दी लेडी बॉस : अर्चना सोंडे
सरला ठकराल
भारतीय इतिहासात ज्या काळात महिला चूल आणि मूल याच्यापलीकडे जाण्याचा विचार करत नव्हते त्या काळात सरला ठकराल आकाशात झेपावली. आकाशात उडून तिने भारतीय महिलांसाठी विमान वाहतूक क्षेत्रातील स्वप्नांची, करिअरची धावपट्टी निर्माण केली. आज भारतात १,७६७ महिला वैमानिक आहेत. याबाबतीत भारत पहिल्या क्रमांकावर आहे. ही टक्केवारी जागतिक सरासरीपेक्षा दुप्पट आहे. हा पाया १९३६ साली एका महिलेने घातला. या पहिल्या भारतीय महिला वैमानिकाचे नाव आहे सरला ठकराल.
सरलाचा जन्म १९१४ मध्ये नवी दिल्ली येथे एका सुखवस्तू कुटुंबात झाला. शालेय शिक्षणानंतर तिचे लग्न पी. डी. शर्मा या तरुणासोबत झाले. त्यावेळी सरला अवघ्या १६ वर्षांची होती. सरला लाहोर (अविभाजित भारतात) येथे आपल्या सासरी राहण्यासाठी गेली. स्वातंत्र्यपूर्वीचा तो काळ असल्याने भारत-पाकिस्तान फाळणी झाली नव्हती. तिच्या सासरी तब्बल ९ वैमानिक होते. एकप्रकारे ते वैमानिकांचेच कुटुंब होते. तिचे पती शर्मा स्वतः एक कुशल वैमानिक होते. एअरमेल पायलटचा परवाना मिळवणारे ते पहिले भारतीय होते. सरलाचे पती आणि सासरे या दोघांनीही सरला यांना विमान उड्डाणात करिअर करण्यासाठी प्रोत्साहित केले. तिच्या सासऱ्यांनी तिला लाहोर फ्लाइंग क्लबमध्ये दाखल केले. सुनेला पदराआड ठेवणाऱ्या तत्कालिन समाजव्यवस्थेसाठी हा फार मोठा धक्का होता.
सरला साडी नेसून दुहेरी पंख असलेल्या जिप्सी मॉथच्या कॉकपिटमध्ये उतरली आणि विमान उडवणारी पहिली भारतीय महिला म्हणून तिची इतिहासात नोंद झाली. त्यावेळी सरला २१ वर्षांची होती आणि तिला चार वर्षांची मुलगी होती. आठ तास दहा मिनिटांच्या प्रशिक्षणानंतर तिच्या प्रशिक्षकाने तिला एकट्याने उड्डाण करण्यास सांगितले. हे खरंच अविश्वसनीय होते. मात्र सरलाने ते लीलया केले. १००० तासांच्या उड्डाण वेळेस आवश्यक असलेला ‘ए’ परवाना मिळवणारी सरला पहिली भारतीय महिला बनली. तिचे पुढचे ध्येय ‘बी’ परवाना मिळवणे होते, ज्यामुळे तिला व्यावसायिक विमान उडवता येईल.
तथापि, तिच्या आयुष्यात काहीतरी वेगळेच घडणार होते. तिच्या जीवनात ते दुर्दैवी वळण आले. १९३९ मध्ये झालेल्या विमान अपघातात तिचा पाठीराखा, तिचा आधार पती पी. डी. शर्मा यांचे निधन झाले. तिचे अवघे जग हादरले. सरलाला स्वतःला सावरायला थोडा वेळ लागला. पण अखेर तिने तिच्या पतीच्या स्वप्नांच्या मार्गावर चालण्याचा निर्णय घेतला. व्यावसायिक पायलट परवान्यासाठी प्रशिक्षण घेण्यासाठी ती जोधपूरला गेली. यावेळी, दुसरे महायुद्ध तिच्या स्वप्नांच्या मार्गात अडथळा ठरले. युद्ध सुरू झाल्यावर नागरी प्रशिक्षण स्थगित करण्यात आले आणि त्यामुळे तिचे विमानचालन कारकीर्द अचानक संपली.
मात्र प्रतिकूल परिस्थितीला तोंड देऊन हार मानेल अशा कमकुवत मनाची सरला नव्हती. आयुष्यात जेव्हा वाईट काळ आला तेव्हा तिने यशाचे नवीन मार्ग शोधण्याचे धाडस केले. महत्त्वाकांक्षी असतानाही, सरला लाहोरला परतली आणि चित्रकला सुरू केली. तिने मेयो स्कूल ऑफ आर्टसमधून ललित कलांमध्ये पदविका प्राप्त केली. १९४७ साली भारताच्या फाळणीनंतर, सरला तिच्या मुलींसह भारतात परतली. तिची भेट दिल्लीत आर. पी. ठकरालशी झाली, ज्यांच्याशी तिने १९४८ मध्ये लग्न केले.
सरला ठकराल हिने पोशाख, दागिने, डिझाइन करण्याचे काम केले, जे त्या काळातील लोक केवळ परिधान करत नव्हते तर १५ वर्षे कॉटेज एम्पोरियमला पुरवत होते. तिने ब्लॉक प्रिंटिंगचे काम हाती घेतले. सरलाने डिझाइन केलेल्या साड्यांना चांगली मागणी होती. हे देखील १५ वर्षे चालू राहिले. त्यानंतर तिने नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामासाठी डिझाइनिंग करायला सुरुवात केली आणि पुढील अनेक वर्षे ती चित्रकला करत राहिली. वयाच्या ९६ वर्षांपर्यंत ती फिट होती. २००८ मध्ये तिच्या शेवटच्या श्वासापर्यंत अनेक महिलांसाठी प्रेरणा म्हणून काम केले.
२०२१ साली गुगलने तिच्या १०७ व्या वाढदिवशी डूडलद्वारे भारताच्या पहिल्या महिला वैमानिकाच्या अविश्वसनीय कामगिरीचा सन्मान केला. भारतीय महिलांसाठी अवकाश खुलं करणाऱ्या या पहिल्या भारतीय महिला वैमानिकेस सलाम.
