मुंबई: ११ सप्टेंबर २०२५ रोजी इतिहासाची नोंद झाली, जेव्हा जगातील पहिले त्रि-सेवा सर्व-महिला नौकायन अभियान, "समुद्र प्रदक्षिणा," ला प्रतिष्ठित गेटवे ऑफ इंडियामधून हिरवा झेंडा दाखवण्यात आला. एका आभासी समारंभात, संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह यांनी या अभियानाला महिला सक्षमीकरण, भारतीय सशस्त्र दलांची एकता आणि देशाच्या आत्मनिर्भर भावनेचे एक शक्तिशाली प्रतीक म्हणून गौरविले.
पुढील नऊ महिन्यांत, लष्कर, नौदल आणि वायुसेनेच्या दहा महिला अधिकाऱ्यांचे पथक जगभरात २६,००० नॉटिकल मैलांचा प्रवास करेल. त्या स्वदेशी बनावटीच्या ५०-फूट जहाजावर, 'आयएएसव्ही त्रिवेणी'वर प्रवास करणार आहेत. त्यांचा प्रवास सर्व प्रमुख महासागरांना पार करून, दोनदा विषुववृत्त ओलांडून, आणि जगातील सर्वात आव्हानात्मक पाण्यासाठी ओळखले जाणारे तीन मोठे केप्स - लीउविन, हॉर्न आणि गुड होप - पार करून जाईल.
हे अभियान ऑस्ट्रेलियातील फ्रेमेंटल, न्यूझीलंडमधील लिटलटन, कॅनडामधील पोर्ट स्टॅनली आणि दक्षिण आफ्रिकेतील केप टाउन येथे आंतरराष्ट्रीय थांबे घेईल, त्यानंतर पथक मे २०२६ मध्ये मुंबईत परत येईल अशी अपेक्षा आहे. लेफ्टनंट कर्नल अनुजा वरूडकर यांच्या नेतृत्वाखालील या अधिकाऱ्यांनी या जागतिक आव्हानासाठी तीन वर्षांचे कठोर प्रशिक्षण घेतले आहे, ज्यात चाचणी प्रवासांचाही समावेश आहे.
या साहसाव्यतिरिक्त, या मोहिमेचा वैज्ञानिक उद्देशही आहे. पथक सूक्ष्म प्लास्टिकचा अभ्यास करण्यासाठी आणि सागरी जीवनाचे दस्तऐवजीकरण करण्यासाठी 'नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी'सोबत सहकार्य करेल, ज्यामुळे सागरी संवर्धनाला प्रोत्साहन मिळेल. मुंबईसाठी, या ऐतिहासिक अभियानाचे लाँच शहराच्या समृद्ध सागरी वारसा आणि जगाचे प्रवेशद्वार म्हणून तिच्या भूमिकेचा पुरावा आहे.
'समुद्र प्रदक्षिणा' अभियानाचे महत्त्व
११ सप्टेंबर २०२५ रोजी मुंबईच्या गेटवे ऑफ इंडियामधून सुरू झालेले 'समुद्र प्रदक्षिणा' हे अभियान अनेक दृष्टीने महत्त्वपूर्ण आहे. हे अभियान केवळ एक साहसी प्रवास नसून, ते भारतीय सशस्त्र दलातील महिलांच्या सामर्थ्य, देशाची आत्मनिर्भरता आणि जागतिक स्तरावर भारताची वाढती भूमिका यांचे प्रतीक आहे.
ऐतिहासिक आणि सामाजिक महत्त्व
'समुद्र प्रदक्षिणा' हे जगातील पहिले त्रि-सेवा सर्व-महिला नौकायन अभियान आहे. यात भारतीय नौदल, लष्कर आणि वायुसेनेतील महिला अधिकारी सहभागी आहेत. अशा प्रकारच्या अभियानात महिलांचा सहभाग, विशेषतः तीनही सेवांमधून, हा महिला सक्षमीकरणाचा एक मजबूत संदेश देतो. यामुळे समाजातील लिंगभेदाचे अडथळे दूर होण्यास मदत होईल आणि अधिक महिलांना सशस्त्र दलांमध्ये सामील होण्यासाठी प्रेरणा मिळेल.
राष्ट्रीय आणि तांत्रिक महत्त्व
या अभियानासाठी वापरले जाणारे 'आयएएसव्ही त्रिवेणी' हे ५०-फूट जहाज पूर्णपणे भारतातच तयार करण्यात आले आहे. हे भारताच्या 'आत्मनिर्भर भारत' अभियानाचे उत्तम उदाहरण आहे. या जहाजाच्या निर्मितीने भारताची सागरी अभियांत्रिकी क्षमता आणि स्वदेशी तंत्रज्ञानातील प्रगती सिद्ध होते.
सागरी आणि पर्यावरणीय संशोधन
केवळ एक साहसी प्रवास न राहता, या अभियानाचा एक वैज्ञानिक उद्देशही आहे. या पथकातील महिला अधिकारी 'नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी' सोबत काम करून सूक्ष्म प्लास्टिकचा अभ्यास करतील आणि सागरी जीवनाचे दस्तऐवजीकरण करतील. यामुळे सागरी पर्यावरणाच्या संरक्षणाबाबत जागरूकता वाढण्यास मदत होईल आणि महत्त्वाच्या वैज्ञानिक संशोधनाला हातभार लागेल.
प्रवासातील आव्हाने
हे अभियान २६,००० नॉटिकल मैलांचा प्रवास करेल आणि जगभरातील सर्व प्रमुख महासागर पार करेल. यात विषुववृत्त दोनदा ओलांडणे आणि जगातील सर्वात आव्हानात्मक पाण्यासाठी ओळखले जाणारे 'केप्स' (हॉर्न, गुड होप आणि लीउविन) पार करणे समाविष्ट आहे. या आव्हानात्मक प्रवासासाठी या महिलांनी तीन वर्षांचे कठोर प्रशिक्षण घेतले आहे. यामुळे त्यांची शारीरिक आणि मानसिक सहनशीलता दिसून येते.
जागतिक स्तरावर भारताचे प्रतिनिधित्व
हे अभियान परदेशातील ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, कॅनडा आणि दक्षिण आफ्रिका यांसारख्या देशांमध्ये थांबेल. यामुळे जागतिक स्तरावर भारताची प्रतिमा अधिक मजबूत होईल. हे अभियान भारताला सागरी राष्ट्र म्हणून जगासमोर आणेल आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्याला प्रोत्साहन देईल. या सर्व कारणांमुळे, 'समुद्र प्रदक्षिणा' अभियान हे केवळ एक नौकायन साहस नसून, ते भारताच्या प्रगतीशील, सक्षम आणि आत्मनिर्भर भविष्याचे एक मोठे प्रतीक आहे.
