अष्टसिद्धी विनायक तेजोमय चैतन्यरूप ऊर्जेचा स्रोत अद्भुत ओंकार हे स्वरूप
वरील चार ओळींमधून मी गणेशाचे स्वरूप वर्णन करण्याचा प्रयत्न केला आहे... प्रत्येक वयामध्ये मला जाणवलेले गणेशाचे रूप वेगळे असल्यामुळे त्या-त्या वयामध्ये गणेशतत्त्वांचा माझ्या मनामध्ये काहीतरी आकार निर्माण झाला आणि त्यातूनच गणेशाचे स्वरूप समजू लागले. मानवी मन विलक्षण आहे सहसा ते तत्त्वाची पूजा करत नाही त्यामुळे आपल्याकडे मूर्ती पूजेला महत्त्व आले आहे.
अगदी लहानपणीपासून गणपती या तत्त्वाशी आपला परिचय झालेला असतो. शाळेत जायला लागलो की पहिला पाठीवर आपण श्रीगणेशा रेखतो. पहिलं नातं त्या शब्दाशी पहिल्या तत्त्वाशी निर्माण होतं. ‘ओम श्री गणेशाय नमः’ घरातील पालक किंवा गुरुजी आपला हातात हात घेऊन या तत्त्वाचा उच्चार करून नकळत गणेशाचे स्वरूप उच्चाराबरोबर मनात आकार घेऊ लागते.
जरा कळायला लागलं की, या बाल गणपतीची कथा ऐकायला मिळते. त्या कथेमध्ये पार्वतीच्या मळापासून गणपती बनवला अशी आख्यायिका आहे. लेखकाला अशी आख्यायिका कशी सुचली असावी? याचा विचार केला तर लगेच लक्षात येते की सती पार्वती ही पर्वताची कन्या आहे. म्हणजे मातीपासून तिचा जन्म झाला. तिच्या शरीराच्या भागातूनच एका बालकाचा जन्म झाला. हे लॉजिक माझ्या विचारांना पटले. पंचमहाभुतांपासून सृष्टीतील चराचरांचा जन्म झाला आणि ती शक्ती सामावली गेली.
इथे गणपतीच्या दुसऱ्या स्वरूपाची ओळख होते. ती अशी... समाजातील चांगल्या आणि वाईट अशा दोन्ही गोष्टी समजून, सामावून घ्यायच्या म्हटल्या, तर मन, विचार, व्यापक लागतात. अशा सर्व गोष्टी सामावून घेणाऱ्यांसाठी विश्वासार्हता हवीच. श्री गणेशा बुद्धीचे प्रतीक आहे. आपल्या जीवनात अनेक घटना घडत असतात अनेक समस्या निर्माण होतात त्या समस्यांना सामोरे जाण्यासाठी बुद्धीची कसोटी लागते. अशा वेळेला श्री गणेशाकडे आपण बुद्धीची प्रार्थना करतो. मी शाळेत असताना नेहमी मंदिरात गेले की आई म्हणायची देवा मला बुद्धी दे. बुद्धी हेही एक तत्त्व ज्ञानरूपी आहे. मिळालेल्या ज्ञानाचा वापर करून आपण जीवन सुकर करत असतो आणि यामध्ये गणेश तत्त्व आपल्यासोबत कायम राहण्यासाठी आपण प्रत्येक वर्षी श्री गणेशाची दहा दिवस जशी जमेल तशी आराधना करतो. गणपती एकमेव देवता आहे की ज्याला हत्तीचं डोकं आणि माणसाचे शरीर... येथे मुलांच्या मनामध्ये गणपतीची कथा ऐकता ऐकता त्या रूपाचं चित्रं साकार होतं आणि बालमनामध्ये प्रश्न पडतो की गणपतीला हत्तीचं तोंड का बरं बसवलेलं असतं? मलाही हा प्रश्न पडला आणि मी जेव्हा शिक्षकांना विचारलं, तेव्हा आमचे गुरुजी म्हणाले, हत्ती अतिशय शक्तिशाली आहे. तसंच तो बुद्धिमानही आहे. म्हणून गणपतीला हत्तीचं तोंड बसवलं असावं या उत्तराने समाधान झालं आणि मी गणपतीच्या प्रेमात पडले. प्रत्येक वर्षी आमच्या शाळेमध्ये गणपती बसवला जात असे. गणपतीसमोर दहा दिवस आमच्या शाळेमध्ये विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केलेले असायचे. त्यामध्येही मी भाग घेत असे. एकावर्षी आम्ही सर्व गल्लीतील बाळ गोपाळ यांनी गणपती बसायचं ठरवलं मग काय! लागलो तयारीला... नदीवरून शाडूची चिकन माती आणली. तिचा गोळा तयार केला. आमच्या छोट्याशा हाताने आमच्या मनामध्ये साकार झालेला गणपती होता. तोच समोरच्या मातीच्या गोळ्यामध्ये अवतरला. त्यावेळेला काय आनंद झाला म्हणून सांगू! त्या गणपतीकडे पाहतच कधी संध्याकाळ झाली समजलं नाही. हळूहळू मग तो गणपती हळूच उचलून देवळीत ठेवला. त्याला गुंजाचे डोळे लावले आणि सुकल्यानंतर रंग पेटीतील रंगाने तो रंगवलादेखील. आमच्या वाड्याच्या बाजूला आमचं दुकान होतं. त्या दुकानाच्या एका देवळीमध्ये त्यावर्षी गणपती बाप्पा विराजमान झाले आणि जी काही सेवा होईल ती आम्ही केली. रोज आरती, प्रसाद नित्यनेमाने होऊ लागलं. आमच्याबरोबर आजूबाजूची मोठी माणसंही आरतीला येऊ लागली. आमचा गूळ-शेंगदाण्याचा प्रसाद आमचा गणपती बाप्पा गोड मानून घेऊ लागला.
नंतर मुंबईला आल्यानंतर मुलाच्या हट्टामुळे परत गणपती बाप्पाचे आमच्या घरी आगमन होऊ लागले ते आजपर्यंत... या आदीस्वरूप गणरायाचे आगमनच मुळात खूप उत्साह निर्माण करते... गणेशाच्या तत्त्वाला समजून घेतलं तरच त्याचं खरं रूप चित्तपटलावर साकार होऊ शकतं. मानवी जीवनाला सकस करणाऱ्या अनेक गोष्टी आहेत. त्या सर्वांशी गणेशतत्त्व जोडलेलं आहे असं मला वाटतं. म्हणजे उदा. गणेश ही प्रेरणा देणारी देवता आहे. ही प्रेरणाच जगण्याला सकारात्मक ऊर्जा देते. त्याचबरोबर बुद्धीची देवताही आहे. बुद्धी ही मानवाची सर्वात मोठी शक्ती आहे. तो विविध कलांचा अधिपती आहे. गणपतीचं एक रूप चिंतामणी असं आहे, म्हणजे तो माणसाच्या चिंता दूर करतो. चिंतामणीवर नितांत श्रद्धा ठेवली की आपोआपच चिंता दूर होते. म्हणून हे तत्त्वही अंगीकरायला हवं. हा गणनायक आहे. सगळ्यांना बरोबर घेऊन पुढे जाण्याची कुवत निर्माण करण्याचे कामही गणनायकाचेच. त्याची कृपा झाल्याशिवाय शक्य होत नाही. अगदी गणेश पुराणातही घरोघरी गणपती विराजमान झाल्याचे दाखले आढळतात. याचं कारण म्हणजे त्या काळातील लोकांनी गणपतीचे तत्त्व अंगीकारले होते.
गणपतीचे बाह्यरूप आकर्षक आहे ते पाहता पाहता आपण स्वतःत हरवून जातो. गणपतीचे स्वरूप आणि गणपती तत्त्व हे अन्य देवतांपेक्षा भिन्न असल्याचे आपल्याला दिसून येते. महादेव-पार्वतीचा पुत्र म्हणून परिचित असलेल्या गणपतीला ब्रह्मतत्त्वही मानण्यात आले आहे. काही ठिकाणी गणपती हाच ब्रह्म, विष्णू, महेश, इंद्र, सूर्य, चंद्र आहे असे मानले जाते. गणपतीचे वाहन मूषक आहे. एकूण गणपतीशी संबंधित गोष्टी विशेष आहेत. गणपतीच्या या स्वरूपामागे गहन अर्थ असल्याचे सांगितले जाते. गणपतीचे तत्त्व आणि गणपतीच्या स्वरूपाविषयी जाणून घेतल्यानंतर ते कवितेतून असे व्यक्त झाले. माझ्या कवितेत साकार झालेले गणपतीचे रूप विचारांना दिशा देणारे असे आहे.
