उदय पिंगळे : मुंबई ग्राहक पंचायत
आपले सर्व मार्गाने होणारे उत्पन्न आणि त्यावर भरलेला कर करदात्याने प्रमाणित करणे म्हणजे आयकर विवरणपत्र भरणे. कायद्यानुसार विशिष्ट उत्पन्न अथवा काही अटी पूर्ण करणाऱ्या सर्वांना आयकर विवरणपत्र भरणे सक्तीचे आहे. ज्या करदात्यांना आपले आयकर विवरणपत्र भरताना हिशोब प्रमाणित करावे लागत नाहीत त्यांना सन २०२४-२५ या वर्षाचे आपले आयकर विवरणपत्र दंड न भरता सादर करण्याची अंतिम तारीख ३१ जुलै २०२५ आहे. ज्यांना आयकर कायद्यानुसार हिशोबांना मान्यता घ्यावी लागते त्यांच्यासाठी हीच तारीख ३१ ऑक्टोबर २०२५ आहे. गेले काही वर्षे ३१ जुलै ही मुदत वाढवली गेलेली नाही. त्यामुळे यंदा ती कदाचित वाढवली जाऊ शकते या भ्रमात कोणी राहू नये. मुदतीत विवरण पत्र न भरल्याने दंड द्यावा लागून काही अनेक महत्त्वाच्या आयकर सवलतींवर पाणी सोडावे लागते. तेव्हा आपले विवरणपत्र दिलेल्या मुदतीत भरल्याने दंड वाचतोच, शिवाय करविषयक काही सवलती मिळतात. १ एप्रिल २०२५ पासून आपल्याला दिलेल्या मुदतीत आयकर विवरणपत्र दाखल करता येत असले तरी अनेक तांत्रिक कारणाने ते भरता येत नाही. त्यातील काही कारणे अशी शेवटच्या तिमाहीत मुळातून कापलेला कर हा ज्याने कापला आहे त्याला १५ मे पर्यंत भरता येतो. अनेक कंपन्या तो अगदी शेवटच्या क्षणी भरतात. आपल्या २६AS अथवा AIS वर दिसायला अजून काही दिवस लागू शकतात. आता सर्व करभरणा ऑनलाइन होत असताना हा तपशील दिसण्यात खरं तर एक दिवसाहून अधिक कालावधी लागायला नको. आयकर खात्याने या संदर्भात तातडीने काहितरी करून हा विलंब टाळण्याची गरज आहे.
अनेक कंपन्या आपल्या कर्मचाऱ्यांना त्यांना कायद्याने देणे आवश्यक असा फॉर्म १६ मे अखेर ते अगदी १५ जूनपर्यंत देतात त्यामुळे आपले नक्की उत्पन्न किती, करकपात किती आणि विविध कलमानुसार घेतलेली आयकर सवलत किती ते नक्की समजत नाही. अनेक व्यावसायिक संस्थांचे जमाखर्च तपासून त्याला मान्यता मिळणे आवश्यक असते, असे असले तरीही ज्यांचे करपात्र उत्पन्न विहित मर्यादेहून कमी आहे, ज्यांचा कर मुळातून कापला जात नाही आणि ज्यांना भांडवली नफा या सदराखाली काही उत्पन्न असेल/ नसेल असे करदाते आपले उत्पन्न मोजून ताबडतोब आयकर विवरणपत्र भरू शकतात. आयकर विवरणपत्र दाखल करायचे विविध फॉर्म आहेत. दरवर्षी विभागाकडून त्यात किरकोळ बदल होत असतात. आपण आपल्या कराची मोजणी दोन प्रकारे करू शकतो. त्याचप्रमाणे व्यवसाय उत्पन्न नसेल, तर मोजणी करण्याच्या पद्धतीत सोईनुसार बदल करू शकतो. या शिवाय आयकर विवरणपत्र भरण्यासाठी उपयुक्त गोष्टी जसेकी, पॅन, आधार, पासवर्ड, बँक खाते तपशील, बचत गुंतवणूक केली असल्यास त्याचे तपशील, व्याज प्रमाणपत्र, गृहकर्ज मूद्दल व्याज यांची विभागणी, मेडिक्लेम भरल्याची पावती, मिळालेल्या दिलेल्या भेटवस्तू, क्रेडिट कार्ड व्यवहार, स्थानिक स्वराज्य संस्थेचा भरलेला कर, करमुक्त उत्पन्नाचा तपशील, भागीदारी करार, लीज करार, मोठ्या रकमेच्या व्यवहाराचे तपशील, देणगी दिली असल्यास त्याचा तपशील बोनस, राईट, मर्जर, डीमर्जर, खरेदीविक्रीची बिले या सारखी आपल्या उत्पन्नाच्या संबंधित आवश्यक ती माहिती हाताशी ठेवावी म्हणजे आयत्याक्षणी धावपळ करावी लागत नाही. या आर्थिक वर्षात भांडवली नफा वेगवेगळ्या कार्यकालासाठी वेगवेगळया दराने लागत असल्याने आयटीआर तीनमध्ये त्यांची मोजणी आणि करदेयता वेगवेगळी दाखवावी लागेल. त्याचप्रमाणे १ ऑक्टोबर नंतर शेअर कंपनीने शेअरहोल्डरकडून खरेदी केले असतील, तर मिळालेली रक्कम लाभांश म्हणून आणि मूळ शेअर्स खरेदी करण्यास लागलेली रक्कम भांडवली तोटा म्हणून दाखवावी लागेल. त्याचप्रमाणे एक कोटी रुपयाहून अधिक मालमत्ता आणि दायित्वे असल्यास त्याचाही तपशील द्यावा लागेल त्याप्रमाणे नवीन फॉर्म तयार करण्यात आला असून तो संबंधिताना उपलब्ध आहे. याप्रमाणे फॉर्म भरण्यास आवश्यक तपशील हाताशी असल्यास आयकर विवरणपत्र भरणे सोपे जाते. आपल्याला विवरणपत्र भरता येत नसल्यास तज्ज्ञ व्यक्ती/ संस्था यांची मदत घ्यावी.
अनेकदा आपण जाणकार समजत असलेली व्यक्ती यात जाणकार असतेच असे नाही तेव्हा आपण माहिती असल्यास स्वतः अचूक मोजणी करून द्यावी आणि संबंधित व्यक्तीस समजावून सांगावी त्याने विवरणपत्र दाखल करण्यापूर्वी तपासून आपण पाहावी. अनावधानाने यात संबंधित व्यक्तीकडून चूक झाल्यास त्याची सर्व जबाबदारी करदात्यांवर येते. त्याला दंड होतो याशिवाय मनस्ताप होतो तो वेगळाच. काही व्यावसायिक फर्म यासारख्या सेवा फी आकारून आपल्या ग्राहकांसाठी करीत असतात त्यांची मदत घेता येईल. एवढी पुरेशी काळजी घेऊनही काही जाहीर करायचे राहिले असल्यास विवरणपत्र ३१ डिसेंबरपर्यत (जरी ते मंजूर झालेले असले / नसले तरी) दुरुस्त करता येते.
आपल्याला नेमका कोणता फॉर्म लागेल आणि तो भरण्यासाठी कोणत्या गोष्टी हाताशी ठेवल्या, तर सोयीचे होईल याची माहिती घेऊ या....
आयटीआर १ (सहज) कुणी भरायचा? - करदाते ज्याचे पगार, पेन्शन, व्याज हेच उत्पनाचे साधन आहे, एकूण उत्पन्न ५० लाख रुपयांहून कमी आहे.
आवश्यक कागदपत्रे - फॉर्म १६, बँक खाते उतारा, मुळातून कर कापल्याचे प्रमाणपत्र.
आयटीआर २ - कुणी भरायचा?- तुमचे उत्पन्न ५० लाखांहून कमी आहे, भांडवली नफा, घरभाडे हे तुमच्या उत्पन्नाचा भाग आहेत, परदेशात मालमत्ता आहे किंवा त्यात गुंतवणूक केली आहे.
आवश्यक कागदपत्रे- फॉर्म १६, फॉर्म १६ A, भांडवली नफ्याचा तपशील.
आयटीआर ३- कुणी भरायचा? - पगार व्यवसाय यासह अथवा उत्पन्नाची वेगवेगळी साधने असणारे, स्वतःचा व्यवसाय असणारे, भागीदारीत व्यवसाय करणारे.
आवश्यक कागदपत्रे - व्यवसायचा वार्षिक जमाखर्च, वार्षिक नफातोटा पत्रक मुळातून कापून गेलेल्या कराचे प्रमाणपत्र.
आयटीआर ४ (सुगम) - एवढ्या दुर्बोधित फॉर्मच सुगम नाव ठेवणं हा मोठाच विनोद आहे.
हे कुणी भरायचा? - ₹ ५० लाखांहून कमी उत्पन्न असलेले छोटे व्यावसायिक
आवश्यक कागदपत्रे - बँक खातेउतारा, मुळातून करकपातीचे प्रमाणपत्र.
आयटीआर ५- कुणी भरायचा?- मर्यादित भागीदारी व्यवसाय, प्रोप्रायटर्स, असोसिएशन ऑफ पर्सन, अन्य फर्म ज्याचे उत्पन्न परिशिष्ट ११ नुसार करमुक्त आहे.
आवश्यक कागदपत्रे - व्यवसायाचा वार्षिक जमाखर्च, वार्षिक नफातोटा पत्रक, मुळातून कापून गेलेल्या कराचे प्रमाणपत्र.
आयटीआर ६- कुणी भरायचा?-कोणतीही कंपनी ज्यांचे उत्पन्न परिशिष्ट ११ नुसार करमुक्त नाही.
आवश्यक कागदपत्रे - व्यवसायचा वार्षिक जमाखर्च, वार्षिक नफातोटा पत्रक, मुळातून कापून गेलेल्या कराचे प्रमाणपत्र.
आयटीआर ७ - कुणी भरायचा?-आयकर कायदा १३९ AA/AB/AC/AD मध्ये उल्लेख असलेल्या सर्व व्यक्ती/ संस्था यात प्रामुख्याने राजकीय पक्ष, विश्वस्त संस्था, वैज्ञानिक संशोधन संस्था यांचा समावेश होतो.
आवश्यक कागदपत्रे - आवश्यक असल्यास हिशोब तपासनीसांचा अहवाल, मुळातून कर कपातीचे प्रमाणपत्र.
