मुले मोठी होताना...

आनंदी पालकत्व : डाॅ. स्वाती गानू

टीनएजर्सना वाढवणं जेवढं कठीण तेवढेच टीनएजर होणंही अवघड. असं का बरं? कारण आपल्या टीनएजर्सना हवं असतं असं कुणी ज्याच्यावर ते पूर्ण विश्वास ठेवू शकतील. त्यांना एखाद्या प्रश्नासाठी मार्गदर्शन, सल्ला देणारं आणि त्यांच्या आयुष्यातील काही सुखद, दुःखद क्षण शेअर करायला कुणी विश्वासार्ह हवं असं त्यांना असतं. अगदी त्यांनी केलेली मस्ती, आक्रमकता, उद्धटपणाही त्यांना बोलून दाखवायचा असतो अशा व्यक्तीला जी त्यांना लगेच एखादा शेरा मारणार नाही. पालकांनो, तुम्ही त्यांना आकांक्षाच्या आभाळात उडायला शिकवू शकता पण तुमच्या स्वप्नांच्या विमानात बसून त्यांना उडायची इच्छा नसते. तुम्ही त्यांना स्वप्नं बघायला शिकवू शकता पण तुमची स्वप्नं पाहण्यात त्यांना रस नसतो. कारण त्यांची स्वतःची अशी काही स्वप्नं असतात. या दोघांच्या स्वप्नांच्या संघर्षात मुलांना टीनएजर होणं अवघड होत जातं. पालकांनो, जगावं कसं याचा वस्तुपाठ तुम्ही त्यांना घालून देऊ शकता. पण तुमच्यासारखं आयुष्य त्यांनीही जगावं असा हट्ट तर आपण करत नाही आहोत ना, याचा विचारही करायला हवा नाही तर मुलं गोंधळून जातात.

टीनएजमधल्या मुलांचा शारीरिक, मानसिक, भावनिक, वैचारिक, सामाजिक समज ही अजून पुरेशी तयार झालेली नसते आणि त्यात हा अपेक्षांचा डोंगर. यामुळे ते निर्णय घेऊ शकत नाहीत. मात्र हे सारं वाचून निराश होण्याचं काही कारण नाही. पालकांनो, तुम्ही शिकवलेल्या गोष्टींचे ठसे सतत त्यांच्या स्वप्नांच्या विमानात, आयुष्यात त्यांच्याबरोबर साथसोबत करतच राहणार आहेत. टीनएज मुलं खरं म्हणजे बालपण आणि मोठं होणं या दोन अवस्थांमध्ये अडकून पडतात. तुम्ही जर काळजीपूर्वक बघितलं न् त्यांच्या या मोठ्या होण्याच्या प्रक्रियेकडे तर तुम्हाला कदाचित त्यांच्या या किशोरावस्थेतही शैशवास्थेतलं तुमचं मूल दिसेल. भुताचा मुखवटा, राक्षसाचे शो पाहताना त्यांचं उघडं पडलेलं तोंड आ वासून तो कसा पाहायचा ते आठवेल. चेहऱ्यावर आलेले केस ती कशी मागे सारायची ते आठवेल, झोपताना कसं अंगाचं मुटकुळं करून तो झोपायचा. हे सारं सारं आठवेल. मुलं मोठी होताहेत पण त्या किशोरावस्थेखाली अजूनही मुलाचं बालपण आहेच ना.

टीनएजर होणं खरंच खूप अवघड असतं पालकांनो. सारखे मूड स्विंग्स होत असतात. क्षणात एक्साईटमेंट तर दुसऱ्या क्षणाला निराशा. कधी आनंद तर कधी जेलसी, कधी येतो खूप राग तर कधी असहाय होऊन रडूच येतं. वाटतं एकटेच, एकाकी आहोत आपण तर थोड्या वेळाने स्पेस, प्रायव्हसी हवीशी वाटते. कधी मित्र, पार्ट्या हव्याशा वाटतात तर कधी शांतच राहावं असं वाटतं.

चेहऱ्यावरचा छोटासा पिंपल सुद्धा मुलींना ॲन्क्झायटी देतो. नेमकी बर्थ-डे पार्टी असते आणि आपला चेहरा सौंदर्य गमावून बसला याची अस्वस्थता टीनएज मुलींना योग्य विचार करू देत नाही. आपल्यासाठी ती गोष्ट क्षुल्लक असली तरी त्यांच्याकरिता तो प्रॉब्लेम असतो.

मुलींनी कसं वागावं, बोलावं, अभ्यास कुठे कसा आणि किती वेळ, कधी करायचा, मित्र-मैत्रिणींची निवड, मुव्ही, पार्ट्या, नाईट आऊटस्, ट्यूशन्स, कपडे, पॉकेटमनी या गोष्टींवरून टीनएजर्स आणि पालकांचे सारखे खटके उडत असतात. त्यांचं सारखं मागे लागणं, लेक्चर देणं या वयातील मुलांना अतिशय त्रासदायक आणि कटकटीचं वाटतं.
दहावी, बारावीचे मार्क्स, एन्टरन्स एक्झामरचा परफॉर्मन्स, हवा असलेल्या कोर्स आणि कॉलेजला ॲडमिशन मिळणं, मित्रांबरोबर एकाच ठिकाणी ॲडमिशन मिळावी. मित्रांचा ग्रुप एकसंध राहावा ही इच्छा या सगळ्या दडपणाने टीनएजर्स खूप तणावात असतात. आपल्या करिअरबाबत मनावर खूप जास्त प्रेशर असतं. आपण हा कोर्स पूर्ण करू शकू की नाही. आपली करिअर ग्रोथ नीट होईल ना? याची धास्ती असते म्हणूनही टीनएजर होणं अवघड असतं.

एखादी मुलगी, एखादा मुलगा आवडून जातो. का ते ठाऊक नसतं. पण त्याची आपली मैत्री टिकेल ना? त्याला/ तिला मी आवडत राहीन ना? त्याच्या/ तिच्या फ्रेंडलिस्टमध्ये मी नंबर एकवर असेन ना? आणि या टीनएजर्सचं ब्रेकअप - हुकअप ही तर त्यांच्या आयुष्यातील वादळं असतात. यामध्ये मुलं अक्षरशः उन्मळून पडतात.

मैत्री, मित्रांचा गट, बरे - वाईट, हुशार - मस्तीखोर, श्रीमंत - गरीब सगळेच मित्र - मैत्रिणी टीनएजर्सना हवे असतात. मित्रांची मस्ती, त्यांच्या बरोबर केलेली नौटंकी हे सगळं त्यांच्यासाठी आवश्यक असतं आणि त्याच वेळेला टीनएजर्सचे पालक म्हणून तुम्हाला भीती वाटत असते त्यांच्या संगतीची. दोघांसाठीही हे वय हॅन्डल करायला खरोखरच अवघड असते.

परीक्षेत टॉपर राहण्याचं, मॅक्झिमम पर्सेंटेजचं, ॲकॅडमिक प्रगतीचंही टीनएजर्सना प्रचंड टेन्शन असतं. स्वतःला सिद्ध करणं, आहे त्या स्थानावर टिकून राहणं ही आव्हानं मुलांसाठी कमी कठीण नसतात.

आपल्या बोलण्याने विशेषतः अल्फा टीनएजर्सच्या भाषेने आपल्या विचारांनी, वागण्याने, मतांनी, व्यक्त होण्याच्या पद्धतींनी इतरांना काय वाटेल? याचीही टीनएजर्सना धाकधूक असते.

सगळ्यात जास्त धाक असतो तो पीअर प्रेशरचा. टीनएज मुलांसाठी’ पीअर ग्रुप’ हा अतिशय महत्त्वाचा असतो. या ग्रुपला जोडून राहणं, त्यात स्थान मिळवणं, टिकून राहणं, प्रत्येक ॲक्टिव्हिटीचा भाग होणे. FOMO (Fear Of Missing Out) ची भीतीही असतेच. प्रत्येक सेलिब्रेशनमध्ये आपलं असणं त्यांना आवश्यक वाटतं.
टीनएज मुलांना त्यांच्या या निसरड्या वयात स्वतःला नीट सांभाळता यावं म्हणून काय करता येईल पालकांनो...
१) त्यांच्या या वादळी वयात शांत राहा पण ठामपणाने.
२) संयम हवा. खूप सारा संयम हवा.
३) त्यांचे सर्वांत मोठे चिअरलीडर बना.
४) तुमच्या स्पर्शातून त्यांना आश्वस्त करा.
५) मनापासून, खरोखर त्यांच्या जगण्यासाठी तिथे तुम्ही असायला हवं.
६) त्यांनी मान्य केलं नाही तरी आवश्यक असेल तेव्हा मार्गदर्शन करा.
७) पालकत्व म्हणजे अचूक पालक होणे. ते आपलं ध्येयही नाही. आपल्यासाठी किंवा आपल्या मुलांसाठीही परफेक्शनचा हट्ट नकोच.

उलट या अचूक नसलेल्या जगात एकत्र राहायला शिकणं हे पालकत्व आहे. सगळ्या गोष्टी मनासारख्या अचूक होत नसल्या तरी प्रेमाने एकमेकांची मनं जोडून ठेवणं हे पालकत्व आहे. टीनएजर्स मुलं प्रॉब्लेम नाहीत तर त्यांना स्वतःला प्रॉब्लेम्स आहेत. मुलांना फिक्स करण्यापेक्षा त्यांना प्रॉब्लेम सोडवण्यासाठी मदत करू. त्यांचं भावनिक शोषण होणार नाही तर आपण त्यांच्यासाठी ‘आदर्श’ बनू या. धमक्या देऊन इमोशनल ब्लॅकमेल करण्यापेक्षा त्यांना दिशा दाखवू या. त्यांची शरम बाळगण्यापेक्षा त्यांना पाठिंबा देऊ या. धाकापेक्षा त्यांना प्रोत्साहन देणं सकारात्मक ठरेल. शिक्षेपेक्षा मार्गदर्शन, लेक्चरपेक्षा ऐकून घेऊ या पालकांनो.