Daily Ritual : “व्यायाम” Everyday Ritual

आपण गर्भावस्थेत आईच्या पोटात असल्यापासून ही शारीरिक हालचाल (Daily Ritual) करायला लागतो. नव्हे सुरुवात तिथूनच होते. काही हालचाली करतो, काही करायच्या बंदच करतो. मग आपल्याला जाणीवपूर्वक शरीर हलवायची सवय करून घ्यायला लागते. ज्याला ‘व्यायाम’ हे लेबल लागते.

• हेल्थ केअर : डॉ. लीना राजवाडे

आपल्या आरोग्यासाठी आपण स्वतः करू शकतो, अशा सर्वात महत्त्वाच्या गोष्टींपैकी एक म्हणजे नियमित शारीरिक हालचाल. (Everyday Ritual) यामुळे आपण नेमके काय साधतो, तर आपण शारीरिकरीत्या सक्रिय राहतो आणि त्याचे आणखीन एक नव्हे अनेक फायदे आपण अनुभवू शकतो.

• आपल्या मेंदूचेही आरोग्य सुधारू शकते.
• वजन व्यवस्थापित करण्यात मदत होऊ शकते.
• वारंवार आजारी पडण्याचा धोका कमी होऊ शकतो.
• नियमित शारीरिक हालचाल केल्याने हाडे आणि स्नायू मजबूत होतात. परिणामस्वरूप एकूणच बल सुधारू शकते आणि दैनंदिन कामे करण्याची आपली क्षमता सुधारते.

थोडक्यात रोज ही शरीराची हालचाल करणे फायदेशीर आहे, एवढे मात्र खरे.

वाचकहो, ही शारीरिक हालचाल म्हणजेच खरं तर व्यायाम होय.वाचून गंमत किंवा आश्चर्य वाटेल, पण आपण गर्भावस्थेत आईच्या पोटात असल्यापासून ही शारीरिक हालचाल करायला लागतो. नव्हे सुरुवात तिथूनच होते. जन्मानंतर मात्र पुढे वयाच्या प्रत्येक टप्प्यात आपण त्यात बदल करतो. काही हालचाली करतो, काही करायच्या बंदच करतो. मग आपल्याला जाणीवपूर्वक शरीर हलवायची सवय करून घ्यायला लागते. ज्याला ‘व्यायाम’ हे लेबल लागते. म्हणूनच असेल कदाचित भारतीय वैद्यक संहितामध्ये व्यायामाची व्याख्या “शरीर आयासजनकं कर्म” अशी केली असावी.

व्यायाम महत्त्वाचा असण्याची संशोधनातील निष्कर्षाने सिद्ध झालेली शास्त्रीय कारणे कोणती आहेत? तेही पाहू.

नियमित व्यायाम केल्याने –

• आपले वजन नियंत्रित करण्यात मदत होऊ शकते.
• हृदयविकाराचा धोका कमी होऊ शकतो.
• शरीराला रक्तातील साखर आणि इन्सुलिनची पातळी व्यवस्थापित करण्यात मदत होऊ शकते.
• धूम्रपान किंवा व्यसन सोडण्यास मदत होऊ शकते.
• मानसिक आरोग्य आणि मनःस्थिती सुधारू शकते.
• वयानुसार आपली विचारसरणी, शिकण्याची आणि निर्णयाची कौशल्ये तीक्ष्ण ठेवण्यास मदत होऊ शकते.
• नियमित व्यायाम ही निरोगी आयुष्यासाठी मोठी गुरुकिल्ली आहे.

निरोगी राहणे महत्त्वाचे का आहे?

शारीरिकदृष्ट्या निरोगी राहणे आपल्याला भावनिकदृष्ट्याही निरोगी राहण्यास मदत करू शकते. आपण योग्य अन्न खाल्ल्यास आणि तंदुरुस्त राहिल्यास, आपले शरीर मजबूत होईल आणि आपल्याला तणावाचा सामना करण्यास आणि आजाराशी लढण्यास मदत होईल. आपण किशोरवयीन असताना चांगले खाणे आणि अनेकदा व्यायाम केल्याने आपल्याला पुढील आयुष्यात चांगले आरोग्य राहण्यास मदत होईल.

जे प्रौढ लोक कमी बसतात आणि कितीही प्रमाणात मध्यम ते जोमदार शारीरिक हालचाली करतात, त्यांना काही आरोग्य फायदे मिळतात. फक्त काही जीवनशैली निवडींचा तुमच्या आरोग्यावर शारीरिक हालचालींइतकाच मोठा प्रभाव पडतो. प्रत्येकजण शारीरिक हालचालींचे आरोग्य फायदे अनुभवू शकतो – वय, क्षमता, वंश, आकार किंवा आकार यानुसार त्यात काही फरक पडू शकतो.

बलं व्यायामशक्त्या परीक्षेत।

म्हणजे आपल्या शरीराची ताकद व्यायाम करण्याने समजू शकते. जी विशेष करून हाडे स्नायू यावर अवलंबून असते. आपले वय वाढत असताना, आपली हाडे, सांधे आणि स्नायूंचे संरक्षण करणे महत्त्वाचे आहे – ते आपल्या शरीराला आधार देतात आणि हालचाल करण्यातही मदत करतात. हाडे, सांधे आणि स्नायू निरोगी ठेवल्याने आपण आपली दैनंदिन कामे करू शकतो आणि शारीरिकरित्या सक्रिय राहण्यास मदत होऊ शकते.

वजन उचलण्यासारख्या स्नायूंना बळकटी देणा-या व्यायाम प्रकारांमुळे आपल्याला आपल्या स्नायूंची वस्तुमान आणि ताकद वाढवण्यात किंवा टिकवून ठेवण्यास मदत होऊ शकते.

वृद्ध प्रौढांसाठी हे महत्त्वाचे आहे की, ज्यांना वृद्धत्वासह स्नायूंचे प्रमाण आणि स्नायूंची ताकद कमी होते आहे, अशा वेळी स्नायू बळकट करण्याच्या व्यायाम प्रकाराचा एक भाग म्हणून आपण वजन आणि पुनरावृत्तीची संख्या हळूहळू वाढवल्याने आपल्याला आणखी फायदे मिळू शकतील. तेव्हा दैनंदिन शारीरिक हालचाल करण्याची आपली क्षमता सुधारायला हवी.

दैनंदिन व्यायाम प्रकारात पायऱ्या चढणे, किराणा सामान खरेदी करणे किंवा नातवंडांसोबत खेळणे यांचा समावेश होतो. दैनंदिन कामे करू शकत नसणे याला कार्यात्मक मर्यादा म्हणतात. शारीरिकदृष्ट्या सक्रिय मध्यमवयीन किंवा वृद्ध प्रौढांना निष्क्रिय असलेल्या लोकांपेक्षा कार्यात्मक मर्यादांचा धोका कमी राहू शकतो.

वृद्ध प्रौढांसाठी विविध शारीरिक हालचाली केल्याने शारीरिक कार्य सुधारू शकते आणि पडल्यामुळे दुखापत होण्याचा धोका कमी होऊ शकतो. हिप फ्रॅक्चर ही एक गंभीर आरोग्य स्थिती आहे, जी पडल्यामुळे होऊ शकते. विशेषत: जर आपण वयस्कर असाल, तर शारीरिकदृष्ट्या सक्रिय लोकांना निष्क्रिय लोकांपेक्षा हिप फ्रॅक्चरचा धोका कमी होऊ शकतो, हे संशोधनाने सिद्ध होत आहे.

चला तर मग, या लेखाच्या निमित्ताने नक्कीच शारीरिक हालचाल नव्हे व्यायाम आपल्या Daily Ritual चाच भाग बनवण्याचा संकल्प करू या.

leena_rajwade@yahoo.com