- अर्थसल्ला : महेश मलुष्टे, चार्टर्ड अकाऊंटंट.
भारतात जेव्हा जेव्हा एखाद्याला पैशाची गरज भासते तेव्हा तो एकतर आपली मालमत्ता, शेअर्स किंवा सोने विकतो. आयकर कायद्यांतर्गत मालमत्तेला भांडवली मालमत्ता समजली जाते आणि तिच्या विक्रीवर कर परिणामांची विस्तृत श्रेणी असते. सरकारने मालमत्तेच्या विक्रीवर अनेक निर्बंध लादले आहेत आणि वजावट आणि सूट यांनाही अनुमती दिली आहे, ज्यावर कोणीतरी त्याची मालमत्ता विकल्यावर दावा केला जाऊ शकतो. मालमत्तेची विक्री करताना लक्षात ठेवण्याच्या काही बाबी या लेखात स्पष्ट केल्या आहेत.
भांडवली मालमत्ता म्हणजे एखाद्या व्यक्तीकडे असलेली कोणत्याही प्रकारची मालमत्ता, परंतु त्यात स्टॉक, ग्रामीण शेतजमीन, सोन्याचे रोखे, जंगम वैयक्तिक वस्तू जसे की कार, मोबाइल, कपडे, फर्निचर इ. दागिने, पेंटिंग्ज, रेखाचित्रे वगळली जातात. भांडवली मालमत्तेच्या विक्रीवर भांडवली नफा होतो आणि अशा भांडवली नफ्यावर कर आकारला जातो. भांडवली मालमत्ता ही दीर्घकालीन भांडवली मालमत्ता आहे की अल्पकालीन भांडवली मालमत्ता हे त्या मालमत्तेच्या धारण केलेल्या कालावधीवर अवलंबून आहे. एखादी मालमत्ता २ वर्षांहून कमी कालावधी करता धारण केली असेल तर ती अल्पकालीन भांडवली मालमत्ता म्हणून गणली जाते आणि लागू स्लॅब दराने करपात्र आहे आणि २ वर्षांपेक्षा जास्त वर्षे धारण केली असेल तर ती दीर्घकालीन मालमत्ता म्हणून ओळखली जाते व २०% इतका कर आकाराला जातो.
कलम १९४ आयए अंतर्गत कोणताही रहिवासी जर हस्तांतरणकर्त्याला कोणत्याही स्थावर मालमत्तेच्या (शेतीच्या जमिनीव्यतिरिक्त) हस्तांतरणासाठी (कलम १९४ एलएमध्ये उल्लेख केलेल्या व्यक्तीशिवाय) कोणतीही रक्कम देण्यास जबाबदार असेल, अशा रक्कम हस्तांतरणकर्त्याच्या खात्यात जमा केल्यावर किंवा अशा रकमेच्या रोखीने किंवा धनादेश किंवा मसुदा जारी करून किंवा इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे, यापैकी जे आधी असेल, अशा रकमेच्या किंवा अशा मालमत्तेचे मुद्रांक शुल्क मूल्य जे जास्त असेल त्यावर एक टक्के इतका आयकर म्हणून रक्कम वजा करणे बंधनकारक आहे. स्थावर मालमत्तेच्या हस्तांतरणाची किंमत आणि अशा मालमत्तेचे मुद्रांक शुल्क मूल्य, दोन्ही पन्नास लाख रुपयांपेक्षा कमी असल्यास पोट – कलम (१) कलम १९४ आयए अंतर्गत कोणतीही वजावट करण्याची अवश्यकता नाही.
जेथे भांडवली नफा २ कोटी रुपयांपेक्षा कमी आहे अशा ठिकाणी करदाते आता दोन घरांमध्ये गुंतवणूक करून घराच्या विक्रीवर दीर्घकालीन भांडवली नफ्यावर सूट मिळवू शकतात. यापूर्वी केवळ एकाच मालमत्तेमध्ये गुंतवणुकीसाठी सूट उपलब्ध होती. करदात्याला कायद्यानुसार आणखी रक्कम गुंतवून भांडवली नफ्यावर कर वाचवता येतो. खालीलप्रमाणे काही भांडवली नफ्यावर सूट दिली आहे – जर निवासी घराच्या विक्रीतून मिळणारा भांडवली नफा दुसऱ्या निवासी घराच्या खरेदीवर किंवा बांधकामावर गुंतवला असेल तर. निवासी घराव्यतिरिक्त दीर्घकालीन भांडवली मालमत्तेच्या विक्रीवर झालेला भांडवली नफा निवासी घराच्या खरेदीवर किंवा बांधकामावर गुंतवणूक करून कर सवलत प्राप्त करू शकतो. जर भांडवली नफा नॅशनल हायवे अथॉरिटी ऑफ इंडिया किंवा रुरल इलेक्ट्रिफिकेशन कॉर्पोरेशन लिमिटेडने जारी केलेल्या बाँडमध्ये गुंतवणूक केली तर.
स्थावर मालमत्तेच्या विक्रीवर रोख रक्कम घेण्यावर निर्बंध आहे. कोणत्याही व्यक्तीने रु. २०,०००/- किंवा त्याहून अधिक स्थावर मालमत्तेची आगाऊ किंवा विक्री मोबदला म्हणून विक्री केल्यास, विक्रीवर स्वीकारलेल्या रोख रकमेइतकाच दंड आकारला जाईल.
जर कोणत्याही व्यक्तीने स्थावर मालमत्तेची खरेदी किंवा विक्री केली असेल आणि ज्याचे मुद्रांक शुल्क मूल्य रु. ३० लाख किंवा त्याहून अधिक असेल, तर तो उच्च मूल्याचा व्यवहार मानला जातो आणि रजिस्ट्रारने अशा व्यवहाराबद्दल आयकर विभागाला अहवाल देणे आवश्यक आहे. असे व्यवहार करदात्याच्या फॉर्म क्रमांक २६ एएसमध्ये दिसून येतात. त्यानंतर प्राप्तिकर विवरणपत्रामध्ये पुरेसा भांडवली नफा दाखवला आहे की नाही त्याची पडताळणी केली जाते. म्हणून स्थावर मालमतेची खरेदी किंवा विक्री करताना आयकरातील विविध तरतुदीचा अभ्यास करणे गरजचे आहे, तसेच ह्या तरतुदी भारताबाहेर राहणाऱ्या भारतीयांसाठी वेगळ्या आहेत. त्यामुळे भारताबाहेर राहणाऱ्यांनी त्यांना लागू असलेल्या तरतुदीचा अभ्यास करणे गरजेचे आहे.
Mahesh.malushte@gmail.com
Get latest Marathi News, Maharashtra News and Latest Mumbai News from Politics, Sports, Entertainment, Business and local news from Mumbai and All cities of Maharashtra