गर्भाशय मुखाचा कर्करोग (Cervical Cancer) हा स्त्रियांमध्ये आढळणाऱ्या गंभीर आजारांपैकी एक आहे. जागतिक स्तरावर दरवर्षी लाखो स्त्रिया या आजाराला बळी पडतात; परंतु योग्य वेळी तपासणी (Screening) आणि प्रतिबंधात्मक उपाययोजना केल्यास हा कर्करोग टाळता येऊ शकतो. म्हणूनच, प्रत्येक स्त्रीने नियमितपणे गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाची तपासणी करून स्वतःच्या आरोग्याची काळजी घेतली पाहिजे.
‘गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाची कारणे’
हा कर्करोग मुख्यतः ‘ह्युमन पॅपिलोमा व्हायरस (HPV)’ मुळे होतो. हा विषाणू लैंगिक संबंधांद्वारे पसरतो. काही वेळा शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती या विषाणूला नष्ट करू शकते, पण काही प्रकरणांमध्ये तो पेशींमध्ये बदल घडवून आणतो आणि कर्करोगास कारणीभूत ठरतो.
याव्यतिरिक्त, खालील कारणांमुळेही गर्भाशय मुखाचा कर्करोग होऊ शकतो–
१. लवकर वयात लैंगिक संबंध – कमकुवत प्रतिकारशक्तीमुळे संसर्ग होण्याची शक्यता वाढते.
२. धूम्रपान आणि तंबाखूचे सेवन – हे पदार्थ शरीरातील डीएनएमध्ये बदल घडवतात आणि कर्करोगाच्या धोका वाढवतात.
३. एकापेक्षा जास्त लैंगिक साथीदार असणे – यामुळे HPV संसर्गाचा
धोका वाढतो.
४. अनियमित आरोग्य तपासणी – वेळोवेळी तपासणी न केल्यास सुरुवातीच्या टप्प्यावर कर्करोग ओळखता येत नाही.
‘गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाची लक्षणे’
सुरुवातीच्या टप्प्यावर कोणतीही ठोस लक्षणे दिसत नाहीत, त्यामुळे वेळोवेळी तपासणी करणे महत्त्वाचे असते. जेव्हा आजार पुढच्या टप्प्यात जातो, तेव्हा खालील लक्षणे
दिसू शकतात–
१. सहवासानंतर रक्तस्राव होणे.
२. मासिक पाळी दरम्यान अनियमित रक्तस्राव.
३. योनीमार्गातून दुर्गंधीयुक्त स्त्राव येणे.
४. खालील भागात किंवा पाठीत वेदना होणे.
५. लघवी करताना किंवा लैंगिक संबंधांदरम्यान वेदना होणे.
‘गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाची तपासणी (Screening) आणि महत्त्व’
सुदैवाने, हा कर्करोग लवकर शोधता येतो आणि पूर्णतः बरा करता येऊ शकतो. त्यासाठी नियमितपणे ‘पॅप स्मिअर चाचणी (Pap Smear Test) आणि HPV टेस्ट’ करणे गरजेचे आहे.
१. पॅप स्मिअर टेस्ट – या चाचणीत गर्भाशयाच्या मुखातील पेशींचे नमुने घेऊन त्यांचे सूक्ष्मदर्शकाखाली परीक्षण केले जाते. जर कोणत्याही असामान्य पेशी आढळल्या तर पुढील उपचार दिले जातात.
२. HPV टेस्ट – ही चाचणी HPV विषाणूच्या अस्तित्वाची पुष्टी करते. जर विषाणू आढळला, तर स्त्रीला कर्करोग होण्याचा धोका जास्त असतो आणि त्यामुळे पुढील तपासण्या आवश्यक असतात.
३. कोलपोस्कोपी आणि बायोप्सी – जर पॅप स्मिअर चाचणीत काही संशयास्पद बदल आढळले, तर कोलपोस्कोपी किंवा बायोप्सीद्वारे अधिक तपशीलवार चाचणी केली जाते.
गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाचा प्रतिबंध
हा कर्करोग पूर्णतः प्रतिबंधित करता येतो, फक्त योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे.
१. HPV लसीकरण (Vaccination) –
- HPV लस (Gardasil, Cervarix) ९ ते २६ वयोगटातील मुलींना आणि महिलांना दिली जाते.
- या लसीमुळे शरीरात HPV विषाणूविरोधी प्रतिकारशक्ती निर्माण होते आणि संसर्गाचा धोका ९०% पर्यंत कमी होतो.
२. नियमित तपासणी – २१ वर्षांनंतर प्रत्येक महिलेला दर ३ वर्षांनी पॅप स्मिअर चाचणी आणि ३० वर्षांनंतर दर ५ वर्षांनी HPV टेस्ट करावी.
३. सुरक्षित लैंगिक संबंध ठेवणे – कंडोमचा योग्य वापर केल्याने HPV संसर्गाचा धोका कमी होतो.
४. धूम्रपान आणि तंबाखू टाळणे – तंबाखूमुळे कर्करोगाच्या पेशींचा विकास वेगाने होतो, त्यामुळे याचे सेवन टाळावे.
५. संतुलित आहार आणि व्यायाम – निरोगी जीवनशैली, पोषक आहार आणि नियमित व्यायामामुळे शरीराची प्रतिकारशक्ती मजबूत राहते.
निष्कर्ष
गर्भाशय मुखाचा कर्करोग हा महिलांसाठी घातक असला तरी तो पूर्णतः प्रतिबंधित आणि बरा करता येण्यासारखा आहे. वेळेवर तपासणी करून आणि HPV लस घेऊन या कर्करोगापासून संरक्षण करता येते. म्हणून, प्रत्येक महिलेने स्वतःच्या आरोग्याची जबाबदारी घेतली पाहिजे आणि नियमित तपासणी करून स्वतःला आणि आपल्या कुटुंबाला या धोकादायक आजारापासून वाचवावे. आरोग्य हीच खरी संपत्ती आहे!
drsnehalspatil@gmail.com