जीवन संगीत – सद्गुरू वामनराव पै

देवावर प्रेम करणे म्हणजेच भक्ती. भक्ती म्हणजे काय? जो देवापासून विभक्त झालेला नाही, ज्याची देवाशी युती झालेली आहे, जे देवाशी समरस झाले आहेत, तो भक्त. भक्तीची व्याख्या ही प्रेमाशिवाय पूर्ण होऊच शकत नाही. प्रेम ही एकच गोष्ट अशी आहे की, त्याने तुम्ही समरस होऊ शकता. समरस होणे महत्त्वाचे आहे. मीठ पाण्यात टाकले की, ते समरस होते म्हणजे मीठरूपाने ते राहत नाही, पण ते खारट रूपाने उरते. साखर पाण्यात टाकली की, ती ही विरघळते व समरस होते. विरघळते याचा अर्थ काय? ती साखररूपाने उरत नाही, तर गोडी रूपाने उरते. तसेच सद्गुरू आणि शिष्य, देव आणि भक्त. खरे तर दोन्हींचा अर्थ एकच आहे. हे दोन्ही समरस जेव्हा होतात, तेव्हा तो भक्त राहत नाही, तर तो भगवंतच होतो. शिष्य हा शिष्य राहत नाही, तर सद्गुरूच होऊन जातो आणि उरतो काय? उरतो फक्त आनंद. तुका म्हणे ‘आता’ आता हे अधोरेखित करायचे.

“तुका म्हणे आता आनंदी आनंद, गावू परमानंद मनासंगे” “अवघेचि त्रैलोक्य आनंदाचे आता”, कधी? “चरणी जगन्नाथा चित्त ठेले”.

आता हे महत्त्वाचे आहे. आता म्हणजे केव्हा? चरणी जगन्नाथा चित्त ठेले. डोके म्हटलेले नाही. चित्त का म्हटले? देवाच्या चरणावर चित्त ठेवतो आणि तिथे जेव्हा ते स्थिर होते, तेव्हा ते चित्त उरतच नाही. चित्ताचे चैतन्य होते. तुकाराम महाराजांचा एक सुंदर अभंग आहे.

ध्यानी ध्याता पंढरीराया, मनासहित पालटे काया
तेथे बोला कैचि उरे, माझा मीपण झाला हरी

पुढे काय म्हणतात,
चित्तचैतन्य पडता मिठी, दिसे हरीरूप अवघी सृष्टी
तुका म्हणे सांगो काय, एकाएकी सृष्टी हरीमय

सांगायचा मुद्दा हा की, चित्त आपण देवाच्या चरणावर ठेवले पाहिजे व मग तिथेच स्थिर झालं पाहिजे. मग चित्ताचे चैतन्य होते. हे चित्ताचे चैतन्य होणे म्हणजेच साक्षात्कार. लोकांना साक्षात्कार म्हणजे काय हे कळतच नाही. खरा साक्षात्कार म्हणजे चित्ताचे चैतन्य झाले पाहिजे. एके ठिकाणी ज्ञानेश्वरीमध्ये फार सुंदर म्हटलेले आहे. चित्त परतोनि पाठीमोरे ठाके आणि आपणाते आपण देखे.

देखत म्हणे ते हो म्हणे तत्त्व ते मी, इथे ओळखी ऐसे
सुखाच्या साम्राज्यी बैसे, चित्त समरसे विरोनि जाय

किती सुंदर सांगितलेले आहे. हे चित्त जेव्हा ज्या वेळेला देवाच्या दिशेने प्रवाहित होते, तेव्हा ते चित्त राहतच नाही. ते चैतन्यच होऊन जाते. ते चित्त जेव्हा जगाच्या दिशेने वाहते, जगदाकार होते, तेव्हा चांगले होते किंवा वाईट होते. चांगले केव्हा होते? विश्वामध्ये विश्वंभर पाहायला लागलात, विश्वामध्ये विश्वनाथ पाहू लागलात, जगामध्ये जगदीश पाहू लागलात, जनामध्ये जनार्दन पाहू लागलात की, ते चांगले होते.

अध्यात्म – ब्रह्मचैतन्य श्री गोंदवलेकर महाराज

प्रत्येक जण भक्ती करतच असतो, कारण व्यापक दृष्टीने पाहिले तर भक्ती म्हणजे आवड. परमार्थात भक्ती म्हणजे परमात्म्याची आवड असा अर्थ आहे. सर्वांना विषयाची आवड असते, तेव्हा सर्व लोक एकपरीने विषयाची भक्तीच करीत असतात. विषयाची आवड ही देहबुद्धीला धरून, देहबुद्धी वाढविणारी आणि स्वार्थी असते. ही कमी झाल्याशिवाय परमात्म्याची आवड म्हणजे भक्ती उपजणे शक्य नाही. याकरिता भक्तिमार्गातली पहिली पायरी म्हणजे मोबदल्यारहित, निष्काम, नि:स्वार्थी परमात्मस्मरण करणे आणि शेवटची पायरी म्हणजे आपण स्वत:ला विसरणे, देहबुद्धी विलगीत होणे ही होय. देहरक्षण परमात्म प्राप्तीकरिता करावे. केवळ विषय सेवनाकरिताच जगणे असेल तर त्यापेक्षा मेलेले काय वाईट?

विविध उत्सव आपण करतो ते भगवंताच्या ठिकाणी प्रेम उत्पन्न व्हावे म्हणून. मुळात प्रेम नसेल तर, ज्याच्यावर प्रेम असते, त्याला आपण जो उपचार करतो, तो उपचार करून प्रेम आणायचे असते. प्रेम आणि उपचार यांचा अन्योन्य संबंध असतो. या उपचाराने भगवंताशी संबंध वाढतो आणि त्यामुळे भगवंतावरचे प्रेमही वाढते. आई आपल्या लहान मुलाला दागिने वगैरे घालते, त्याचे त्या लहान मुलाला काही सुख नसते, उलट थोडे दु:खच वाटते, पण त्यामुळे त्या आईला बरे वाटते म्हणून ती तसे करते. भगवंताला आपण दागिने वगैरे घातले, तर ते स्वत:करिताच होय. वास्तविक भगवंताला काय कमी आहे?

संत विषयात देव पाहतात, पण आम्ही मात्र देवातसुद्धा विषय पाहतो. रामाची मूर्ती काय उत्तम घडविली आहे, देऊळ किती सुंदर बांधले आहे, वगैरे आम्ही म्हणतो. आमची वृत्ती विषयाकार बनली, म्हणून आम्हाला जिकडे-तिकडे विषयच दिसतो. संतांची वृत्ती राममयच असते, त्यांना सर्वत्र रामच दिसतो. १३ कोटी जप केला म्हणजे रामदर्शन होते असे म्हणतात. त्याचा अर्थ, १३ कोटी जप व्हायला रोज १०-१२ तास या प्रमाणात जवळजवळ १२ वर्षे लागतात, इतका सतत ध्यास लागला म्हणजे ते रूपच तो होतो. नाम कधीच वाया जात नाही. केव्हा केव्हा एखाद्याला दर्शन होत नाही, तेव्हा त्याचे नाम दुसरीकडे खर्च झाले असे समजावे. मग ते विषयप्राप्तीकरिता असेल किंवा त्याचे पूर्वपाप घटत असेल. विषयाकरिता नाम खर्च करू नये, नामाकरिता नाम घ्यावे.

तात्पर्य : नाम आपले सर्वस्व वाटले पाहिजे.