उदय पिंगळे
‘फिनटेक’ हा शब्द यापूर्वी बऱ्याचदा वाचनात अथवा कानावर अनेकदा आला असेल. हा शब्द फायनान्स आणि टेक्नॉलॉजी या दोन शब्दांच्या मिश्रणातून तयार झाला आहे. अशा प्रकारे दोन शब्दांतून तयार होणाऱ्या शब्दाला मराठी व्याकरणात ‘संधी’ म्हणतात. ‘संधी’ हा शब्द ‘शक्यता, अवसर, वेळ, अवधी’ अशा अर्थानेही सामान्यपणे वापरला जातो. ‘फिनटेक’ कंपन्या या वित्तीय क्षेत्रांशी संबंधित विविध कार्य हे तंत्रज्ञानामुळे उपलब्ध होणाऱ्या शक्यतांचा अधिकाधिक वापर करतात. उदाहरण द्यायचे झाले तर या कंपन्या अशा प्रकारचे डिजिटल तंत्रज्ञान विकसित करतात ज्यामुळे एका व्यक्तीला दुसऱ्या व्यक्तीकडे एकमेकांना (पी २ पी) पैसे पाठवायचे असतील तर त्याचे खास अॅप्लिकेशन्स बनवले जाईल. त्यामुळे हा व्यवहार सुलभ होईल.
‘फिनटेक’ हा खूप व्यापक शब्द आहे. लोक बँकांना केंद्रित ठेवून त्यांच्या माध्यमातून व्यवहार करतात. यातील काही व्यवहारांसाठी शुल्क आकारणी करण्यात येते. जर असे व्यवहार सुरक्षित, झटपट आणि अत्यंत कमी खर्चात किंवा विनामूल्य झाले तर अधिकाधिक लोक त्याकडे आकर्षित होतील. ते करण्याचे महत्त्वाचे कार्य या कंपन्या करतात. जागतिक फिनटेक उद्योगात आपले स्थान तिसरे आहे.
आज बहुतेक लोकांकडे त्यांच्या मोबाईलमध्ये किमान एक तरी फायनान्शियल अॅप आहे, ज्यामुळे आपले जीवन सुसह्य होण्यास मदत झाली आहे. गुगल पे / पेटीएम यांनी मोठी बाजारपेठ काबीज केली आहे.
अनेक उद्योजक त्यात अधिकाधिक कल्पकता आणून त्यांचे स्टार्टअप उद्योग सुरू करत आहेत. ते स्वतःचे स्थान निर्माण करण्याचा प्रयत्न करतात. त्यास सरकारी प्रोत्साहनही मिळत आहे. अनेक नावीन्यपूर्ण ‘फिनटेक’ कंपन्या व्यवसायवृद्धीस हातभार लावून आपल्या अर्थव्यवस्थेला गती देण्याचे काम करीत आहेत. आपल्या पेमेंट करण्याच्या पद्धतीत आमूलाग्र बदल घडवत असल्याने त्यांचे महत्त्व अधोरेखित होते.
■ फायदे : ग्रामीण भागात आर्थिक सेवा पोहोचवणे, कॅशलेस व्यवहाराला चालना, स्टार्टअप्स आणि मध्य लघू आणि सूक्ष्म उद्योगासाठी फायद्याचे, पारंपरिक बँकिंगला
पूरक सेवा.
■ आव्हाने : नियामक नियमांचे पालन आणि सायबर सुरक्षेचा धोका. सन २०२४ मधील पहिल्या सहामाहीत फंडिंगमध्ये ५९% घट. योग्य टॅलेंट मिळवणे आणि ग्राहक टिकवून ठेवणे हे मोठे प्रश्न.
■ संधी : दुर्लक्षित लोकसंख्येसाठी आर्थिक समावेशाचे दरवाजे खुले, ग्रामीण आणि निमशहरी भागात वाढीची मोठी शक्यता. पूरक वित्त म्हणजे बँकिंग किंवा आर्थिक सेवा थेट. पेमेंट, कर्ज, विमा एकाच छताखाली उपलब्ध.
उदाहरण: फ्लिपकार्टवर खरेदी करताना कर्ज मिळणे. परिणाम: बँकेकडे न जाता व्यवहार पूर्ण. कृत्रिम प्रज्ञेवर आधारित संपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर करून दिला जाणारा गुंतवणुकीचा सल्ला. हा सल्ला वैयक्तिक असेल.
उदाहरण : तुमच्या मासिक खर्चाचा विचार करून म्युच्युअल फंड एसआयपीमध्ये गुंतवणूक करण्याचा सल्ला.
परिणाम: नवशिक्यांसाठी गुंतवणूक सुलभ आणि प्रभावी होण्याची शक्यता. डिजिटल रुपये म्हणजे आरबीआयने जारी केलेला डिजिटल भारतीय रुपया. सध्या मोठ्या कंपन्या व्यवहार करण्यासाठी त्याचा वापर करीत आहेत. भविष्यात हा वापर सार्वत्रिक होईल. परिणाम: जलद, सुरक्षित, सहज शोध घेता येऊ शकेल व्यवहार.
बोलून, सूचना देऊन केले जाणारे व्यवहार म्हणजे आपल्या भाषेत फक्त बोलून व्यवहार.
उदाहरण: ‘मंदारला १००० रुपये त्वरित पाठवा’ अशी सूचना गुगल असिस्टंटला केली असता माझ्या खात्यातील पैसे गुगल पेने मंदारच्या खात्यात त्वरित हस्तांतरित होतील.
परिणाम: ज्येष्ठ नागरिक आणि अल्पशिक्षित व्यक्तींना व्यवहार करण्यासाठी उपयुक्त.
कृषी वित्त व्यवहार म्हणजे शेतकऱ्यांसाठी खास आर्थिक तंत्रज्ञान सेवा. उदाहरण: हवामान अंदाजावर आधारित कर्ज, पीक विमा अॅपवरून.
परिणाम: ग्रामीण भागाचा आर्थिक विकास.
बायोमेट्रिक + ब्लॉकचेन केवायसी म्हणजे फिंगरप्रिंट, डोळा स्कॅन व ब्लॉकचेनद्वारे तपासणी.
परिणाम: फास्ट व फसवणूक-मुक्त ओळख पडताळणी.
ग्राहकांच्या गरजेनुसार विशेष सेवा म्हणजे ग्राहकांच्या विशिष्ट खास गरजा ओळखून त्यानुसार सेवा. उदाहरण: ग्राहकास काही समभाग, म्युच्युअल फंड युनिटस, दीर्घकालीन रोख्यामधील गुंतवणूक प्रदीर्घकाळ ठेवायची असल्यास - ती त्यास मोडताही येणार नाही आणि सुरक्षित राहील अशा पद्धतीने साठवून ठेवता येईल अशी डीजीलॉकर अथवा एन्टिटीलॉकर सदृश्य सुविधा
परिणाम: वारसांसाठी निश्चित सुरक्षित दीर्घकालीन गुंतवणूक करता येणे शक्य.
ही यादी परिपूर्ण नसून यात ग्राहकांच्या विशिष्ट आणि नेमक्या गरजा ओळखून त्यात अनेक गोष्टींची भर घालता येईल. त्यातून फिनटेक निर्मितीत रस असणाऱ्या उद्योजकांना अनेक नावीन्यपूर्ण स्टार्टअप उद्योगात ‘अवसर’ अशा अर्थाने संधी शोधता येणे शक्य आहे.
mgpshikshan@gmail.com