मुंबई : जन्माष्टमीच्या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाला ५६ पदार्थांचा नैवेद्य, म्हणजेच 'छप्पन भोग' अर्पण करण्याची परंपरा आहे. परंतु, श्रीकृष्णाला ५६ पदार्थच का अर्पण केले जातात, यामागे एक सुंदर आणि रंजक कथा आहे.
इंद्रदेवाचा अहंकार आणि गोवर्धन पर्वताची कथा
फार पूर्वी, गोकुळवासी इंद्रदेवाला प्रसन्न करण्यासाठी दरवर्षी एका मोठ्या यज्ञाचे आयोजन करत असत. भगवान श्रीकृष्णाने, जे लहान होते, तेव्हापासूनच लोकांना या यज्ञाचे कारण विचारले. त्यांनी सांगितले की इंद्रदेव प्रसन्न झाल्यास पाऊस पडेल आणि पिके चांगली येतील.
श्रीकृष्णाने लोकांना समजावले की इंद्रदेव नाही, तर गोवर्धन पर्वत आहे, ज्याच्यामुळे आपल्या गाईंना चारा मिळतो आणि पाऊस पडतो. त्यामुळे इंद्रदेवाची पूजा करण्याऐवजी गोवर्धन पर्वताची पूजा करणे योग्य आहे. गोकुळवासियांनी श्रीकृष्णाचे ऐकून गोवर्धन पर्वताची पूजा केली आणि नैवेद्य अर्पण केला.
५६ पदार्थांचा नैवेद्य का?
आपला अपमान झाल्याचे पाहून इंद्रदेव खूप संतप्त झाले. त्यांनी गोकुळात मुसळधार पाऊस पाडला, ज्यामुळे संपूर्ण गोकुळ पाण्याखाली बुडण्याची शक्यता निर्माण झाली. तेव्हा श्रीकृष्णाने आपल्या एका बोटावर गोवर्धन पर्वत उचलून घेतला आणि सर्व गोकुळवासियांना पर्वताखाली आश्रय दिला.
श्रीकृष्णाने सलग सात दिवस आणि सात रात्रीपर्यंत तो पर्वत उचलून धरला. या काळात गोकुळवासीयांनी अन्न-पाणी घेतले नाही, कारण ते सुरक्षित ठिकाणी होते. आठव्या दिवशी जेव्हा पाऊस थांबला, तेव्हा गोकुळवासियांना हे लक्षात आले की कृष्णाने सात दिवसांपासून काहीही खाल्लेले नाही.
त्यामुळे, गोकुळवासीयांनी कृष्णाच्या आठ दिवसांच्या उपवासाची भरपाई करण्यासाठी त्याला आठ दिवसांचे जेवण अर्पण केले. एका दिवसात ८ वेळा जेवण केले जाते, म्हणून ८ गुणिले ७ बरोबर ५६ पदार्थ तयार करून ते श्रीकृष्णाला अर्पण करण्यात आले. तेव्हापासून, जन्माष्टमीच्या दिवशी श्रीकृष्णाला ५६ पदार्थांचा 'छप्पन भोग' अर्पण करण्याची परंपरा सुरू झाली.
या कथेमुळेच जन्माष्टमीच्या दिवशी श्रीकृष्णाला विविध प्रकारचे पदार्थ अर्पण करून त्यांच्याप्रती आदर आणि प्रेम व्यक्त केले जाते.
