Pollution : भारत जगातील ५व्या क्रमांकाचा प्रदूषित देश
Most Polluted Cities in the World : भारतामध्ये वाढते वायू प्रदूषण (Air Pollution) आता जागतिक स्तरावर चिंतेचा विषय बनले आहे. नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या ग्लोबल पॉल्युशन रिपोर्ट २०२४ (Global Pollution Report) नुसार, जगातील २० सर्वाधिक प्रदूषित शहरांपैकी १३ शहरे भारतातील आहेत. ही एक गंभीर बाब असून त्यामुळे भारतीय जनतेच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होत आहेत. विशेष म्हणजे, या यादीत भारताची राजधानी दिल्ली अजूनही जगातील सर्वाधिक प्रदूषित राजधानी असल्याचे स्पष्ट झाले आहे.
जगातील २० सर्वाधिक प्रदूषित शहरांमध्ये भारताचे वर्चस्व
Most Polluted Cities In India : स्विस एअर क्वालिटी टेक्नॉलॉजी कंपनी IQAir ने २०२४ साठी जागतिक एअर क्वालिटी अहवाल (Global Air Quality Report) प्रसिद्ध केला आहे. या अहवालानुसार, जगभरातील २० सर्वाधिक प्रदूषित शहरांपैकी तब्बल १३ शहरे भारतातील आहेत. ही स्थिती देशाच्या पर्यावरणीय धोरणांसाठी आणि जनतेच्या आरोग्यासाठी मोठा इशारा आहे.
Roshni Nadar : ४,२०,००० कोटींच्या कंपनीची सूत्रे सांभाळणारी भारतातील सर्वात श्रीमंत महिला कोण?
Most Polluted Cities In India : भारतातील टॉप १३ प्रदूषित शहरे
IQAir च्या अहवालानुसार, भारतातील खालील १३ शहरे जगातील सर्वाधिक प्रदूषित शहरांमध्ये आहेत.
क्रमांक |
शहर |
राज्य |
स्थिती (प्रदूषण पातळी) |
| १ | बर्निहाट | आसाम | सर्वाधिक प्रदूषित शहर |
| २ | दिल्ली | दिल्ली | सर्वाधिक प्रदूषित राजधानी |
| ३ | मुल्लानपूर | पंजाब | अत्यंत प्रदूषित |
| ४ | फरीदाबाद | हरियाणा | अत्यंत प्रदूषित |
| ५ | लोणी | उत्तर प्रदेश | अत्यंत प्रदूषित |
| ६ | नवी दिल्ली | दिल्ली | उच्च प्रदूषण |
| ७ | गुडगाव | हरियाणा | उच्च प्रदूषण |
| ८ | गंगानगर | राजस्थान | उच्च प्रदूषण |
| ९ | ग्रेटर नोएडा | उत्तर प्रदेश | उच्च प्रदूषण |
| १० | भिवाडी | राजस्थान | उच्च प्रदूषण |
| ११ | मुझफ्फरनगर | उत्तर प्रदेश | उच्च प्रदूषण |
| १२ | हनुमानगड | राजस्थान | उच्च प्रदूषण |
| १३ | नोएडा | उत्तर प्रदेश | उच्च प्रदूषण |
प्रदूषणाची प्रमुख कारणे
✅ वाहनांचा धूर – पेट्रोल आणि डिझेल वाहनांमधून होणारे धूर उत्सर्जन
✅ औद्योगिक उत्सर्जन – कारखान्यांमधून बाहेर पडणारे हानिकारक वायू
✅ शेतीतील पराली जळवणे – शेतांमध्ये कचरा जाळल्यामुळे होणारे वायू प्रदूषण
✅ बांधकाम आणि डेब्रिस – उडणाऱ्या धुळीमुळे होणारे प्रदूषण
✅ फटाके आणि प्लास्टिक जळवणे – उत्सवांदरम्यान होणारे प्रदूषण
प्रदूषणामुळे आरोग्यावर होणारे परिणाम
भारतातील वाढत्या वायू प्रदूषणामुळे नागरिकांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होत आहेत.
🔸 श्वसनाचे विकार – दमा, ब्रॉन्कायटिस आणि न्यूमोनिया
🔸 हृदयविकार – उच्च रक्तदाब, हृदयविकाराचा झटका
🔸 कर्करोग – फुफ्फुसांचा कर्करोग आणि त्वचारोग
🔸 मृत्यू दरात वाढ – दरवर्षी सुमारे १५ लाख मृत्यू PM2.5 प्रदूषणामुळे होतात
लॅन्सेट प्लॅनेटरी हेल्थने केलेल्या अभ्यासानुसार, २००९ ते २०१९ या कालावधीत भारतात दरवर्षी सुमारे १५ लाख मृत्यू हे PM2.5 प्रदूषणाशी संबंधित असल्याचे आढळून आले आहे.
PM2.5 म्हणजे काय?
PM2.5 हे २.५ मायक्रॉनपेक्षा लहान सूक्ष्म प्रदूषक कण आहेत, जे थेट फुफ्फुसांमध्ये प्रवेश करून रक्तप्रवाहात मिसळतात आणि आरोग्यास हानिकारक ठरतात.
दिल्ली अजूनही सर्वाधिक प्रदूषित राजधानी
Global Pollution Report : अहवालानुसार, दिल्ली ही अजूनही जगातील सर्वाधिक प्रदूषित राजधानी असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. दिल्लीतील हवेतील PM2.5 चे प्रमाण १०५ मायक्रोग्राम प्रति घनमीटर इतके असून, हे WHO च्या मानकापेक्षा १० पट अधिक आहे. यामुळे दिल्लीतील हवेचा दर्जा धोकादायक श्रेणीत आहे.
भारत जगातील ५ व्या क्रमांकाचा प्रदूषित देश
- २०२४ च्या अहवालानुसार, भारत जगातील ५ व्या क्रमांकाचा सर्वाधिक प्रदूषित देश ठरला आहे.
- २०२३ मध्ये भारत तिसऱ्या क्रमांकावर होता, मात्र प्रदूषण कमी न झाल्यामुळे देशाचा क्रमांक पाचवा आहे.
- भारताच्या तुलनेत बांगलादेश आणि पाकिस्तान यांची स्थितीही चिंताजनक आहे.
प्रदूषण रोखण्यासाठी उपाययोजना
WHO च्या माजी मुख्य शास्त्रज्ञ आणि आरोग्य मंत्रालयाच्या सल्लागार सौम्या स्वामीनाथन यांनी पुढील उपाय सुचवले आहेत.
✅ वाहनांच्या संख्येवर मर्यादा घालावी
✅ पर्यावरणपूरक इंधनाचा वापर करावा
✅ पेट्रोल आणि डिझेलऐवजी इलेक्ट्रिक वाहनांना प्राधान्य द्यावे
✅ शेतीतील पराली जळवण्यास प्रतिबंध करावा
✅ शहरांमध्ये हरित क्षेत्रे विकसित करावीत
✅ औद्योगिक उत्सर्जनावर कठोर नियंत्रण ठेवावे
सरकारकडून घेतली जाणारी पावले
भारत सरकार आणि राज्य सरकारे प्रदूषण कमी करण्यासाठी खालील उपाययोजना राबवत आहेत.
🔸 राष्ट्रीय स्वच्छ हवा कार्यक्रम (NCAP) – प्रदूषण २०% ते ३०% ने कमी करण्याचे लक्ष्य
🔸 इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी प्रोत्साहन योजना
🔸 शहरांमध्ये वृक्षारोपण मोहीम राबवणे
🔸 पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानाचा अवलंब
भारतातील १३ शहरे जगातील सर्वाधिक प्रदूषित शहरांमध्ये समाविष्ट होणे, (Global Pollution Report) ही देशासाठी गंभीर बाब आहे. गाझियाबाद, दिल्ली आणि बर्निहाट सारखी शहरे प्रदूषणामुळे धोकादायक पातळीवर आहेत. यामुळे आरोग्यावर गंभीर परिणाम होत असून, भविष्यात पर्यावरणीय आणीबाणी निर्माण होऊ शकते. यासाठी नागरिकांनी आणि सरकारने तातडीने कठोर पावले उचलणे आवश्यक आहे.