जुळी गर्भधारणा आणि त्यातील आव्हाने

स्त्री आरोग्य : डॉ. स्नेहल पाटील

गर्भधारणा ही स्त्रीच्या आयुष्यातील एक विशेष टप्पा असतो. यामध्ये जुळी बाळ होणे म्हणजेच ‘मल्टिपल प्रेग्नंसी’ हा आणखी एक जटिल आणि लक्ष देण्याजोगा प्रकार आहे. सामान्यतः एका गरोदरपणात एकच भ्रूण वाढत असतो, पण काही वेळा दोन किंवा अधिक भ्रूण एकत्र विकसित होतात. जुळं किंवा त्याहून अधिक बाळं होणे हे नैसर्गिक किंवा उपचारांमुळे (जसे की IUI किंवा IVF) शक्य होते. जुळी गर्भधारणा ही एक ‘हाय रिस्क प्रेग्नंसी’ मानली जाते.

जुळी गर्भधारणेची कारणे
- उमेद वाढवणारी औषधे (Ovulation-inducing drugs): ही औषधे अंडी तयार करण्याची प्रक्रिया वाढवतात, त्यामुळे एकापेक्षा अधिक अंडी तयार होऊ शकतात.
- इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF): यात अनेक भ्रूण गर्भाशयात टाकले जातात, त्यामुळे जुळे किंवा त्याहून अधिक गर्भ होण्याची शक्यता वाढते.
- वय आणि अनुवांशिकता: ३० वर्षांपेक्षा अधिक वयात आणि कुटुंबात जुळं होण्याचा इतिहास असल्यास शक्यता वाढते.

जुळी गर्भधारणेतील शारीरिक आव्हाने
१. उलट्या व मळमळ वाढणे
जुळं असल्याने गर्भस्रावाची पातळी अधिक असते. त्यामुळे मळमळ, उलट्या आणि अशक्तपणा जास्त प्रमाणात जाणवतो.
२. अत्याधिक वजन वाढ
सामान्य गर्भधारणेपेक्षा वजन अधिक प्रमाणात वाढते. यामुळे पाठदुखी, सांधेदुखी आणि चालण्यात अडचणी निर्माण होतात.
३. हाय ब्लडप्रेशर (गेस्टेशनल हायपरटेन्शन)
जुळी प्रेग्नंसीमध्ये प्रीक्लॅम्प्सिया होण्याचा धोका दुप्पट होतो. त्यामुळे डॉक्टरांनी रक्तदाबावर सतत लक्ष ठेवणे गरजेचे असते.
४. गेस्टेशनल डायबेटीस
मधुमेह होण्याची शक्यता अधिक असल्याने वेळोवेळी ब्लड शुगर तपासणे आवश्यक असते.
५. लवकर प्रसूतीचा धोका
(Preterm labor)

जुळी गरोदरपणात ३७ आठवड्यांपूर्वीच प्रसूती होण्याची शक्यता अधिक असते. त्यामुळे नवजात बालकांना NICU मध्ये ठेवावे लागते.
मानसिक आणि भावनिक आव्हाने
भीती व चिंता : बाळे आरोग्यदायी वाढतील की नाही, लवकर डिलिव्हरी होईल का, बाळांचे वजन योग्य असेल का, अशा अनेक चिंता आईला सतावत असतात.
भावनिक अस्थिरता : हार्मोनल बदलांमुळे तणाव, चिडचिड आणि नैराश्याची भावना अधिक जाणवते.
वैद्यकीय आव्हाने
१. अॅनिमिया (रक्तअल्पता)
दोन बाळांची वाढ होत असल्याने शरीरातील लोहाची गरज वाढते. त्यामुळे अॅनिमिया होण्याचा धोका जास्त असतो.
२. प्लेसेंटा संबंधित गुंतागूंत
प्लेसेंटा प्रिव्हिया किंवा अ‍ॅब्रप्शन सारख्या समस्यांचा धोका वाढतो.
३. डिलिव्हरीची गुंतागूंत
जुळं असल्याने सामान्य प्रसूती शक्य नसेल, तर सिझेरियन करावी लागते. कधी कधी एक बाळ नॉर्मल डिलिव्हरीने आणि दुसरे सिझेरियननेही होते.
जुळ्या गर्भधारणेची निगा राखताना
घ्यावयाची काळजी
नियमित तपासण्या : सोनोग्राफी, रक्ताचे तपासण्या वेळेवर करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
संतुलित आहार : प्रोटीन, लोह, कॅल्शियम यांचा योग्य समावेश असावा.
पुरेशी विश्रांती : शरीरावर ताण येऊ नये म्हणून भरपूर झोप आणि आराम घेणे आवश्यक आहे.
डॉक्टरांचा सल्ला वेळोवेळी घेणे : त्रास जाणवताच तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.

निष्कर्ष
जुळी गर्भधारणा ही एक अद्भुत अनुभव असला तरी त्यात अनेक वैद्यकीय आणि मानसिक आव्हाने असतात. त्यामुळे जुळ्या गर्भधारणेच्या काळात योग्य वैद्यकीय देखरेख, आहार, विश्रांती आणि भावनिक आधार आवश्यक आहे. डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनाने व संपूर्ण काळजीने अशी गर्भधारणा यशस्वी आणि सुरक्षितपणे पूर्ण करता येते. आई आणि बाळांची सुरक्षितता हेच यामधील मुख्य उद्दिष्ट असते.