मध्य रेल्वेचा ऐतिहासिक टप्पा: मुंबई विभागात 'कवच' प्रणालीची यशस्वी चाचणी!

सर्व ५ विभागांमध्ये 'कवच' लोको चाचण्या पूर्ण करणारी मध्य रेल्वे देशातील पहिली

मुंबई : मध्य रेल्वेने 'कवच' (KAVACH) या पूर्णपणे स्वदेशी ट्रेन सुरक्षा प्रणालीच्या लोको चाचण्या मुंबई विभागात २८ सप्टेंबर २०२५ रोजी यशस्वीरित्या पूर्ण केल्या आहेत. सोमाटने, आपटा आणि जिते या पनवेल-रोहा सेक्शनमधील स्थानकांवर ही महत्त्वाची चाचणी घेण्यात आली.

६ महिन्यांत संपूर्ण रेल्वेत चाचणी पूर्ण

मध्य रेल्वेचे महाव्यवस्थापक धरम वीर मीना यांच्या नेतृत्वाखालील ही कामगिरी मध्य रेल्वेसाठी एक मोठा टप्पा ठरली आहे. 'कवच' प्रणालीच्या अंमलबजावणीचा करार झाल्यानंतर केवळ सहा महिन्यांत, मध्य रेल्वे ही त्यांच्या सर्व पाच विभागांमध्ये (मुंबई, भुसावळ, नागपूर, पुणे आणि सोलापूर) 'कवच' लोको चाचण्या पूर्ण करणारी देशातील पहिली झोनल रेल्वे बनली आहे.

या वर्षाच्या सुरुवातीलाच, मध्य रेल्वेने त्यांच्या संपूर्ण रेल्वे नेटवर्कवर (सुमारे ४,००० मार्ग किलोमीटर) 'कवच' बसवण्यासाठी निविदा जारी केल्या होत्या. 'कवच' प्रणालीच्या कामासाठी मार्च २०२५ मध्ये निविदा देण्यात आल्यानंतर, 'मिशन मोड'वर काम सुरू करण्यात आले. एका अधिकाऱ्याने माहिती दिली की, "तपशीलवार रेडिओ आणि लीडार सर्वेक्षण, तांत्रिक मंजुरी, उपकरणांची तपासणी आणि पुरवठा ही कामे त्वरित पूर्ण करण्यात आली. कठोर तपासणीनंतर प्रत्येक विभागातील तीन महत्त्वाच्या स्थानकांची 'कवच' बसवण्यासाठी निवड करण्यात आली."

प्रशिक्षण आणि नियंत्रण केंद्र

लोकोमोटिव्हवर (रेल्वे इंजिन) ऑनबोर्ड-कवच बसवण्याचे काम भुसावळ आणि कल्याण येथील लोको शेड्समध्ये करण्यात आले आहे. 'कवच'च्या ऑपरेशनसाठी सुमारे ३,००० अधिकारी आणि कर्मचाऱ्यांना प्रशिक्षण देण्यात आले आहे. यासोबतच, सर्व विभागांमध्ये चाचणी, नेटवर्क मॉनिटरिंग आणि प्रशिक्षणाच्या सोयी-सुविधा निर्माण करण्यात आल्या आहेत.

यापूर्वी ४ सप्टेंबर २०२५ रोजी भुसावळ येथे एकात्मिक 'कवच' नियंत्रण केंद्राचे उद्घाटन करण्यात आले होते. सोलापूर विभागात १० सप्टेंबरपासून लोको चाचण्या सुरू झाल्या होत्या, त्यानंतर भुसावळ, पुणे आणि नागपूर विभागांमध्येही यशस्वी चाचण्या घेण्यात आल्या.

'कवच' म्हणजे काय?

'कवच' ही एक पूर्णपणे स्वदेशी बनावटीची स्वयंचलित ट्रेन संरक्षण प्रणाली (Automatic Train Protection System) आहे.

• ट्रेनचा चालक ब्रेक लावण्यास अपयशी ठरल्यास, ही प्रणाली ट्रेनची टक्कर (अपघात) टाळते, ज्यात समोरासमोर आणि मागून होणारे अपघात यांचा समावेश आहे.
• सिग्नल नसतानाही ट्रेन पुढे जाणे (Signal Passing at Danger - SPAD) ही घटना 'कवच'मुळे टळते.
• निर्बंधित भागांमध्ये ट्रेनच्या वेगावर नियंत्रण ठेवते.
• सिग्नलची माहिती इंजिनमध्ये असलेल्या डिस्प्लेवर दाखवते.
• लेव्हल क्रॉसिंगवर आपोआप शिटी वाजवते.
• यात SOS (संकटाच्या वेळी मदतीचा संदेश) सारखी वैशिष्ट्ये देखील आहेत.

भारतीय रेल्वे 'कवच' प्रणाली 'मिशन मोड'वर लागू करत आहे, ज्याच्या पहिल्या टप्प्यात मध्य रेल्वेच्या ७३० लोकोमोटिव्हमध्ये ही प्रणाली बसवली जाईल. 'कवच'च्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे रेल्वेची सुरक्षितता, कार्यक्षम क्षमता आणि प्रवाशांचा प्रवास अधिक आरामदायक होईल, यात शंका नाही.