लेखक: राजेश नारायण कचवे, चीफ बिझनेस ऑफिसर– स्टुडंट लेंडिंग इंटरनॅशनल बिझनेस, अवान्स फायनान्शियल सर्व्हिसेस लिमिटेड
जेन झी (Gen Z) - सुमारे १९९७ ते २०१२ दरम्यान जन्मलेली आता बहुतांश भारतातील उच्च शिक्षण इच्छुकांपैकी आहेत, मग ते देशात शिक्षण घेत असतील किंवा परदेशात. ही पिढी त्यांच्या शैक्षणिक आणि आर्थिक प्रवासात उच्च पातळीची स्पष्टता, उद्देश आ णि दीर्घकालीन नियोजनासह पुढे जात आहे. त्यांच्यासाठी, शैक्षणिक कर्ज घेणे हे केवळ शिकवणीसाठी निधी देण्याबद्दल नाही तर ते आर्थिक स्वातंत्र्य निर्माण करण्याच्या आणि त्यांच्या आयुष्याच्या सुरुवातीच्या उमेदीच्या काळात क्रेडिट फूटप्रिंट प्रस्थापित करण्या च्या दिशेने एक पाऊल आहे. Gen Z शैक्षणिक कर्ज कसे समजले जाते आणि परतफेड कसे केले जाते यासाठी पारदर्शकता, सुलभता आणि डिजिटल सोयीला अधिक प्राधान्य देऊन तेच विद्यार्थी कर्जांला त्यांच्या शैक्षणिक आणि करिअर ध्येयांना समर्थन देणारे ए क धोरणात्मक साधन (strategic tool) म्हणून पाहतात. या नवीन पिढीच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी, शिक्षण-केंद्रित कर्जदाते देखील (Education Focused Lenders) डिजिटलायजेशनचा विचार करत मूळ पिढीच्या अपेक्षा पूर्ण करण्यासाठी ते विकसित होत आहेत.
Gen Z ची मानसिकता: ऋण-अभिमुख आणि आर्थिकदृष्ट्या जागरूक
अनेक Gen Z विद्यार्थ्यांसाठी, शैक्षणिक कर्ज हे क्रेडिट इकोसिस्टममध्ये त्यांचे पहिले औपचारिक पाऊल आहे. या वयोगटातील विद्यार्थ्यांना परतफेडीचे वर्तन हे त्यांच्या क्रेडिट स्कोअरवर कसा परिणाम करू शकते याची जाणीव करून देते. परिणामी, ते भविष्या तील आर्थिक संधींवर त्याचा परिणाम ओळखून अधिक सावधगिरीने आणि जबाबदारीने क्रेडिट वापराकडे पाहत आहेत. ही वाढती जागरूकता माहितीपूर्ण व्हिडिओ, फायनान्स पॉडकास्ट आणि ऑनलाइन समुदायांसह डिजिटल सामग्रीच्या सहज प्रवेशामुळे आ णखी वाढत आहे. हे प्लॅटफॉर्म विद्यार्थ्यांना कर्जाच्या अटी, मोरेटोरियम कालावधी, व्याज जमा, ईएमआय संरचना आणि क्रेडिट आरोग्य यासारख्या प्रमुख आर्थिक संकल्पना समजून घेण्यास मदत करत आहेत.
स्वतंत्रपणे शिकण्याव्यतिरिक्त, अनेक Gen Z विद्यार्थी त्यांच्या जबाबदाऱ्या व्यवस्थापित करण्यासाठी डिजिटल आर्थिक साधनांचा देखील वापर करत आहेत. यूपीआय ऑटो-डेबिट, कर्ज ट्रॅकिंग डॅशबोर्ड, ईएमआय कॅल्क्युलेटर आणि बजेटिंग अँप्समधून,डिजिटल पद्धतीचे परिपालन त्यांना संघटित आणि व्यस्त राहण्यास मदत करत आहेत.हा तंत्रज्ञान संचलित स्वयं-व्यवस्थापित दृष्टिकोन एक व्यापक बदल त्यांचे भावविश्व प्रतिबिंबित करतो. आजचे कर्जदार विद्यार्थी वाढत्या प्रमाणात माहितीपूर्ण आणि सक्रिय आहेत आणि त्यांच्या शैक्षणिक कर्ज प्रवासात डिजिटल-प्रथम अनुभवाची अपेक्षा करतात.
परतफेडीची संरचना आणि विद्यार्थ्यांच्या उत्पन्नाच्या प्रवाहात वाढ
अनेक नवीन काळातील शिक्षण-केंद्रित कर्जदाते लवचिक परतफेडीची (Flexible Repayment) संरचना (Structure) उपलब्ध करून देतात. ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या अभ्यासक्रमादरम्यान आणि पूर्ण समतुल्य मासिक हप्ते (EMI) सुरू होण्यापूर्वीच्या मोरे टोरियम कालावधीत साधे व्याज (SI) किंवा आंशिक व्याज (PI) पेमेंट निवडण्याची परवानगी मिळते. ही वैशिष्ट्ये विद्यार्थ्यांना हळूहळू परतफेडीच्या सवयी तयार करण्यास मदत करण्यासाठी डिझाइन केली आहेत,(विशेषत: मोरेटोरियम कालावधीतही व्याज ज मा होत असल्याने) त्याच वेळी, Gen Z त्यांच्या शैक्षणिक प्रवासादरम्यान विविध उत्पन्नाच्या संधी शोधत आहे, जसे की इंटर्नशिप, पार्ट टाइम नोकरी, शिकवणी घेणे आणि फ्रीलांस काम, तसेच डिजिटल कॉन्टेंट क्रिएशन सारखे नवीन मार्ग. गिग अर्थव्यवस्थेच्या वा ढीतून संभावित हे उत्पन्नाचे स्रोत विद्यार्थ्यांना दैनंदिन खर्च व्यवस्थापित करण्यास मदत करू शकतात आणि काही प्रकरणांमध्ये, लवकर कर्ज परतफेडीसाठी योगदान देऊ शकतात. हा विकसित होणारा ट्रेंड आर्थिक नियोजनासाठी अधिक सक्रिय दृष्टिकोन प्रति बिंबित करतो, जिथे विद्यार्थी केवळ त्यांच्या शिक्षणासाठी कर्ज घेण्यावर अवलंबून नसतात तर त्यांच्या जीवनशैलीला समर्थन देण्यासाठी आणि त्यांच्या अभ्यासासोबत त्यांच्या जबाबदाऱ्या व्यवस्थापित करण्यासाठी उत्पन्न निर्माण करणाऱ्या धोरणांचा देखील समावेश करतात.
या बदलत्या कर्जदार प्रोफाइलला प्रतिसाद म्हणून,कर्ज देणारे Gen Z च्या डिजिटल-फर्स्ट अपेक्षांशी कसे जुळवून घेत आहेत तसेच शिक्षण-केंद्रित वित्तीय कंपन्या कर्ज देण्याचा अनुभवही बदलत आहेत. ते आता केवळ कर्ज वितरणावर लक्ष केंद्रित करत नाहीत तर लवचिक,डिजिटल-फर्स्ट आणि विद्यार्थी-केंद्रित परिसंस्था (Ecosystem) तयार करत आहेत.ऑनलाइन कर्ज डॅशबोर्ड, व्हॉट्सॲप-आधारित सुविधा, मोबाइल-रिस्पॉन्सिव्ह प्लॅटफॉर्म आणि रिअल-टाइम सूचना यासारख्या वैशिष्ट्यांसह, वर्धित डिजिटल पाया भूत सुविधा या परिवर्तनाला चालना देत आहेत. या क्षमता निर्माण करण्यासाठी, नवीन काळातील कर्ज देणारे विशेष प्लॅटफॉर्मसह भागीदारी करत आहेत जे परतफेड प्रवास सुलभ करतात, क्लाउड-आधारित दस्तऐवज अपलोड सक्षम करतात आणि संपूर्ण कर्ज अर्ज प्रक्रिया सोपी करतात. या नवकल्पनांमुळे Gen Z विद्यार्थ्यांना कर्जाच्या जीवनचक्राच्या (Lifecycle) प्रत्येक टप्प्यावर सहजतेने सहभागी होता येते.
Gen Z डिजिटल-फर्स्ट अनुभव पसंत करत असले तरी, ते अजूनही मानवी समर्थनाला महत्त्व देतात, विशेषतः जेव्हा त्यांना प्रश्न असतात किंवा अर्ज प्रक्रियेदरम्यान गोंधळ येतो. ही गरज पूर्ण करण्यासाठी, कर्ज देणाऱ्या कंपन्यांनी एक भौतिक पद्धत स्वीकारला आ हे जो वैयक्तिकृत मदतीसह डिजिटल सोयीचे (Convenience) मिश्रण करतो. यामुळे विद्यार्थ्यांना कर्ज वाटपापूर्वी, कर्ज वाटपाच्या दरम्यान आणि कर्ज परतफेडीच्या संपूर्ण टप्प्यात त्यांना सातत्यपूर्ण पाठिंबा मिळेल याची खात्री देतो. ज्यामुळे पुढील पिढीतील वि द्यार्थी कर्जदारांना आर्थिक सेवा कशा दिल्या जातात यामध्ये एक महत्त्वपूर्ण बदल घडून येतो.
शैक्षणिक वित्तपुरवठा क्षेत्र विकसित होत असताना, Gen Z निष्क्रिय कर्जदार (Passive Borrowers) म्हणून नव्हे तर त्यांच्या आर्थिक प्रवासात माहितीपूर्ण सहभागी म्हणून त्यांच्याशी संवाद साधत आहे. तंत्रज्ञानाविषयीची त्यांची सहजता आणि क्रेडिट डायनॅमिक्स ची वाढती समज यामुळे कर्ज उत्पादनांसह अधिक संरचित, डेटा आधारित परस्परसंवाद साधणे शक्य होत. प्रतिसादात, कर्ज देणारे त्यांच्या सेवा या अपेक्षांशी जुळवून घेत आहेत.प्रक्रिया सुव्यवस्थित करणे, रिअल-टाइम दृश्यमानता (Visibility) प्रदान करणे आ णि केवळ वितरणाव्यतिरिक्त सतत गुंतवणूकीला समर्थन देणारी साधने तयार करणे. हे बदल वर्तणुकीच्या ट्रेंडच्या पलीकडे विस्तारत आहेत. ते विद्यार्थी-केंद्रित आर्थिक परिसंस्थेकडे व्यापक संक्रमण (Transformation) प्रतिबिंबित करते, जिथे माहितीपूर्ण निर्ण य घेणे, डिजिटल सक्षमीकरण आणि दीर्घकालीन क्रेडिट नियोजन एकत्रितपणे कार्य करतात.
