मुंबई : आपल्याला अनेकदा वाटते की छातीत दुखणे, धाप लागणे किंवा थकवा जाणवणे ही हृदयरोगाची लक्षणे आहेत. पण सर्वात धोकादायक गोष्ट म्हणजे, हृदयविकार कोणत्याही लक्षणांशिवायही वाढू शकतो. अनेक लोकांच्या रक्तवाहिन्यांमध्ये अडथळे (ब्लॉकेजेस) असतात, परंतु त्यांना त्याची कल्पनाही नसते. यामुळे अचानक हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो, जो जीवघेणा ठरू शकतो.
रक्तवाहिन्यांमध्ये अडथळे का येतात?
तज्ज्ञांच्या मते, रक्तवाहिन्यांमध्ये 'प्लाक' नावाचा पदार्थ जमा होऊ लागतो. हा पदार्थ रक्तातील चरबी, कोलेस्ट्रॉल आणि इतर घटकांपासून बनलेला असतो, जो हळूहळू रक्तवाहिन्या अरुंद करतो किंवा पूर्णपणे बंद करतो. या प्रक्रियेला एथेरोस्क्लेरोसिस असे म्हणतात. जेव्हा प्लाक जमा होतो, तेव्हा रक्तवाहिन्यांच्या भिंती कडक आणि अरुंद होतात, ज्यामुळे हृदय आणि मेंदूपर्यंत ऑक्सिजनयुक्त रक्ताचा पुरवठा कमी होतो.
अडथळ्यांची प्रमुख कारणे:
- धूम्रपान: धूम्रपान हे रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यासाठी अत्यंत हानिकारक आहे.
- उच्च रक्तदाब: अनियंत्रित रक्तदाब रक्तवाहिन्यांवर ताण निर्माण करतो.
- उच्च कोलेस्ट्रॉल: शरीरातील 'खराब' कोलेस्ट्रॉलची वाढ प्लाक तयार होण्यास मदत करते.
- मधुमेह: मधुमेह रक्तातील साखरेची पातळी वाढवतो, ज्यामुळे रक्तवाहिन्यांचे नुकसान होते.
- लठ्ठपणा: अतिरिक्त वजन हृदय आणि रक्तवाहिन्यांवर अतिरिक्त भार टाकते.
ही प्रक्रिया हळूहळू होत असल्याने अनेकदा कोणतीही दृश्य लक्षणे दिसत नाहीत. शरीर नवीन रक्तवाहिन्या तयार करून (ज्याला कोलॅटरल सर्कुलेशन म्हणतात) या अडथळ्यांना काही प्रमाणात लपवते. यामुळे, अडथळा खूप वाढल्याशिवाय किंवा अचानक धमनी फुटल्याशिवाय व्यक्तीला काहीही जाणवत नाही.
अडथळ्यांची लक्षणे का नसतात?
हृदयाचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे ते स्वतःला परिस्थितीनुसार जुळवून घेते, विशेषतः जेव्हा शरीर विश्रांती घेत असते. जर अडथळा हळूहळू वाढत असेल, तर नवीन मार्गांनी रक्तप्रवाह सुरू राहतो. त्यामुळे व्यक्तीला कोणतीही अडचण जाणवत नाही. पण आतून अडथळा वाढतच राहतो आणि मोठी दुर्घटना घडल्याशिवाय त्याचे निदान होत नाही.
कोणाला जास्त धोका आहे?
पुढील व्यक्तींना हृदयरोगाचा धोका अधिक असतो:
- हृदयविकाराचा कौटुंबिक पूर्वेतिहास असलेले
- ४५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाचे पुरुष
- ५५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या स्त्रिया
- मधुमेह असलेले
- ज्यांना सायलेंट इस्केमिया (हृदयापर्यंत कमी रक्त पोहोचते परंतु वेदना होत नाही) असू शकतो
वेळीच तपासणी केल्यास वाचू शकतो जीव
कोणतीही लक्षणे नसतानाही, स्क्रीनिंग चाचण्या अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत. काही चाचण्या ज्या रक्तवाहिन्यांमधील अडथळा वेळीच पकडू शकतात:
- स्ट्रेस टेस्ट: व्यायाम करताना हृदयाच्या कार्याची तपासणी.
- सीटी अँजिओग्राफी: रक्तवाहिन्यांचे तपशीलवार चित्र मिळवण्यासाठी.
- सोपी अँजिओग्राफी: रक्तवाहिन्यांमध्ये रंग सोडून अडथळे पाहण्यासाठी.
बचाव कसा करायचा?
रक्तवाहिन्या निरोगी ठेवण्यासाठी आणि हृदयविकारापासून दूर राहण्यासाठी खालील गोष्टींचे पालन करा :
- संतुलित आहार: कमी फॅट आणि जास्त फळे, भाज्या आणि संपूर्ण धान्य असलेले अन्न खा.
- नियमित व्यायाम: दररोज काहीतरी शारीरिक हालचाल करा.
- वजन नियंत्रण: आपले वजन नियंत्रणात ठेवा.
- धूम्रपान सोडा: धूम्रपान त्वरित बंद करा.
रक्तदाब आणि कोलेस्ट्रॉल नियंत्रण : नियमित तपासणी करून रक्तदाब आणि कोलेस्ट्रॉल नियंत्रणात ठेवा.
लक्षात ठेवा, वेळेवर निदान झाल्यास जीवनशैलीतील बदल, औषधे आणि आवश्यक उपचारांनी ही स्थिती प्रभावीपणे हाताळता येते आणि तुमचे जीवन वाचू शकते. आपल्या हृदयाचे आरोग्य जपण्यासाठी नियमित तपासणी आणि निरोगी जीवनशैलीचा अवलंब करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
(टीप : वरील सर्व बाबी प्रहार केवळ माहिती म्हणून वाचक-प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवत आहे. ही माहिती केवळ सामान्य माहितीच्या उद्देशाने आहे. हा वैद्यकीय सल्ला, निदान किंवा उपचारांचा पर्याय नाही. अधिक तपशीलांसाठी नेहमी आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. या लेखातील माहितीची अचूकता, विश्वासार्हता किंवा परिणामकारकतेची जबाबदारी प्रहार घेत नाही आणि कोणताही दावा करत नाही.)
