निरुपमा वि. डोंगरे
१२ मे जागतिक परिचारिका दिन, फ्लोरेंस नाइटिंगेल यांच्या जन्मदिनानिमित्त त्यांनी परिचर्या या क्षेत्रात दिलेल्या अमूल्य अशा योगदानाबद्दल त्यांच्या सन्मानार्थ साजरा करण्यात येणारा दिवस आणि तोही जगभरात.
फ्लोरेंस नाइटिंगेल १८व्या शतकातील एक अग्रगण्य परिचारिका, व्यवस्थापक, संशोधक, सुधारक आणि लेखक असे परिचर्या क्षेत्राला लाभलेले एक बहुआयामी नेतृत्व. म्हणूनच त्यांना आधुनिक परिचर्या व्यवसायाचे जनक असे म्हटले जाते. त्यांचा परिचय जगाला "lady with the lamp" असाच आहे. या त्यांना मिळालेल्या उपाधीमागे त्यांनी युद्धभूमीवर केलेले अगाध असे कार्य आहे. युद्धभूमीवरील जखमी सैनिकांची रात्रीच्या अंधारात हातात दिवा घेऊन शुश्रूषा, तर त्यांनी केलीच त्यासोबतच ३८ स्वयंसेवी परिचारिकांसह स्कुटारी येथील रुग्णालयाची साफसफाई आणि नूतनीकरणही केले. त्यामुळे जखमी सैनिकांचा मृत्यूदर ४० टक्क्यांवरून २ टक्क्यांपर्यंत कमी करण्यात त्यांनी यश मिळविले.
लहानपणापासूनच त्यांना गणितात गती होती. त्या बळावरच संख्याशास्त्रातील त्यांचे सर्वात महत्त्वपूर्ण योगदान म्हणजे त्यांनी विकसित केलेली ध्रुवीय क्षेत्र आकृती. स्वतः काम करत असलेल्या लष्करी रुग्णालयातील दर महिन्यांची मृत्यूसंख्या व त्याची कारणे ही अधिकाऱ्यांच्या निदर्शनास आणून देण्यासाठी त्यांनी आकृतिबंधाचा वापर केला. कारण एरवी नुसत्या आकडेवारीमध्ये लक्ष घालण्याइतपत वेळ किंवा आत्मीयता अधिकाऱ्यांमध्ये नव्हती. त्यामुळे असे नुसते आकडेवारीतून मांडलेले अहवाल दुर्लक्षित रहात असत; परंतु नाइटिंगेल यांनी केलेल्या प्रभावशाली दृश्य सादरीकरणामुळे सैनिकांसाठी वैद्यकीय सेवा अपुऱ्या पडत आहेत याची जाणीव होऊन या वैद्यकीय सेवा सुधारण्याचे प्रयत्न सुरू झाले. या कामगिरीमुळे त्या प्रकाशझोतात आल्या आणि त्यांना 'रॉयल स्टॅटिस्टिकल सोसायटीच्या' पहिल्या महिला सभासद होण्याचा मान मिळाला. पुढे अमेरिकन स्टॅटिस्टिकल्स असोसिएशनने देखील त्यांना सन्माननीय सदस्यत्व बहाल केले. पुढे विज्ञान, कला, युद्ध किंवा व्यवसायात उल्लेखनीय कामगिरी केलेल्यांना बहाल करण्यात येणारा पुरस्कार म्हणजे "ऑर्डर ऑफ मेरीट" हा फ्लोरेंस नाईटिंगेल यांना किंग एडवर्ड यांच्याकडून बहाल करण्यात आला.
लष्करी रुग्णालयात भयंकर अस्वच्छ परिस्थितीत जखमी सैनिक मरताना आढळले. तसेच टायफस, टायफॉइड, कॉलरा, डायरिया यांसारख्या आजारांमुळे लढाईत झालेल्या जखमांपेक्षा दहापट अधिक सैनिक मरत होते. नाइटिंगेल यांचा विश्वास होता की, मुख्य समस्या आहार आणि अस्वच्छता या आहेत. त्यामुळे त्यांनी इंग्लंडहून अन्नसामग्री मागवली. तसेच त्यांनी केलेल्या पत्रव्यवहारांमुळे ब्रिटिश सरकारकडून कक्षांची स्वच्छता, गटारे, नाल्यांची स्वच्छता आणि वायूव्हिजन सुधारण्यासाठी स्वच्छता आयोग पाठविण्यात आला. या सर्व कार्यांसाठी त्यांना "लेडी विथ द लॅम्प" हा किताब तर मिळालाच होता, त्यासोबतच लंडन टाइम्सने त्यांना "सेवक देवदूत" असे संबोधले.
आजच्या दिवशी या सर्व गोष्टींचे स्मरण करून खरोखरच सर्व जगभरातील परिचारिका फ्लॉरेन्स नाइटिंगेल यांचा रुग्णसेवेचा वारसा पुढे चालवत आहेत, असे म्हणणे वावगे ठरणार नाही. कोविड-१९ विषाणूच्या जागतिक प्रादुर्भावाच्या काळात ज्या धाडसाने संपूर्ण जगातील परिचारिकांनी जीवाची बाजी लावून अनेक मृत्यूशय्येवरील रुग्णांना आपल्या रुग्णसेवेने बरे करण्यात यश मिळविले.
