष चौरस फूट मॉल जागा तैनात करण्यात आली. आर्थिक वर्ष २०२४ मध्ये १.१ दशलक्ष चौरस फूट पुरवठा नोंदवला गेला होता त्यापेक्षा १ ५५% जास्त. मॉलमध्ये निव्वळ शोषण सुमारे २.० दशलक्ष चौरस फूट होते - मागील वर्षाच्या तुलनेत जवळजवळ 31% जास्त. हे शोषण प्रामुख्याने पोशाख आणि एफ अँड बी विभागांद्वारे चालविले गेले, ज्यांचा एकूण शोषणात जवळजवळ ५५% वाटा होता. 'संस्था त्मक मालमत्तेतील हे शोषण ट्रेंड भारतीय ग्राहकांच्या पसंतींमध्ये झालेल्या उत्क्रांतीचे प्रतिबिंब आहेत' असे अनुज केजरीवाल म्हणतात. उच्च-मूल्य उपभोग श्रेणींमध्ये वाढ होत असल्याचे दिसून येत आहे - मॉल डेव्हलपर्स आणि त्यांच्या भाडेकरूंच्या मिश्र धोरणा साठी एक महत्त्वाचा संकेत आहे.
हाय स्ट्रीट्स विरुद्ध मॉल्स - बदलते भाडे लँडस्केप
'मोठ्या शहरांमध्ये, उच्च रस्त्यांवर भाडेवाढ सातत्याने दिसून येत आहे, ज्यामुळे उच्च गर्दी आणि दृश्यमानता वैशिष्ट्यांसह प्रमुख किरकोळ ठिकाणांची सतत मागणी दिसून येते' असे केजरीवाल म्हणतात. तसेच ते पुढे म्हणाले,'याउलट,बहुतेक शहरांमध्ये मॉल भा डे मोठ्या प्रमाणात स्थिर राहिले आहे, जे विकसनशील बाजारपेठेतील गतिशीलतेमध्ये किरकोळ विक्रेत्यांकडून बंद किरकोळ स्वरूपांकडे अधिक सावध दृष्टिकोन दर्शवते'.
आउटलुक
भारतीय संघटित मॉल क्षेत्र आता चौरस फुटेजचा पाठलाग करत नाही आणि त्याऐवजी दोलायमान शहरी गंतव्यस्थाने तयार करण्यावर लक्ष केंद्रित करत आहे.
पुढील ५ वर्षांसाठी अंदाज:
अहवालातील माहितीनुसार, टॉप ५ मॉल मालक एकूण संघटित स्टॉकच्या ६०% वर नियंत्रण ठेवतील नवीन किरकोळ REITs बाजारपेठेला आणखी संस्थात्मक करतील. जुने मॉल्स एकात्मिक जीवनशैली जिल्ह्यांमध्ये पुनर्निर्मित करून, आपल्याला मिश्र-वापर पुन र्विकासाची लाट दिसेल.' भारतीय रिअल इस्टेटमध्ये रिटेल आता फक्त एक विचार नाही. 'पोर्टफोलिओज' आहेत असे केजरीवाल सारांशित करतात. ते पुढे म्हणाले,' ते आता केंद्रस्थानी येत आहे, एक लवचिक, उच्च-उत्पन्न देणारा मालमत्ता वर्ग म्हणून प्रकाशझो तात आहे जो अखेर संस्थात्मक प्रमाणात आणि सार्वजनिक बाजारपेठांसाठी तयार आहे.'
