- हेल्थ केअर: डॉ. लीना राजवाडे
वाचकहो, शीर्षक वाचून राजश्री प्रॉडक्शनच्या कुटुंबातले सगळे सदस्य डोळ्यांसमोर येतात ना? तसेच काहीसे आरोग्य स्थितीशी निगडित, कोण-कोण सदस्य एका कुटुंबातले म्हणून समजायला हवेत, याविषयी लिहिण्याचा मी आज प्रयत्न करणार आहे.
आपण रोज चांगले पौष्टिक अन्न खाल्ले किंवा व्यायाम केला, तर तब्येत चांगली राहते का? तर नाही. केवळ या एकच नव्हे अनेक सदस्यांमुळे आरोग्य चांगल्या स्थितीत ठेवण्यासाठी “हम साथ साथ है” असे म्हणणारे असावे लागतात. आजच्या लेखात मी आपल्याला याबद्दल अधिक विषयांची ओळख करून देण्याचा प्रयत्न करणार आहे. मला स्वतःलाही आज वैद्यक क्षेत्रातील अनेक वर्षांच्या अनुभवातून याची जाणीव झाली आहे की, वैयक्तिक तसेच सामाजिक आरोग्यस्थिती चांगली ठेवण्याचे काम हे सर्व विषय किंवा घटक एकमेकांच्या साथीनेच करू शकतात.
आपल्या आरोग्य स्थितीवर निश्चित प्रभाव टाकू शकणारे, यापैकी जे महत्त्वाचे विषय आहेत ते पाहूयात. * आनुवंशिकता * पर्यावरणाची गुणवत्ता * मानसिक आरोग्य * शारीरिक आरोग्य * आरोग्य सेवा. * तुम्ही निवडलेले वर्तन. * तुमच्या नात्याची गुणवत्ता. * तुम्ही घेतलेले निर्णय. * आनुवंशिकता - अनेक आरोग्य परिस्थिती कुटुंबांमध्ये चालते. तुमची वाढ, विकास आणि कार्य कसे नियंत्रित करण्यासाठी तुमचे शरीर वापरते ती माहिती तुमच्या जीन्समध्ये असते. अानुवांशिक स्थिती तुमच्या कुटुंबामधून जाऊ शकते, ज्यामुळे कुटुंबातील सदस्यांना ही स्थिती विकसित होण्याचा धोका वाढतो. * जागतिक पर्यावरणीय समस्या - जागतिक पर्यावरणीय समस्येशी निगडित महत्त्वाचे विषय जसे की - रासायनिक सुरक्षा, वायू प्रदूषण, हवामान बदल आणि नैसर्गिक आपत्ती, सूक्ष्मजंतूंमुळे होणारे रोग, आरोग्य सेवेचा अभाव, पायाभूत सुविधांच्या समस्या, खराब पाण्याची गुणवत्ता यांचा वैयक्तिक, सामाजिक दोन्ही आरोग्यस्थितीवर परिणाम होऊ शकतो. पर्यावरणीय प्रदूषकांमुळे श्वसनाचे आजार, हृदयविकार आणि काही प्रकारचे कर्करोग यांसारख्या आरोग्य समस्या निर्माण करू शकतात. कमी उत्पन्न असलेले लोकांना, प्रदूषित भागात राहणारे लोकांना पिण्याचे पाणी असुरक्षित असण्याची शक्यता असू शकते आणि लहान मुले आणि गर्भवती महिलांना प्रदूषणाशी संबंधित आरोग्य समस्यांचा धोका जास्त राहू शकतो. * मानसिक आरोग्य - चांगले मानसिक आरोग्य आपल्याला अधिक सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवण्यास आणि आपल्या जीवनाचा अधिक आनंद घेण्यास मदत करू शकते. जेव्हा आपले मानसिक आरोग्य चांगले असते, तेव्हा आपण आपल्या जीवनातील कठीण प्रसंगांना अधिक चांगल्या प्रकारे तोंड देऊ शकतो. जेव्हा आपले मानसिक आरोग्य चांगले असते तेव्हा आपण अधिक सर्जनशील असतो आणि यामुळे आपल्याला नवीन गोष्टींचा प्रयत्न करण्यास अधिक मोकळे बनवू शकतो. * शारीरिक आरोग्य - आधुनिक वैद्यकप्रणालीनुसार विशिष्ट व्हेरिएबल्स वापरून शारीरिक घटकांचे मोजमाप करता येऊ शकते. उदाहरणार्थ, बॉडी मास इंडेक्स (BMI) त्याचसोबत तुमची उंची आणि वजन यांचाही वापर अनेकदा आरोग्य समस्यांसाठी, जोखमीचे मूल्यांकन करण्यासाठी करून या मूल्यानुसार तुमचा BMI सामान्य, जास्त वजन किंवा लठ्ठपणा लक्षात आणून देतो. * आरोग्यसेवा - इतकी महत्त्वाची का आहे? आरोग्यसेवा उपलब्ध नसल्यामुळे लोकांना जास्त धोका असतो. रोग, कुपोषण, गर्भधारणा यांसारखे सामाजिक आरोग्याशी निगडित विषयात बळकट किंवा सुसज्ज आरोग्य यंत्रणेमुळे प्रश्नांवर योग्य तोडगा मिळू शकतो. * आरोग्य वर्तणूक - ही अशी क्रिया आहे जी आरोग्याच्या परिणामांवर थेट परिणाम करू शकते. एक उदाहरण म्हणजे धूम्रपान करणे. हे असे वर्तन आहे जे एखाद्या व्यक्तीच्या आरोग्यावर अनेक प्रकारे परिणाम करू शकते. निरोगी वर्तणुकीमुळे परिस्थितीचा धोका कमी होतो, तर अस्वास्थ्यकर वागणूक परिस्थितीचा धोका वाढवते. * मजबूत, निरोगी नातेसंबंध - तुमची रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यास, रोगातून बरे होण्यास मदत करू शकतात आणि तुमचे आयुष्य वाढवू शकतात. * अनेक गोष्टी तुमच्या आरोग्याला आकार देतात. तुमची जीन्स तुमच्या नियंत्रणाबाहेर आहेत; परंतु तुम्ही इतर गोष्टींबद्दल निवड करता ज्या तुमच्या आरोग्यावर परिणाम करू शकतात. तुम्ही काय खाता, तुम्ही कोणत्या प्रकारचा व्यायाम करता आणि तुम्ही उदरनिर्वाहासाठी काय करता? या सर्वांमध्ये फरक पडतो. * निर्णय घेण्यामुळे तुमचे आरोग्य कसे सुधारते? प्रत्येक निर्णयासाठी महत्त्वाची पातळी ओळखणे आवश्यक असेल, तेव्हा हेतुपुरस्सर प्रक्रियेचा वापर करण्यास अनुमती देते. निर्णय घेण्यासोबत तुम्ही निरोगी जीवनशैली कशी राखता? हे देखील महत्त्वाचे असते. विचारपूर्वक निर्णय घेण्यासाठी वेळ काढणे, विशेषत: एखाद्याच्या आरोग्याबाबत, सकारात्मक आरोग्य वर्तणूक राखण्यात आणि अस्वास्थ्यकर वर्तन बदलण्यास मदत होते. * वैयक्तिक स्तरावर निरोगी जीवनशैली ठेवण्यासाठी नियमित व्यायाम करणे. निरोगी शरीराचे वजन राखणे. अधिक उभे राहा आणि बसणे आणि/किंवा स्थिर राहणे टाळणे. अधिक ताज्या भाज्या आणि फळे खाणे. जास्त पाणी पिणे. रात्री चांगली झोप घेणे यापैकी जमेल तेवढ्या गोष्टीचा दैनंदिन जीवनशैलीत अवलंबण्याचा प्रयत्न करायला हवा. सामाजिक आणि वैयक्तिक दोन्ही आघाड्यांवर वरीलपैकी सर्व सदस्य, “हम साथ साथ है” म्हणत गुण्यागोविंदाने नांदले, तर संपूर्ण देशाची आरोग्याची स्थिती उत्तम होऊ शकेल. leena_rajwade@yahoo.com
