नॉस्टॅल्जिया : श्रीनिवास बेलसरे
आजच्या जागतिकीकरणाच्या युगात, आंतरराष्ट्रीय विवाह यात नवीन काही उरलेले नाही. इंटरनेट, शिक्षण, व्यवसाय आणि पर्यटनाच्या माध्यमातून विविध देशांतील लोक एकमेकांच्या संपर्कात येत आहेत. या मैत्रीचं रूपांतर अनेकदा प्रेमात होतं आणि परिणामी आंतरराष्ट्रीय विवाह ही संकल्पना सामान्य होत चालली आहे. मात्र हे विवाह केवळ दोन व्यक्तींमधले नसतात, तर दोन वेगळ्या संस्कृती, परंपरा, भाषा आणि जीवनपद्धती यांचं एकत्रीकरण असतं.
प्रेमाला कोणतीही सीमा नसते. ना देशाची, ना धर्माची, ना वर्णाची. जेव्हा दोन माणसं एकमेकांवर प्रेम करतात, तेव्हा ते त्यांच्या भौगोलिक किंवा सांस्कृतिक पार्श्वभूमीबद्दल विचार करत नाहीत. सोशल मीडिया, परदेशी शिक्षण, जागतिक कंपन्यांतील नोकऱ्या यामुळे तरुण पिढी एकमेकांना भेटते आणि जवळ येते. परिणामी, जिथे कधीही भेट होण्याची शक्यता नव्हती, तिथेही नाती तयार होतात.
आंतरराष्ट्रीय विवाहानंतर व्हिसा, परवानग्या, नागरिकत्व अशा अनेक कागदोपत्री प्रक्रिया कठीण असू शकतात. या गोष्टी थकवणाऱ्या व वेळखाऊ असतात. अमेरिकेत सुमारे दहा टक्के विवाह परदेशी जोडीदारांसोबत होतात. युरोप, कोरिया, जपान तसेच भारतातही महानगरांमध्ये ही संकल्पना हळूहळू रूढ होत आहे. पूर्वी जाती-पंथांमध्येच विवाह होणे मान्य होते. आता मात्र समान विचारसरणी, करिअर, जीवनशैली आणि भावनिक समज या गोष्टी अधिक महत्त्वाच्या मानल्या जात आहेत. आंतरराष्ट्रीय विवाहामध्ये दोन वेगळ्या संस्कृती एकत्र येतात. जसं की एक भारतीय तरुणी जर अमेरिकन व्यक्तीशी विवाह करते, तर ती दोन्ही संस्कृतींचा स्वीकार करते. भारतीय पारंपरिक मूल्यं आणि पाश्चात्य स्वातंत्र्य व विचारसरणी. हे मिश्रण कधी सुंदर रंग तयार करतं, तर कधी संघर्षही. सण, उत्सव, अन्न, भाषा, पोशाख, सामाजिक शिष्टाचार या सर्व गोष्टींमध्ये फरक असतो. पण जेव्हा दोघंही एकमेकांचा आदर करतात आणि समजून घेतात, तेव्हा हे वैविध्य नातं समृद्ध करतं. काही जोडपी भाजीपाला, मसाल्याची तीव्रता, क्रिकेट विरुद्ध फुटबॉल आणि दिवाळी ते नाताळपर्यंत सगळे विषय आनंदाने एकत्र साजरे करत एकमेकांना समजून घेऊन करतात.
काही वेळा विवाहांमध्ये अनेक अडथळे येतात. सर्वप्रथम, भाषा हा मोठा अडथळा असू शकतो. दोघांमध्ये संवाद स्पष्ट नसेल, तर गैरसमज निर्माण होतात. दुसरं म्हणजे कुटुंबाचा स्वीकार. अनेक वेळा घरच्यांना दुसऱ्या देशातील, वेगळ्या धर्म किंवा वंशातील जोडीदार स्वीकारणं कठीण जातं. तिसरं म्हणजे कायदेशीर प्रक्रिया - विविध देशांचे विवाहाचे कायदे, व्हिसा, नागरिकत्व आदी गोष्टी आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे वैचारिक व जीवनशैलीतील फरक.
इटलीची लिझा व भारतीय रमेश यांचा आंतरराष्ट्रीय प्रेमविवाह झाला. दोघांनी इटलीमध्ये स्थिरस्थावर होण्याचे ठरविले. त्यांचा पहिला दिवाळसण साजरा करण्यासाठी रमेशचे आई-वडील इटलीला आले. रमेशने मोठ्या हौसेने पणत्या खरेदी केल्या. तसेच त्याने दिवाळीला आपल्या मित्र-मंडळींना निमंत्रित केले. पणत्या टेबलवर ठेवून तो मित्र-मंडळींच्या सरबराईत गुंतला. तेवढ्यात लिझाने पणत्यांना ‘डेझर्ट बाऊल्स’ समजून त्यात गुलाबजाम वाढले आणि सर्वांना देऊ लागली. सर्वांनी पणत्यांमधून गुलाबजामूनचा आस्वाद घेतला. मित्र-मंडळी गेल्यावर रमेशने तिला पणत्या कशासाठी वापरतात ते सांगितले. अजूनही दोघांना ही गंमत आठवून हसू येते.
आंतरराष्ट्रीय विवाहामुळे व्यक्तीला नवीन संस्कृती अनुभवता येते. विविध पार्श्वभूमी असलेल्या लोकांसोबत राहिल्यामुळे सहानुभूती, सहिष्णुता व समज वाढते. अशा जोडप्यांची मुलेही बहुभाषिक व बहुसंस्कृती ज्ञान घेऊन मोठी होतात. त्यांचा दृष्टिकोनही अधिक जागतिक व समजूतदार असतो. एकमेकांच्या पारंपरिक मूल्यांमध्ये समरस होण्यासाठी संयम, संवाद व समजूतदारपणा आवश्यक असतो, जो दोघांनाही मानसिक व बौद्धिक पातळीवर घडवतो. त्यांच्या नात्यात आत्मसन्मान, खुला संवाद व परस्पर आदर अधिक असतो.
पश्चिमेकडील देशांमध्ये वैयक्तिक स्वातंत्र्याला खूप महत्त्व असतं, तर भारतात कुटुंबप्रणाली आणि सामूहिक निर्णयांना अधिक मान दिला जातो. या फरकांमुळे सुरुवातीला संघर्ष होऊ शकतो, पण जर संवाद आणि समजूतदारपणा असेल, तर सगळं शक्य होतं. आंतरराष्ट्रीय विवाहातून जन्मलेली मुलं म्हणजे दोन संस्कृतींचं सुंदर मिश्रण असतात. त्यांना दोन वेगवेगळ्या भाषा, सण, खाद्यसंस्कृती आणि दृष्टिकोन मिळतात. ही मुले अधिक सहिष्णू, खुल्या विचारांची आणि बहुभाषिक असतात. मात्र, त्यांच्यात “मी कोण?” हा प्रश्नही निर्माण होतो. एकाच वेळी दोन्ही संस्कृती स्वीकारण्याची प्रक्रिया त्यांच्यासाठी थोडी गोंधळवाणीही ठरू शकते. पालकांनी त्यांना दोन्ही बाजू समजावून सांगणं आणि त्यांच्या ओळखीचा विकास होण्यासाठी साथ देणं आवश्यक ठरतं.
भारतात अजूनही आंतरजातीय किंवा आंतरधर्मीय विवाह पूर्णपणे स्वीकारले गेलेले नाहीत, तिथे आंतरराष्ट्रीय विवाहांकडे अजूनही कुतूहल किंवा संशयाच्या नजरेने पाहिलं जातं. काही वेळा तर अशा विवाहांबाबत चुकीचे समज आणि पूर्वग्रह असतात - जसं की “विदेशी व्यक्तींनी भारतात फसवणूक केली,” किंवा “परदेशी जीवनशैलीत भारतीय स्त्रिया टिकत नाहीत.” हे सगळं समाजाच्या अनुभवावर आणि माध्यमांमधून पसरलेल्या गोष्टींवर आधारित असतं.
मात्र याच वेळी, प्रसिद्ध लोकांचे आंतरराष्ट्रीय विवाह समाजासाठी आदर्श ठरत आहेत. जसे की प्रियंका चोप्रा-निक जोन्स.
आंतरराष्ट्रीय विवाह म्हणजे केवळ दोन देशांतील माणसांचं प्रेम नसून, तो एक सामाजिक बदलाचं प्रतीक आहे. हा स्वीकार, सहिष्णुता आणि समृद्धीसाठी एक पाऊल आहे. जिथे एकमेकांच्या भिन्नतेला आपलेपणाने सामोरे जाण्याची तयारी आहे, तिथे हे विवाह यशस्वी होतात.
जग खूप झपाट्याने बदलतंय. लोकांचे विचार बदलत आहेत. नात्यांच्या व्याख्याही बदलत आहेत. आंतरराष्ट्रीय विवाह हा त्या बदलाचा भाग आहे. जर प्रेम, संवाद, समजूतदारपणा आणि परस्पर सन्मान असेल, तर देश, धर्म, भाषा हे अडथळे ठरत नाहीत.
शेवटी आंतरराष्ट्रीय विवाह हा केवळ एक वैयक्तिक निर्णय नसतो, तर तो सामाजिक समंजस्यतेचं आणि जागतिक नागरिकत्वाचं प्रतीक ठरतो. यामध्ये प्रेम आहे, संघर्ष आहे, समजूत आहे आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे स्वीकार आहे. विविधतेतून एकता कशी साधता येते याचं हे एक सुंदर उदाहरण आहे.
