दी लेडी बॉस – अर्चना सोंडे
खेळण्यांविषयी लहान मुलांना एक वेगळेच आकर्षण असते. अलीकडे मात्र या खेळण्यांची जागा डिजिटल खेळण्यांनी घेतलेली दिसते. ही खेळणी म्हणजे या लहान मुलांची निरागसता होती. जी काळाच्या ओघात लोप पावते की काय अशी भीती वाटते. मात्र लव्हली टॉयजने मुलांमधले हे बालपण जपले. ती निरागसता जपली आहे आणि ते सुद्धा तब्बल तीन दशके. कारण निव्वळ व्यावसायिक नफ्यासाठी खेळणी बनविणे हा या कंपनीचा उद्देश नाही, तर मुलांनी त्यांच्या निरागस बालपणाला जपावं हाच उदात्त हेतू या मागे आहे. हे तत्त्व जपणाऱ्या आणि या तत्त्वालाच आपल्या कंपनीची संस्कृती म्हणून आकार देणाऱ्या या लव्हली टॉयजच्या संचालिका आहेत नीना पानगावकर.
कांतीलाल आणि कमल या गांधी दाम्पत्यांच्या पोटी नीना गांधींचा जन्म झाला. बाबा बजाज कंपनीत कार्यरत होते. १ भाऊ आणि ३ बहिणी असे भावंडांचे छान जग होते. पुढे भाऊ शल्यविशारद झाला, तर नीना यांनी पुण्याच्या मॉडेल कॉलेजमधून स्टॅटिस्टिक्स या विषयातून एमएस्सी पूर्ण केले. १९८६ च्या दरम्यान त्यांचा प्रफुल्ल पानगावकर या सालस आणि उच्चशिक्षित तरुणाशी विवाह झाला. नीना गांधी या नीना पानगावकर झाल्या. दरम्यान नीना यांनी गोंडस बाळाला जन्म दिला असून त्याचे नाव गौतम आहे. एक परिपूर्ण आयुष्य झाले. मात्र दीर्घोद्योगी नीना यांना काहीतरी स्वत:चे करायचे होते. त्यातून वरळीला त्यांनी सॉफ्ट टॉयज बनविण्याच्या क्लासमध्ये प्रवेश घेतला. जात्याच हुशार असल्याने त्यांनी ती कला लगेच आत्मसात केली. त्या छान- छान सॉफ्ट टॉयज बनवू लागल्या. याचवेळी त्यांची ओळख डॉ. अरुणा कलगुटकर यांच्याशी झाली. सॉफ्ट टॉयजला व्यावसायिक स्वरूप कसे द्यावे याचे धडे त्यांनी नीना यांना दिले. दरम्यान एका प्रदर्शनात नीना यांनी भाग घेतला. तिथे त्यांनी तयार केलेल्या सॉफ्ट टॉयजना नावाजले गेले. काही खेळणी विकली गेली. त्यांचा उत्साह दुणावला.
सासरच्या मंडळींचा भरघोस पाठिंबा असल्यामुळे नीनाताई जोमाने काम करीत होत्या. सासऱ्यांची गिरगावला एक जागा होती. या जागेत त्या सॉफ्ट टॉयज तयार करू लागल्या. उत्पादन तयार करण्याचा अनुभव मिळाला मात्र ही उत्पादने पोहोचविण्यासाठी मार्केटिंग, सेल्स या गोष्टींचे ज्ञान आवश्यक होते. याकरिता त्यांनी त्या पद्धतीचे ज्ञान देणारे काही कोर्सेस केले. टॉयज असोसिएशनचे सदस्यत्व घेतले. एक्सपोर्टचे ट्रेनिंग घेतले. त्यांना चांगले डिस्ट्रिब्युटर्स मिळाले. लव्हली टॉयजचे सॉफ्ट टॉयज आता मॉलमध्ये उपलब्ध होऊ लागले. कामाचा पसारा वाढल्याने त्यांनी माहीमला आपला खेळण्यांचा कारखाना हलवला.
अवघ्या १० हजारांमध्ये सुरू झालेला हा व्यवसाय अनेक महिलांना प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रोजगार देत आहे. नीनाताईंचे पती प्रफुल्ल पानगावकर हे देखील निवृत्तीनंतर पूर्ण वेळ लव्हली टॉयजमध्ये कार्यरत आहेत. त्यांच्यामुळे नीनाताईंचा उत्साह दुणावला आहे. लव्हली टॉयजची खेळणी आकर्षक आणि सुबक असतात. पाहताक्षणी ही खेळणी हातात घेण्याचा मोह आवरत नाही. या खेळण्यांचे डिझाईन्स नीनाताई आणि त्यांचे सहकारी तयार करतात. ही खेळणी मेक इन इंडिया असल्याचा अभिमान असल्याचे पानगावकर दाम्पत्य म्हणतात. सध्या त्यांनी शैक्षणिक खेळणी तयार करण्यावर जास्त भर दिला आहे. मुलांना खेळण्यातून आनंद मिळाला पाहिजे आणि सोबतच त्यांना त्यातून काहीतरी शिकायला मिळावे हा या दाम्पत्यांचा उद्देश आहे. सर्वसामान्यांना परवडणाऱ्या दरांत म्हणजे अगदी १५० रुपयांपासून ही खेळणी उपलब्ध आहेत. लव्हली टॉयजची ही खेळणी मुंबई, महाराष्ट्रासह गोवा, बंगळूरु, हैदराबाद येथे देखील उपलब्ध आहेत.
मुलांनी मोबाइल, व्हीडिओ गेम्ससारख्या खेळांकडे न वळता निरागसता जपणारे खेळ खेळावेत हा आमचा हेतू आहे. वयाच्या या टप्प्यावर व्यावसायिक नफा न कमाविता खेळण्याद्वारे मुलांचे बालपण सकस व्हावे हा आमचा उद्देश आहे, असे नीना पानगावकर सांगतात. सातत्य, चिकाटी, अभ्यासू वृत्ती या गुणांमुळेच गेली तीस वर्षे नीनाताई या व्यवसायात टिकून आहेत. व्यवसाय करण्यामागे जर उदात्त हेतू असेल, त्यासोबत नैतिक अधिष्ठान असेल तर तो व्यवसाय भरभक्कमपणे आपली मुळे घट्ट रोवून उभा राहतो. लेडी बॉससाठी लव्हली टॉयजची बालपण जपणारी उद्योजिका – नीना पानगावकर या उत्तम उदाहरण आहे.